به نقل از خبرنگار اجتماعی ، تاریخچه آموزش عالی پزشکی در ایران از زمان تأسیس دارالفنون تا بحال، مشخص می کند که حالت پزشکی سرزمین دچار تغیرات مقداری و کیفی بسیاری شده است؛ به گواه آمار و رقم های حاضر پرافتخارترین دوران رشد و بالندگی علوم پزشکی در ایران در همه ابعاد، در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رقم خورده است.

پیش از این در گزارشی با گفتن جهش دیدنی نظام سلامت ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به روایت آمار و رقم های به پیشرفت‌های عظیم نظام سلامت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران پرداختیم اما شنیدن روایت این پیشرفت‌ها از زبان یک پزشک می‌تواند به تبیین وضع بهداشتی حاضر در دوران پهلوی و سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پشتیبانی کند.

در همین جهت، همزمان با چهل و پنجمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران با آقای دکتر سیدحسن امامی رضوی؛ پزشک جراح و دبیر فرهنگستان علوم پزشکی سرزمین او مباحثه کردیم.

* ماجرای واردات پزشک از کشورهای هند و پاکستان

  تسنیم: آقای دکتر! بنابر آمار حاضر، ایران در همه شاخص‌های سلامتی، رشد نمو قابل توجهی در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب داشته است؛ با دقت به این که شما متولد ۱۳۳۸ هستید و حالت بهداشتی حاضر در رژیم شاهنشاهی را نیز فهمیدن کرده‌اید؛ به نظر شما پیروزی انقلاب اسلامی چه کمکی به ترقی شاخص‌های بهداشتی و درمانی سرزمین کرده است؟  

من می‌خواهم در این عرصه واقع‌گرایانه سخن بگویید کنم. این که بگوییم قبل از انقلاب اسلامی، هیچ‌گونه خدمات پزشکی در سرزمین وجود نداشته درست نیست اما تفاوت مهم حوزه سلامت در سال‌های پیش از انقلاب و بعد از انقلاب این است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نگاه عدل محوری در حاکمیت نظام سلامت به وجود آمد؛ پیش از انقلاب شهرهای بزرگ و کوچک داشتیم و تعداد بسیاری روستا در سرزمین داشتیم به نحوی که قبل از سال ۵۷ نزدیک به ۶۰ درصد جمعیت سرزمین در روستاها ساکن بودند اما در روستاها خدمات پزشکی بهداشتی و درمانی مکفی وجود نداشت؛ در شهرهای بزرگ دانشکده پزشکی و بیمارستان وجود داشت اما این بی‌عدالتی بین شهر و روستا کاملاً ملموس و مشهود می بود. در دهه ۵۰ به علت گشایش منبع های مالی در سرزمین فراخوان داده بودند که تعدادی پزشک از کشورهای منطقه و همسایه به پشتیبانی ایران همراه شوند، در پی این فراخوان پزشکان از کشورهایی همانند پاکستان و هندوستان به ایران آمدند. این پزشکان در دهه ۵۰ و این چنین دهه ۶۰ و حتی برخی از آنها تا نزدیک به دهه ۷۰ در سرزمین به مردم خدمات درمانی اراعه می‌کردند و در آن زمان که من دستیار پزشکی بودم، در تعداد بسیاری از شهرستان‌های سرزمین جراح و متخصصان هندی داشتیم اما در زمان حاضر پزشکان خارجی در حال طبابت در ایران نیستند.

تسنیم: چرا آن زمان ایران عمل به واردات پزشک از کشورهایی همانند هند و پاکستان کرد؟

به علت فراهم نبودن زیرساخت‌های آموزش پزشکی ناچار بودیم از کشورهای دیگر پزشک داخل کنیم.

تسنیم: کیفیت خدمات درمانی اراعه شده توسط این پزشکان چطور می بود؟

پزشکانی که از هند و پاکستان می‌آمدند دانش کافی را نداشتند چون سیستم آموزشی کشورهایی همانند هند و پاکستان متفاوت از سرزمین ماست؛ در این کشورها ۵ سال دوره پزشکی را به طور تئوری می‌خوانند و دو سال کارورزی بالینی را نمی‌گذرانند و داخل محیط کار خواهد شد؛ بیماران را درمان می‌کنند و بعد از ۲ تا ۳ سال بازمی‌گردند و دوره کارورزی بالینی را پشت سر می‌گذرانند! متاسفانه در سال‌های پیش از انقلاب در سرزمین ما همین دوره ۵ ساله که در واقع دوره MBBS که همانند لیسانس پزشکی می بود را می‌‌پذیرفتند در حالی که این پزشکان دانش بالینی کافی برای معالجه بیماران نداشتند.

