در ۲۱ فوریه، اولین جت جنگنده بومی ترکیه با نام TAI TF Kaan برای اولین بار به پرواز درآمد. این هواپیما از فرماندهی فرودگاه موردتد واقع در ۳۵ کیلومتری شمال آنکارا، پایتخت، پرواز کرد. در این پرواز بارباروس دمیرباس، خلبان آزمایشی شرکت صنایع هوافضای ترکیه (TAI) کنترل تازه ترین جت جنگنده ترکیه را بر مسئولیت داشت.

به زمان ۱۳ دقیقه، نمونه اولیه این جت با احتیاط (با قفل شدن ارابه فرود) تا ارتفاع ۸ هزار پایی پرواز کرد و شدت آن از ۴۲۴ کیلومتر در ساعت فراتر نرفت و یک جنگنده دو نفره F – ۱۶ D نیروی هوایی ترکیه نیز آن را همراهی کرد.

سپس، کاآن (Kaan) مجدد دور زد و یک فرود به پشتیبانی چتر کششی را روی باند فرود مورتد (پایگاه هوایی اسبق آکینچی، قبل از این که به علت شراکت اسکادران های محلی اف ۱۶ در کودتای نظامی ناکامی خورده ۲۰۱۶ تحول نام اشکار کند) اجرا کرد. آزمایش های بعدی شامل افزایش تدریجی ارتفاع و شدت تا حداکثر دو برابر شدت صوت خواهد می بود.

کاآن با وجود هزینه های بالا و پیچیدگی فنی همراه با ساخت هواپیماهای جنگی مدرن، نقشی کلیدی در برنامه های ترکیه برای گسترش نظامی خودکفا ایفا می کند.

این هواپیمای دو موتوره که با نام هواپیمای جنگنده ملی (MMU) نیز شناخته می شود، در ماه مارس سال ۲۰۲۳ به طور عمومی اراعه و آزمایش های اولیه خود را انجام داد. در آن سال این جت تحت آزمایش تونل باد، سطح مقطع راداری و صندلی پرتابی قرار گرفت؛ تجهیزاتی که اندوخته گذاری های تازه بزرگی توسط TAI برای آن ها صورت گرفته می بود. با این حال، اولین پرواز آن دو ماه دیرتر از زمان مورد نظر انجام شد.

کاآن مشخصاتی زیاد همانند به جنگنده رادارگریز F-22A رپتور آمریکا دارد. این هواپیما که دماغه آلومینیومی و بدنه مرکزی تیتانیومی دارد، با ترموپلاستیک های کربنی سبک وزن و کم بازتابنده رادار که شرکت های ترکیه ای در اصل برای جت های F – ۳۵ می ساختند، پوشیده شده است.

از آنجا که سلاح های نصب شده روی بدنه خارجی جت، پنهانکاری آن را افت می دهند، دو محفظه “گونه ای” کوچک داخلی در کنار موتورها تعبیه شده که هر کدام قادر به حمل دو موشک هوا به هوای مختصر برد می باشند. با این حال، حرف های می شود که پیکربندی محفظه مهم زیر بدنه با ظرفیت بیشتر از چهار موشک هوا به هوای دوربرد یا سلاح های هوا به زمین زمان زمان بیشتری طول کشید تا نهایی شود – هر چند عکس انتشار شده نشان می دهد که امکان پذیر این نوشته کنار گذاشته شده باشد.

مشکل سازتر این که موتورهای توربوفن آمریکایی F۱۱۰ – GE – ۱۲۹ (که در جنگنده های F – ۱۶ نیز منفعت گیری می شوند) برای پنهانکاری بهینه سازی نشده اند.

هرچه سطح مقطع راداری یک جت (RCS) به واسطه هندسه آن و منفعت گیری از مواد جاذب راداری افت یابد، می تواند با خیال راحت به جنگنده ها و پدافند هوایی دشمن نزدیک شده و از کنار آن ها عبور کرده یا به آن ها دعوا کند، پیش از این که آن ها بتوانند واکنشی نشان دهند. و مقدار افت سطح مقطع راداری در نمای جانبی و عقب جنگنده (نه فقط نمای جلویی) نشان می دهد که تا چه حد می تواند به حریم هوایی دشمن نفوذ کند.

در رابطه با حرکت شناسی، مقصد کاآن قرار گرفتن در معیارهای کارکرد جنگنده مدرن معمولی است: حداکثر شدت ماخ ۱.۸ تا ۲.۲، سقف پرواز ۵۵,۰۰۰ فوت.، تحمل مانورهای تا ۹ جی و برد ۱,۱۲۰ کیلومتر با سوخت داخلی. این چنین انتظار می رود که این هواپیما از قابلیت سوپرکروز برخوردار باشد، یعنی قادر به پرواز پایدار در شدت های مافوق صوت بدون نیاز به سوخت گیری مجدد باشد. منفعت گیری از دو موتور هزینه ها را بالا می برد اما می تواند تلفات خرابی موتور را افت دهد.

