دبی شهری قشنگ با جاذبه‌های گردشگری زیاد است. فروشگاه‌های تجاری بزرگ، جاذبه زمستانی پنگوئن‌ها، فواره‌ها و دریاچه‌های مصنوعی همه انها گوشه‌ای از طبیعت گردشگری شهر را راه اندازی خواهند داد. اما برای نگه داری این اندوخته‌ها، دبی ملزم به فراهم آب شرب موردنیاز گردشگران و ساکنان است؛ کاری که در دهه‌های تازه عمدتاً با شیرین‌کردن آب خلیج فارس و نمک‌زدایی آن‌ها صورت گرفته و هم چنان ادامه دارد. 

به‌ گزارش نیویورک تایمز، امارات هم چنان به آب‌رسانی به دبی با منفعت گیری از شیرین‌کردن آب خلیج فارس ادامه می‌دهد که خطر بزرگی برای منبع های طبیعی و جاذبه‌های زیستی سومین خلیج بزرگ جهان به‌حساب می‌آید. این روش نزدیک به ۵ دهه‌ است که به‌گفتن راه مهم فراهم آب امارات شناخته می‌بشود و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس ازجمله بحرین، کویت، عربستان سعودی و قطر نیز سیاست نمک‌زدایی از آب‌ها را برای فراهم آب شرب خود اتخاذ کرده‌اند.

این نوشته در تعداد بسیاری از کشورها رایج است و طبق معمولً عموم آن‌ها در شرایط شبیه دست به نمک‌زدایی می‌زنند. برای مثال، مناطقی همانند کالیفرنیا از این فناوری برای روبه رو با خشکسالی منفعت بردند و ایالت‌هایی همانند آریزونا درحال بازدید موقعیت‌ لوله‌کشی برای تهیه آب شیرین از خلیج مکزیک می باشند. 

جدا از هزینه‌بر بودن شیرین‌کردن آب، محققان اتکای امارات به نمک‌زدایی را برای خلیج فارس زیان‌آور می‌دانند. تصفیه آب از این خلیج می‌تواند تبدیل تشکیل پسماندهای شور بشود که در کنار مواد شیمیایی منفعت گیری‌شده در فرایند نمک‌زدایی، مقدار شوری آب را بالا می‌برد. این چنین خلیج فارس تحت تأثیر تغییرات آب‌وهوایی و پروژه‌های ساخت جزایر میلیارد دلاری دبی قرار گرفته است و ادامه این روال می‌تواند جهت افزایش دمای آب و صدمه به تنوع زیستی، شیلات و همین‌طور افزایش خط ساحلی شهر بشود. «دکتر خالد علاوادی»، دانشیار شهرسازی پایدار در دانشگاه خلیفه در ابوظبی، دراین‌باره او گفت: «اصولاً گسترش پروژه‌های عمرانی روی آب زیاد موردتوجه‌تر از گسترش آن‌ها روی خشکی است و همین نوشته جهت افزایش خط ساحلی شهر می‌بشود.»

بر پایه مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط Marine Pollution Bulletin انتشار شده است، در صورت عدم تصمیم‌گیری سریع، تا سال ۲۰۵۰ ناظر حداقل پنج درجه فارنهایت افزایش دما در آب‌های خلیج فارس خواهیم می بود که گرم‌ترشدن بیشتر از ۵۰ درصد مساحت منطقه را به‌همراه خواهد داشت. 

نه‌تنها نمک‌زدایی، بلکه ساخت‌وساز جزایر مصنوعی امارات همانند نخل جمیرا هم جهت خواهد شد تا طی ۱۹ ساله آینده، ساکنان آن‌ها افزایش احتمالی ۱۳ درجه‌ هوا را توانایی کنند. اگرچه مسئولان دبی برای جلوگیری از این رخدادها دست به اقداماتی زده‌اند، با‌این‌حال فشارها روی امارات هم‌زمان با برگزاری اجلاس جهانی آب‌وهوای سازمان ملل موسوم به COP28 افزایش یافته است. پیش‌ازاین نیز دولت امارات و برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس به‌علت منفعت گیری از منبع های سوخت‌های فسیلی شدیداً مورد انتقاد قرار گرفته بودند.