* پزشک هندی نحوه انجام عمل جراحی را فقط در کتاب‌ها خوانده می بود!

تسنیم: خاطره‌ای هم از حالت طبابت پزشکان خارجی دارید؟

من به گفتن دستیار سال سوم جراحی در حال گذراندن مطرح نیروی انسانی در کنگاور بودم؛ یک روز در بیمارستان، جراح به مرخصی رفته می بود اما متخصص زنان هندی وجود داشت، همکاران پشتیبانی پرستار و اتاق عمل من را صدا زدند که با شدت به اتاق عمل مراجعه کنم؛ من رفتم و دیدم پزشک هندی در حال انجام عملی روی یک بیمار خانم ایرانی است که اگر انجام می‌شد تبدیل ابراز عارضه همیشگی برای آن بیمار می‌شد. من با این که دستیار جراحی (دانشجوی مقطع تخصص جراحی) بودم داخل اتاق عمل شدم و از ادامه عمل توسط آن متخصص هندی ممانعت کردم، از آن متخصص هندی سوال کردم که آیا قبلاً این عمل جراحی را انجام داده‌ای؟ و او جواب داد که نه این عمل را انجام ندادم اما در کتاب‌ها خوانده‌ام!

یعنی این پزشک فقطً به طور تئوری آموزش دیده می بود و توانایی بالینی نداشت. من به او پشتیبانی کردم تا عمل را به طور درست انجام دهد و خوشبختانه مریض از ابراز یک عارضه جدی و همیشگی نجات یافت. در کنار این قضیه مشکلاتی نیز وجود داشت از جمله این که پزشکان خارجی زبان مردم ما یعنی زبان فارسی را فهمید نمی‌شدند و در تشخیص بیماری‌ها نیز زیاد تر به مشکل برمی‌خوردند، برخی از این پزشکان به علت آنکه زبان مردم را فهمید نمی‌شدند و یا کم توانایی بودند تعدادی نسخه تکراری برای افرادی که علائم شبیه داشتند می‌نوشتند یعنی نسخه‌های ثابتی برای بیماران تجویز می‌کردند!

* اراعه مجوز به بیماران ایرانی برای اعزام به کشورهای دیگر جهت درمان بیماری

تسنیم: در دوران پهلوی و سال‌های ابتدایی انقلاب حالت بیمارستان‌ها و خدمات درمانی چطور می بود؟

از لحاظ امکانات پزشکی نیز ما زیاد محروم و عقب مانده بودیم به طوری که نه فقط در سال‌های پیش از انقلاب بلکه تا دهه ۷۰ ما مرجعی را در معاونت درمان وزارت بهداشت تحت گفتن شورای عالی پزشکی داشتیم که برای بیمارانی که نیازمند اعزام به کشورهای خارجی برای درمان بیماری خود بودند مجوز و ارز داده می‌شد! در آن زمان بابت اکثر خدماتی که هم اکنون در داخل سرزمین اراعه می‌بشود بیماران ارز دریافت و به خارج از سرزمین ارجاع داده می‌شدند تا معالجه شوند یعنی دانش درمان مردم در داخل سرزمین وجود نداشت اما امروزه تقریبا هیچ درمان و عمل جراحی‌ای در جهان نیست که در ایران انجام نشود.

تسنیم: نگاهی به آمارهای آن سال‌ها مشخص می کند که تعداد دانشگاه‌های علوم پزشکی بعد از پیروزی انقلاب رشد تقریباً ۸ برابری داشته است. در آن زمان حالت دانشگاه‌های سرزمین در تشکیل علم چطور می بود؟

پیش از انقلاب، دانشگاه‌های سرزمین در تشکیل علم جایگاهی در کشورهای منطقه و جهان نداشتند اما الان ایران رتبه ۱۵ تشکیل علم را در جهان کسب کرده است و دلنشین‌تر این که ۳۰ درصد این تشکیل علم مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی است در حالی که ۱۰ درصد اعضای هیئت علمی کل سرزمین مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی می باشند. گسترش علمی سرزمین در حوزه علوم پزشکی مرهون انقلاب است چون خودباوری در جوانان تشکیل شد.