کاآن قرار است به غلاف های شناسایی و سلاح های هدایت شونده دقیق با برد بلند – از جمله موشک های استاندارد ناتو همانند Meteor، و تسلیحات بومی ترکیه همانند موشک های مختصر برد بوزدوگان و موشک های هوا به هوای بین برد گوکدوگان، موشک های کروز SOM (با برد ۲۷۰ کیلومتر) و موشک های ضدتانک MAM – T مسلح شود.

انگارً آویونیک جت ترکیه ای شامل یک کابین خلبان شیشه ای مدرن – با خلبان خودکار با فرمان صوتی – خواهد می بود که در صورت بی هوش شدن خلبان می تواند هواپیما را فرود بیاورد – و یک صندلی ایجکت مارتین بیکر انگلیسی (به گمان زیادً مدل US – ۱۶ E) خواهد داشت. کمپانی TAI این چنین وعده سنسورهای ترکیبی (شامل یک رادار گالیوم نیترید گالیم – نیترید AESA مقاوم در برابر جمینگ و پنهانکار ساخت شرکت ترکیه ای ASELSAN)، یک سنسور مادون قرمز نصب شده بر روی دماغه و یک سیستم مقصد گیری الکترو نوری با پوشش ۳۶۰ درجه در زیر بدنه (که اتصالات هر دوی آن ها از قبل قابل مشاهده است)، سیستم های ماموریت معماری باز، یک دوربین سوار بر کلاه ایمنی و قابلیت کنترل پهپاد Anka ۳ را می دهد.

در حقیقت، کاآن تا این مدت راه درازی در پیش دارد. نمونه اولیه جاری فاقد سیستم های ماموریت است. انتظار می رود که دو نمونه اولیه بعدی که برای پرواز در سال های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ برنامه ریزی شده اند، زیاد تر به نسخه نهایی نزدیک باشند. بعد از تشکیل بین ۷ تا ۱۰ نمونه اولیه، تحویل ده فروند اول بلوک ۱ که برای خدمت نظامی در نظر گرفته شده است، برای سال های ۲۰۳۰ تا ۲۰۳۳ برنامه ریزی شده است. تنها بعد از آن است که یک دهه تشکیل زیاد (با نرخ ۲۴ هواپیما در سال) اغاز می شود تا کم کم جانشین ناوگان اف -۱۶ های ترکیه شود و تا دهه ۲۰۷۰ به کار خود ادامه خواهد داد.

اگر ترکیه نتواند خواست های صادراتی را برای افزایش کل خواست ها و افت هزینه های هر واحد تامین کند، هزینه هر فروند جنگنده کاآن به گمان زیاد از ۱۰۰ میلیون دلار فراتر خواهد رفت- زیاد تر از عددی که ترکیه می بایست برای خرید جت های رادارگریز اف -۳۵ آمریکا با ویژگی های پنهانکاری برتر احتمالی هزینه کند، در صورتی که رابطه این سرزمین با ایالات متحده شکرآب نمی شد.

این بدان معنی نیست که کاآن به طور بالقوه برای تناسب با برخی نیازهای ترکیه، از جمله کارکرد بالقوه بهتر برای نبرد هوایی در محدوده بصری، و ادغام در اکوسیستم رو به رشد سلاح های بومی، سنسورها، هواپیماهای بدون سرنشین، و شبکه های مدیریت نبرد ترکیه، بهتر تجهیز نخواهد شد.

درست همانند کره جنوبی تصمیم دارد جنگنده قابل قیاس KF – ۲۱ Boramae خود را ارتقا دهد، ترکیه نیز امیدوار است در نهایت از Kaan به گفتن پایه ای برای یک جت رادارگریز همه عیار با قابلیت های مبتنی بر هوش مصنوعی منفعت گیری کند. از آذربایجان و اوکراین (هر دو مشتری های ثابت هواپیماهای بدون سرنشین جنگی ترکیه) و این چنین پاکستان، اندونزی و امارات متحده عربی به گفتن خریداران بالقوه آینده این جنگنده یاد می شود.

اما از همه مهم تر، با تیره شدن روابط ترکیه با آمریکا و آلمان، اکنون کاآن بر اهمیت دادنِ گزینه ای به ترکیه برای ساخت هواپیماهای خود بدون دقت به روابطش با کشورهای غربی اصرار می کند.

چرا جت های جنگنده اهمیت بزرگی برای روابط خارجی ترکیه دارند؟

کاآن – یا بهتر بگوییم TF – X – در سال ۲۰۱۰ وقتی که ترکیه در مسیر دستیابی به ناوگان بزرگی از جت های رادارگریز تک موتوره اف -۳۵ قرار داشت، گسترش خود را اغاز کرد. اما بدتر شدن روابط با آمریکا در سال ۲۰۱۹ با اخراج ترکیه از برنامه اف ۳۵ و عدم ارتقا و خواست های تازه برای ناوگان بزرگ جنگنده های اف ۱۶ ترکیه همراه شد.