خسارات ناشی از نمک‌زدایی آب خلیج فارس

همان گونه که گفتیم، افزایش مقدار شوری آب‌های این خلیج مشکلی است که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. «فیصل المرزوقی»، پروفسور وابسته به دانشگاه خلیفه و محقق حوزه نمک‌زدایی، از پیامدهای افزایش شوری آب خلیج فارس او گفت: «افزایش مقدار شوری خلیج فارس خطرناک است؛ چون آب این خلیج ذاتاً شور است و بالارفتن سطح شوری می‌تواند تنوع زیستی خلیج فارس را تهدید کند.» در حالت عادی مقدار شوری آب‌های خلیج فارس تقریباً ۳.۵ الی ۴.۵ درصد است و افزودن نمک زیاد تر می‌تواند این خلیج را صدمه‌پذیرتر کند. 

قضیه دیگر، تهدیدات به‌وجودآمده برای تنوع زیستی این خلیج است. متأسفانه تا بحال نزدیک به ۷۰ درصد صخره‌های مرجانی از بین رفته‌اند و ۲۱ گونه ماهی وابسته به مرجان‌ها در معرض انقراض قرار دارند. این چنین علفزارهای دریایی این منطقه هم بر تاثییر افزایش مقدار شوری و دمای آب با مشکل روبه رو‌اند که خبر زیاد بدی است؛ به این علت که برخی اکوسیستم‌ها همانند علفزارهای دریایی عرصه‌ پرورش گونه‌های باارزش و مهم تجاری ازجمله صدف‌های مرواریدی را تشکیل می‌کنند و در تثبیت ریتم امواج و نیروهای فرسایشی دریا مؤثر می باشند. این چنین آن‌ها می‌توانند مقادیر بسیاری گاز گلخانه‌ای را از جو جذب کنند و وجودشان به‌ افت گرمای زمین پشتیبانی شایانی خواهد کرد، به‌علاوه این که این چنین اکوسیستم‌هایی از وجود مناطق مرده جلوگیری می‌کنند. (منظور از مناطق مرده، مناطقی می باشند که سطح اکسیژن در آن‌ها زیاد کم یا نزدیک به صفر است. افتاکسیژن، حیات موجودات دریایی را به خطر می‌اندازد.)

از دهه ۱۹۷۰، مناطق مرده در سراسر جهان گسترش یافته‌اند که یکی از آن‌ها منطقه‌ای در سواحل دریای بالتیک با مساحت سه‌برابری ایالت مریلند است. «بروس لوگان»، مدیر مؤسسه انرژی و محیط‌زیست دانشگاه پنسیلوانیا او گفت: «ما یکی از این مناطق مرده را در خلیج مکزیک داریم؛ جایی که آب فاضلاب جاری از رودخانه می‌سی‌سی‌پی همه‌چیز را از بین می‌برد.» 

بر پایه مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط مجله علمی Marine Pollution Bulletin انتشار شد، تغییرات آبی خلیج فارس تبدیل زیان منطقه‌ای ۹۴ میلیارد دلاری در سال برای گردشگری، آبزی‌پروری و شیلات شده است و به‌ همین علت دکتر فصیل المرزوقی شرایط جاری نمک‌زدایی را یک مشکل بزرگ می‌داند.

افزون بر موارد بالا، مطالعه‌ فرد دیگر از تأثیرات آب‌نمک و زباله‌های صنعتی بر رشد بیش‌ازحد جلبک‌های میکروسکوپی خلیج فارس خبر می‌دهد. این شکوفه‌ها که «شکوفه‌های جلبکی» نام دارند، عامل افت فعالیت یا لغو پروژه نمک‌زدایی در برخی کارخانه‌ها شدند. 

افزایش تقاضای آب آشامیدنی در دبی

مطابق اظهار سازمان آب و برق دبی، آن‌ها آب آشامیدنی حدوداً ۴.۷ میلیون نفر در شهر را فراهم می‌کنند که نزدیک ۳.۶ میلیون نفر آن را گردشگران راه اندازی داده‌اند و پیش‌بینی‌‌ها از افزایش تقاضای آب آشامیدنی تا سال ۲۰۴۰ حکایت دارند. 

بر پایه گزارش این سازمان، این شرکت تقریباً ۱۶۳.۶ میلیارد گالن آب را نمک‌زدایی کرده است که به‌ازای هر گالن آب نمک‌زدایی شده، به‌صورت میانگین ۱.۵ گالن آب‌نمک در خلیج رها می‌بشود. علاوه‌‌براین، قسمت عمده آب آشامیدنی دبی در مجتمع برق و نمک‌زدایی جبل علی، بزرگ‌ترین نیروگاه تشکیل هم‌زمان آب و برق در جهان تشکیل می‌بشود که یکی از عوامل مهم آلودگی زیست‌محیطی است؛ چون انرژی ۴۳ نیروگاه نمک‌زدایی جبل علی با سوخت‌‌های فسیلی به‌دست می‌آید.

