شاخص گلیسمی یا شاخص قند معیاری است که برای تعیین مقدار تأثیر غذا بر قند خون منفعت گیری می‌بشود و امکان پذیر تنظیم قند خون را برای شما راحت‌تر کند. این شاخص نه‌تنها شما را به مواد غذایی مصرفی‌تان آگاه‌تر می‌کند، بلکه در افت وزن، افت قند خون و افت کلسترول نیز نقش دارد. اما دقت انحصاری به شاخص گلیسمی سودمند است؟‌ در این مقاله، زیاد تر درمورد این شاخص و نحوه منفعت گیری از آن توضیح می‌دهیم. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

شاخص گلیسمی چیست؟

یکی از بهترین راه حلها برای تنظیم قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، انتخاب موادی است که قند خون را چندان افزایش ندهند. شاخص گلیسمی یا جی.آی (GI) ابزاری است که برای اندازه‌گیری مقدار تأثیر غذاهای خاص بر قند خون به کار می‌رود. غذاها با شاخص گلیسمی کم، متوسط و زیاد دسته‌بندی خواهد شد و طیفی از عدد ۰ تا ۱۰۰ را به خود تعلق خواهند داد؛ رقم این شاخص در دسته‌بندی‌های کم، متوسط و زیاد معادل بازه‌های زیر است:

• کم: ۵۵ یا کمتر
• متوسط: ۵۶ تا ۶۹
• زیاد: ۷۹ یا زیاد تر

غذاهایی با شاخص کمتر تأثیر کمتری بر قند خون دارند. غذاهایی همانند کربوهیدرات‌ها و قند که سریع تر هضم خواهد شد، شاخص گلیسمی بسیاری دارند، در حالی‌ که غذاهای حاوی پروتئین، چربی یا فیبر طبق معمول شاخص قند کمتری دارند. غذاهای فاقد کربوهیدرات همانند گوشت، ماهی، آجیل، دانه‌ها، گیاهان دارویی، ادویه و روغن شاخص گلیسمی ندارند.

برخی عوامل بر شاخص گلیسمی غذا تاثییر می‌گذارند، از جمله:

• مقدار رسیدگی میوه؛
• نحوه پخت؛
• محتوای قند؛
• مقدار فراوری.

به یاد داشته باشید که شاخص گلیسمی با بار گلیسمی یا جی.ال (GL) متفاوت است. برخلاف شاخص گلیسمی که مقدار غذای مصرفی را در بر نمی‌گیرد، بار گلیسمی مقدار کربوهیدرات هر وعده غذایی را هم در نظر می‌گیرد تا تأثیر آن بر قند خون را تعیین کند.

شاخص گلیسمی چطور تعیین می‌بشود؟

این شاخص با انجام آزمایشی سختگیرانه روی حداقل ۱۰ نفر تعیین می‌بشود. محققان نمونه خون داوطلبان را قبل و ۲ ساعت سپس از مصرف ۵۰ گرم غذای آزمایش‌شده می‌سنجند. نتیجه روی یک نمودار قرار داده می‌بشود و قسمت زیر منحنی به‌گفتن جواب به گلوکز در نظر گرفته می‌بشود.

در زمان فرد دیگر همان افراد ۵۰ گرم گلوکز خالص مصرف می‌کنند و محققان جواب گلوکز هر فرد را ۲ ساعت سپس از مصرف می‌سنجند. سپس شاخص گلیسمی غذای آزمایش‌شده با تقسیم منحنی گلوکز مربوط به غذا به غذای مرجع برای هر فرد محاسبه می‌بشود. شاخص نهایی میانگین مربوط به مجموع افراد شرکت‌کننده است. در واقع شاخص گلیسمی میانگین جواب قند خون افراد به کربوهیدرات خاص است. جواب‌های فردی امکان پذیر بر پایه عوامل دیگر متفاوت باشد.