تسنیم: آن زمان مردم از حالت خدمات درمانی راضی بودند؟

وجه اختلاف سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی با دوران شاهنشاهی، این می بود که در آن زمان، مردم حتی از حقوق ابتدایی خود نیز آگاهی نداشتند. اما ادغام آموزش و پژوهش در خدمات سلامت، تشکیل شبکه بهداشتی و درمانی با نگاه عدل محوری و گسترش نیروی انسانی نظام سلامت در همه رشته‌های علوم پزشکی و توزیع این نیروها در اقصی نقاط سرزمین علتشد علاوه بر ترقی سطح آگاهی مردم، شاخص‌های بهداشتی و درمانی سرزمین نیز ارتقا اشکار کند.

اگر نگاهی به شاخص‌های قبل و سپس از انقلاب بیندازیم اصلا قابل قیاس نیستند‌. برای مثال پوشش واکسیناسیون قبل از انقلاب زیر ۲۰ درصد می بود اما الان به ۹۹ درصد رسیده است. این چنین مراقبت‌های زیاد مناسبی از مادران و کودکان صورت گرفت‌. این نوشته علتارتقای آگاهی جامعه به اختصاصی زنان شد که نقش مهمی در رشد کودکان و به تبع آن رشد و افزایش شاخص‌های سلامتی داشتند؛ به عبارت دیگر، قسمت عمده‌ای از رشد علمی و سلامتی جامعه امروز ما، علاوه بر گسترش خدمات بهداشتی، مرهون افزایش سواد سلامتی زنان سرزمین ماست.

* ماجرای قنداق‌هایی که پر از خاک می‌شدند!

تسنیم: خاطره‌ای از حالت سواد سلامت مردم در آن دوران دارید؟

در سال ۱۳۵۳ یعنی چند سال پیش از این که پزشک شوم و در وقتی که دانش آموز بودم یکی از اقوام ما در شهر دورافتاده‌ای پزشک عمومی می بود؛ من از همان ابتدا علاقه وافری به رشته پزشکی داشتم و برای همین بعضی اوقات همراه او به مطبش می‌رفتم. در آن زمان پزشک متخصص در آن شهر نبوده است و تنها دو پزشک عمومی در آن شهر وجود داشتند. یکی از خاطراتی که هیچ‌زمان از ذهنم بیرون نمی‌رود این می بود که در آن زمان مادران، نوزادان خود را قنداق می‌کردند؛ یک زمان اسهال در بین برخی کودکان شایع شده می بود. در آن زمان هنگامی درمان‌های محلی به نتیجه نمی‌رسید نوزادان خود را به مطب آشنای ما می‌آوردند تا درمانش کند. من زیاد ناظر این صحنه بودم که هنگامی مادران، قنداق را باز میکردند می‌دیدیم که در پوشک آن کودک، خاک ریخته‌اند تا اسهال کودک به بیرون از قنداق نشت نکند!

در آن زمان پزشکی که در آن شهر کوچک کار می‌کرد بابت این رفتارها بعضی اوقات گریه می‌کرد! چون تعداد بسیاری از کودکان به علت آلوده بودن خاک دچار عفونت می‌شدند و خانواده آنها اصلا از این نوشته خبر کافی نداشتند.

اگر حالت آن زمان را با امروز قیاس کنیم می‌بینیم که سواد و فرهنگ عمومی حاکم بر جامعه در آن‌ سال‌ها چه مقدار ضعیف می بود و پیشرفت‌های حوزه سلامت و راه اندازی شبکه‌های بهداشتی در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب چه پشتیبانی شایانی به بهبود حالت سواد سلامت جامعه ما کرد چون ترقی سواد سلامت زنان در پی افزایش آموزش عمومی در جامعه، علتشد تا از این چنین شرایطی به وضعیتی برسیم که مادران امروزه خودشان پیگیر و مطالبه‌گر واکسیناسیون کودکانشان باشند نه این که پزشکان آنها را اجبار به این کار بکنند.

* رشد ۲۰ ساله امید به زندگی مرهون دستاوردهای انقلاب اسلامی

تسنیم: آمارها نشانگر رشد ۲۰ ساله امید به زندگی در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است؛ ترقی این شاخص چطور حاصل شده است؟