علاوه بر فراهم آب مردم، دبی باید منبع های آبی موردنیاز برای تعداد بسیاری از سازه‌های غول‌پیکرش را هم فراهم کند. برج خلیفه که بلندترین سازه جهانی است، به‌طور میانگین روزانه ۲۵ هزار گالن آب مصرف می‌کند و حداکثر ظرفیت خنک‌کننده آن معادل حدوداً ۱۰ هزار تن یخ ذوب‌شده است. این چنین در کنار این برج، دریاچه ۳۰ هکتاری با ۵ فواره مهم ساخته شده که از آب فاضلاب برج خلیفه برای جایگزینی آب منفعت گیری‌شده مهم منفعت می‌برد.

در همین جهت، فیصل المرزوقی سختی بسیاری به مقامات عالی‌رتبه امارات آورد تا آب آشامیدنی برای منفعت گیری‌های غیرضروری همانند فواره‌های دریاچه‌ها و کارخانه‌های تولیدات فلز درنظر گرفته نشود.

دبی برای منفعت گیری زیاد تر از منبع های تجدیدپذیر آماده می‌بشود

امارات متحده ابتکارات زیست‌محیطی خود را برای جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد منبع های حاضر اظهار کرده است. این سرزمین تلاش می‌کند تا مصرف انرژی و آب موردنیاز خود را تا سال ۲۰۳۰، ۳۰ درصد افت دهد و تا سال ۲۰۵۰ برق تولیدی خود را از منبع های تجدیدپذیر به‌دست آورد. این چنین امارات اندک شانسی برای فراهم منبع های آبی خود با بارورسازی ابرها و تحریک شیمیایی آن‌ها متصور است و به همین منظور دانشمندانی را برای این کار استخدام می‌کند. اضافه بر موارد بالا، هتل‌های دبی نیز به‌سمت تهیه آب موردنیازشان از روش AWG یا «تشکیل آب از هوا» تشویق خواهد شد.

در سال ۲۰۲۱، امارات تصمیم متغیری گرفت تا مجتمع‌های تصفیه‌کننده روش اسمز معکوس را به‌گفتن مؤثرترین و مفیدترین راه شیرین‌کردن آب به‌کار بگیرند. بااین‌حال، زیاد تر کارخانه‌های آب شیرین‌کن امارات از فناوری قدیمی‌تری به نام تقطیر چندمرحله‌ای منفعت گیری می‌کنند که مقدار حرارت را مبنای فعالیت خود قرار می‌دهد؛ درحالی‌که اسمز معکوس نمک و دیگر آلاینده‌ها را با عبور آب از طریق یک غشای نیمه‌تراوا حذف می‌کند و دانشمندان آن را روش بهینه‌تری می‌دانند. این چنین محصول روش تقطیر چند مرحله‌ای دمای زیاد بالایی دارد و زیاد تر به اکوسیستم محیط‌زیست صدمه می‌رساند.

وقتی که امارات پروژه نمک‌زدایی را اغاز کرد، باید به‌طوری برنامه‌ریزی می‌کرد که تقطیر چندمرحله‌ای بتواند مقدار شوری نسبتاً بالای خلیج فارس را مدیریت کند، اکنون اما شیوه جدیدتر می‌تواند مقدار شوری دریا را در سطح مناسبی نگه داری کند. اکنون کارخانه اداره برق و آب دبی یا به‌‌اختصار DEWA، به‌جای زغال سنگ از گاز طبیعی برای منفعت گیری از روش اسمز معکوس منفعت گیری می‌کند.

جمع‌بندی

طی دهه‌های قبل، فراهم آب از خلیج فارس یکی از سیاست‌های اتخاذ‌شده اماراتی‌ها برای نگه داری زیبایی‌ و جاذبه‌های گردشگری دبی بوده است. اگرچه این روش تا بحال صدمه‌های قابل‌توجهی به خلیج فارس داخل کرده، اما تحول شیوه نمک‌زدایی با اسمز معکوس و این چنین منفعت‌گیری از منبع های‌ تجدیدپذیر کورسوی امیدی برای نگه داری این خلیج و گونه‌‌های زیستی آن خواهد می بود.