جدول شاخص گلیسمی مواد غذایی

رژیم غذایی با گلیسمی کم

رژیم غذایی با گلیسمی کم غذاهایی با گلیسمی زیاد را با غذاهای کم‌گلیسمی جانشین می‌کند و مزایا بسیاری دارد از جمله:

• بهبود تنظیم قند خون: مطابق تحقیقات، این رژیم می‌تواند مقدار قند خون را افت دهد و تنظیم قند خون را برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ راحت‌تر کند.
• افت وزن: بر پایه تحقیقات، این رژیم امکان پذیر جهت افزایش افت وزن در مختصر‌زمان بشود. یقیناً نقش آن در افت وزن طویل مدت باید بازدید بشود.
• پشتیبانی به افراد مبتلا به کبد چرب: این رژیم می‌تواند به افت چربی کبد و آنزیم‌های کبدی در افراد مبتلا به کبد چرب غیرالکلی پشتیبانی کند.
• دقت به مواد مصرفی بدون محدودیت غذایی: می‌توانید بدون محدودیت غذایی مواظب کربوهیدرات انتخابی خود باشید.
• جایگزینی غذاهای فراوری‌شده با غذاهای طبیعی: در این رژیم به‌جای غذاهای فراوری‌شده، زیاد تر از غذاهای طبیعی منفعت گیری می‌کنید.
• بی‌نیازی به کالری‌شماری و محدودیت مصرف پروتئین: کمتر به کالری‌شماری و رژیم کنترل پروتئین روی می‌آورید.
• امکان منفعت گیری طویل‌زمان: می‌توانید مدتی طویل‌ به این رژیم پایبند باشید.

نحوه مراعات این رژیم

رژیم با گلیسمی کم امکان پذیر ترکیبی از غذاهایی با گلیسمی کم باشد، از جمله:

• میوه‌ها: سیب، انواع توت، مرکباتی همانند پرتقال، لیمو و گریپ فروت.
• سبزیجات بدون نشاسته: بروکلی، گل‌کلم، هویج، اسفناج، گوجه.
• غلات کامل: کینوا، جو، گندم سیاه، جو دوسر.
• حبوبات: عدس، لوبیای سیاه، نخود، لوبیا.
• گوشت: گاو، گاومیش، گوسفند.
• غذاهای دریایی: ماهی تن، سالمون، میگو، ساردین.
• ماکیان: مرغ، اردک، بوقلمون، غاز.
• روغن‌ها: روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن آووکادو، روغن سبزیجات.
• مغزها: بادام، آجیل ماکادمیا، گردو، پسته.
• دانه‌ها: دانه چیا، کنجد، دانه کنف، دانه کتان.
• گیاهان دارویی و ادویه‌ها: زردچوبه، فلفل سیاه، زیره، شوید، ریحان، رزماری، دارچین.
• برخی از خمیرها: سمولینا و پاستا با غلات کامل.

هرچند مصرف هیچ غذایی در این رژیم ممنوع نیست، مصرف غذاهایی با گلیسمی زیاد باید محدود بشود، از جمله:

• نان: نان سفید، شیرینی، نان پیتا.
• برنج: برنج سفید، برنج آربریو.
• غلات: جانشین جو، غلات صبحانه.
• سبزیجات حاوی نشاسته: پوره سیب‌زمینی، سیب‌زمینی، سیب‌زمینی سرخ‌شده.
• غذاهای پخته: کیک، شیرینی، کروسان، مافین.
• تنقلات: شکلات، بیسکویت، چیپس، چوب‌شور.
• نوشیدنی‌های شیرین: ماءالشعیر، آبمیوه، نوشیدنی‌های ورزشی.

تلاش کنید این مواد غذایی را با غذاهای کم‌گلیسمی جانشین کنید.

تأثیر پخت‌و‌پز و رسیدگی بر شاخص گلیسمی

روش پخت غذاهای خاص امکان پذیر بر شاخص قند تاثییر بگذارد، برای مثال:

• غذاهای سرخ‌شده چربی بیشتری دارند و احتمالا جذب قند در خون را آهسته کنند و شاخص گلیسمی را افت دهند.
• برشته‌کردن یا پختن نشاسته مقاوم (نوعی نشاسته غیرقابل‌هضم که زیاد تر در گیاهانی همانند حبوبات، سیب‌زمینی و جو وجود دارد) را می‌شکند و این شاخص را افزایش می‌دهد.
• آب‌پزکردن با نگه داری نشاسته مقاوم جهت افت این شاخص می‌بشود و از دیگر راه حلهای پخت‌و‌پز بهتر است. هرچه زمان بیشتری برای پخت غذاهایی همانند پاستا و برنج صرف کنید، با شکستن نشاسته مقاوم شاخص قند را افزایش می‌دهید.