ما الان دلواپس سالمندی هستیم و این نگرانی خوب است اما در عین حال باید افتخار کنیم که امید به زندگی در سرزمین به قدری افزایش یافته که مردم به سنین سالمندی می‌رسند چون پیش از انقلاب امید به زندگی ۵۵ سال می بود اما الان به بیشتر از ۷۵ سال رسیده است.
تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به ترقی شاخص‌های بهداشتی پشتیبانی زیاد بسیاری کرد. در پی ادغام آموزش پزشکی در بهداشت و درمان، در دانشگاه‌های علوم پزشکی پاسخگویی زیاد مناسبی به نیازها و مشکلات جامعه به وجود آمد. اگر بخواهم مثالی بزنم می‌توانم به این نوشته اشاره کنم که ما الان کمیته‌های مرگ و میر مادران باردار در دانشگاه‌های علوم پزشکی داریم که ریاست دانشگاه، مسئول آن است. اگر یک زن باردار در هر نقطه‌ای از مراکز تحت نظر آن دانشگاه علوم پزشکی فوت کند، دانشگاه باید درمورد علت آن پاسخگو باشد و به همین علت کنترل و نظارت‌های زیاد مناسبی صورت گرفته است تا مرگ و میر مادران باردار، به نحوه چشمگیری افت اشکار کند. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مقدار مرگ و میر مادران باردار بیشتر از ۲۰۰ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت می بود اما الان با افت ده برابری، به کمتر از ۲۰ نفر در هر صد هزار نفر جمعیت رسیده است.

تشکیل شبکه بهداشتی در سرزمین نیز از جمله دیگر دستاوردهایی بوده که یک راهبرد مهم برای پوشش همگانی سلامت به حساب می اید. پوشش همگانی سلامت یعنی از قبل از به دنیا آمدن یک نوزاد تا دوران سالمندی او، فرد تحت پوشش مراقبت‌های بهداشتی باشد. در مراکز بهداشتی این اتفاق به خوبی رخ می‌دهد و مراقبت‌های موردنیاز برای هر رده سنی، در دستورالعمل‌های معاونت بهداشت وزارت بهداشت حاضر است‌. این دستورالعمل‌ها جهت اجرا به معاونت بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی و سپس مراکز بهداشتی و درمانی شهری و روستایی ابلاغ خواهد شد و همه مراقبان سلامت ماموریت پایش حالت سلامتی اقشار گوناگون جامعه را دارند. اجرای این چنین طرحی در جهان بی نظیر است چون در دهه ۶۰ شمسی و همزمان با جنگ تحمیلی اغاز شد و اکنون به الگویی برای دیگر کشورهای جهان تبدیل شده است.

تسنیم: برخی می‌گویند بالاخره همه این پیشرفت‌ها با گذر زمان ممکن می بود حاصل بشود و احتمالا اگر نظام اسلامی نیز روی کار نمی‌آمد باز هم این چنین پیشرفت‌هایی به موازات پیشرفت‌های جهان حاصل می‌شد. جواب شما به این ادعا چیست؟

من فکر نمی‌کنم که این چنین اتفاقی رخ می‌داد چون ما توانایی دیگر کشورها را مشاهده می‌کنیم. در کشورهای همسایه و منطقه، کشورهایی همانند عراق، سوریه، لیبی و مصر می‌بینیم که نظام آن‌ها تحول چندانی نکرده است اما حالت بهداشتی آن‌ها نیز رشد چشمگیری به موازات جهان همانند ایران نداشته است و در عین حال نتوانستند آن‌طور که باید استقلال خود را نگه داری کنند. نظام پادشاهی نزدیک به ۲۰۰ سال قبل از انقلاب اسلامی در ایران حاکم بوده است اما با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم که در سال‌های پیش از انقلاب و در همان دوران شاهنشاهی که کشورهای اروپایی به لحاظ نظام سلامت رشد می‌کردند، ایران رشد چشمگیری در حوزه علوم پزشکی نداشت. از نظر دیگر آن چه در دوره شاهنشاهی به آن دقت نمی‌شد، عدل محوری می بود و وجه اختلاف انقلاب اسلامی و رژیم شاهنشاهی، همین نگاه عدل‌محورانه می بود.

تسنیم: در عین حال نظام سلامت سرزمین با مشکلاتی نیز روبه رو است که امکان پذیر گاها مانع از دیده شدن تعداد بسیاری از این دستاوردها بشود.

بله؛ قطعاً گفتن این دستاوردها به معنی نفی مشکلات حاضر در نظام سلامت نیست؛ ما باید قدردان این دستاوردها باشیم اما در عین حال برای نگه داری و ترقی آنها نیز بکوشیم. یکی از با اهمیت ترین راهکارها برای بهبود حالت نظام سلامت، اجرای سیاست‌های کلی سلامت است که در سال ۱۳۹۳ توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد که چراغ راه همه دولت‌ها است.

انتهای مطلب/