علاوه‌بر روش پخت‌و‌پز، مقدار رسیدگی هم بر شاخص گلیسمی میوه ها می‌گذارد. مقدار نشاسته مقاوم طی فرایند رسیدن افت می‌یابد و شاخص قند زیاد تر می‌بشود. برای مثال شاخص گلیسمی موز کاملا رسیده ۵۱ است. این رقم برای موز نارس ۳۰ است.

نقص‌های داخل به کاربرد شاخص قند

منتقدان اعتقاد دارند افرادی که از این شاخص منفعت گیری می‌کنند، به‌شدت روی مقدار کربوهیدرات تمرکز دارند و اطلاعات سودمند فرد دیگر را که مربوط به قیمت غذایی است نادیده می‌گیرند، از جمله:

• مقدار غذای مصرفی.
• دیگر مواد مغذی همانند پروتئین، چربی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها.
• دیگر ترکیبات مواد غذایی که امکان پذیر تأثیر افزایش قند خون را تحول دهند.

برای مثال خوردن سیب به‌تنهایی و خوردن سیب همراه کره بادام‌زمینی تفاوت دارند. پروتئین و چربی می‌تواند سوخت‌و‌ساز کربوهیدرات را به تأخیر بیندازد، درنتیجه افزایش قند خون را آهسته‌تر کند. از طرفی اگر فقط از غذاهایی با شاخص گلیسمی کم منفعت گیری کنید، به گمان زیاد رژیم غذایی شما نامتعادل و پر از چربی خواهد می بود.

تفاوت شاخص گلیسمی و بار گلیسمی

بار گلیسمی از ضرب شاخص گلیسمی در مقدار کربوهیدرات‌های دریافتی در هر وعده و تقسیم آن به عدد ۱۰۰ به دست می‌آید. برای مثال شاخص گلیسمی سیب ۴۰ است و حاوی ۱۵ گرم کربوهیدرات است. به این علت با ضرب ۴۰ در ۱۵ و تقسیم آن بر ۱۰۰، بار گلیسمی سیب ۶ محاسبه می‌بشود.

بار گلیسمی به ۳ دسته تقسیم می‌بشود:

• بار گلیسمی کم: ۱۰ یا کمتر
• بار گلیسمی متوسط: ۱۱ تا ۱۹
• بار گلیسمی زیاد: ۲۰ یا زیاد تر

برخی از غذاها بار گلیسیمی و شاخص گلیسمی مقداری دارند، اما برخی از مواد غذایی همانند موز یا خرما امکان پذیر شاخص گلیسمی کم و بار گلیسمی متوسط یا زیاد داشته باشند.

سؤالات رایج

۱. آیا رژیم شاخص گلیسمی برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ سودمند است؟

بله. به‌علت منفعت گیری کمتر از کربوهیدرات امکان پذیر برای افرادی دیابتی سودمند باشد. بااین‌حال مقدار مصرف مواد غذایی را باید در نظر گرفت.

۲. آیا رژیم شاخص قند جهت افت وزن می‌بشود؟

بله. غذاهایی با شاخص گلیسمی کم علتخواهد شد قند خون به‌آرامی افزایش یا افت یابد و زمان طویل‌تری حس سیری کنید. این قضیه می‌تواند به کنترل اشتها و افت وزن پشتیبانی کند. بااین‌حال همه غذاهای کم‌گلیسمی سالم نیستند و پافشاری روی این شاخص به‌تنهایی سودمند نیست.

۳. آیا غذاهایی با شاخص قند کم مفیدترند؟

خیر. غذایی همانند هندوانه شاخص گلیسمی زیاد و چیزی همانند شکلات شاخص قند کمتری دارد. به این علت باید به قیمت ماده غذایی دقت کرد.

۴. شاخص گلیسمی گوشت و کره چیست؟

این شاخص به کربوهیدرات دقت دارد و غذایی همانند گوشت که فاقد کربوهیدرات است، شاخص گلیسمی ندارد.

شما بگویید

شما چه مقدار با شاخص گلیسمی آشنایی دارید‌؟‌ آیا در رژیم غذایی خود به این شاخص دقت می‌کنید؟ در صورت تمایل، می‌توانید توانایی و نظرتان را در تکه ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این نوشته را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.

بیاموزید که چطور مطمعن به نفس داشته باشید و خجالت را کنار بگذارید تا از پیروزی‌های تازه خود لذت ببرید

هشدار! این نوشته فقط جنبه آموزشی دارد و برای منفعت گیری از آن ملزوم است با پزشک یا متخصص وابسته مشورت کنید. اطلاعات زیاد تر