این کار به نوبه خود کاآن را ناچار کرد تا از یک جنگنده متمرکز بر برتری هوایی به یک هواپیمای چند منظوره تبدیل شود. صنعت نسبتاً بالغ هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه این چنین ناظر آن خواهد می بود که هواپیماهای بدون سرنشین جنگی آینده در همکاری با جنگنده های سرنشین دار کاآن – به اختصاصی جت های جنگنده هماصوتی – همانند کیزیللما (“سیب سرخ”) و هواپیمای بدون سرنشین سنتی تر Anka – ۳ که هر دو با نیروی جت کار می کنند، نقش ایفا کنند.

اهمیت کاآن از روابط متغیر و زیاد تر متناقض ترکیه با کشورهای عضو ناتو، روسیه، اوکراین و دیگر کشورهای خاورمیانه و آسیا نشأت می گیرد.

به گفتن مثال، ترکیه، زیردریایی های دیزلی – الکتریکی Type 214، جنگنده های اف -۱۶ و اف -۴ و تانک های مهم Patton و Leopard 2A4 ساخت آلمان و آمریکا در اختیار دارد اما در دهه ۲۰۱۰، این کشورها ترکیه را از برنامه جنگنده های اف -۳۵، جت های یوروفایتر و موتورهای تانک آلمانی به علت خرید موشک های دفاع هوایی روسیه توسط آنکارا، نگرانی های حقوق بشری و برنامه های متناقض این سرزمین در خاورمیانه محروم کردند.

خروج ترکیه از برنامه اف -۳۵ در سال ۲۰۱۹ امید این سرزمین برای استقرار مدل جت پرشی F-35B بر روی ناو در حال ساخت آنادولو (که اکنون یک ناو پهپادبر است) را از بین برد و با به تاخیر انداختن بازنشستگی جنگنده های نسل سوم ارتقا یافته (اما قدیمی) F-4E Terminator ۲۰۲۰، شکافی از نوسازی را برای نیروی هوایی ترکیه در دهه ۲۰۲۰ باز کرد.

سرانجام، در سال ۲۰۲۳، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، پذیرفتن پیوستن سوئد به ناتو توسط ترکیه را به فروش اف -۱۶ و روزآمدسازی اف -۱۶ توسط آمریکا به این سرزمین نسبت داد که از زمان ها پیش رد شده می بود. او این چنین تا این مدت امیدوار است که قراردادی برای ۴۰ جت نسل ۴.۵ یوروفایتر ۲۰۰۰ را ضمانت کند که نیازمند موافقت آلمان و برداشتن مخالفت این سرزمین است.

مقامات آمریکایی اخیراً بر تمایل خود برای فروش اف -۳۵ ها به ترکیه در صورت کنار گذاشتن سامانه پدافند هوایی اس -۴۰۰ ساخت روسیه اصرار کرده اند. این مسلماً یک خرید وفروش مطلوب برای دو طرف است – اس – ۴۰۰ پیروزی هایی در آسمان اوکراین داشته است، اما تحت الشعاع کارآمدی سیستم انگارً مختصر بردتر پاتریوت آمریکا که به اوکراین تحویل داده شده است، قرار گرفته است. با این حال، اردوغان بر دیدگاه خود مبنی بر این که این کار از نظر سیاسی غیرقابل قبول است، اصرار کرده است.

اکنون که یونان، رقیب دیرینه ترکیه (که عضو پیمان ناتو نیز هست) چراغ سبز را برای دریافت جنگنده های اف -۳۵ توسط آمریکا و جنگنده های رافال از فرانسه (که ناموافق سیاست های ترکیه در لیبی و مدیترانه است) دریافت کرده، اوضاع برای ترکیه غیرقابل تحمل تر شده است و احتمالا اردوغان در نهایت ناچار به تحول نظر در رابطه سامانه اس-۴۰۰ شود. اختلافات دیرینه بر سر جزایر مدیترانه ای علتمی شود که جت های یونان و ترکیه به طور مکرر با یکدیگر روبرو شوند و هر دو سرزمین دائماً برای جنگ احتمالی برنامه ریزی کنند.

در مقیاس گسترده تر، تمایلات استبدادی اردوغان – به اختصاصی از زمان کودتای نافرجام ۲۰۱۶ – علتکاهش اشتیاق در کشورهای غربی نسبت به افزایش همکاری های نظامی با ترکیه شده است. با این حال، کنترل ترکیه بر تنگه بسفور که مدیترانه را به دریای سیاه متصل می کند، از زمان ها قبل علتشده است که با وجود تناقض های مکرر منافع، دور کردن اردوغان از خود برای کشورهای غربی متحد این سرزمین در ناتو دشوار باشد. و اکنون که دریای سیاه به منطقه جنگی مورد مناقشه بین روسیه و اوکراین تبدیل شده است، توانایی ترکیه در جلوگیری از عبور کشتی های جنگی حتی بحرانی تر شده است.

روابط اردوغان در اواخر دهه ۲۰۱۰ با روسیه تا حدودی با افزایش همکاری های دفاعی – صنعتی این سرزمین با اوکراین در عرصه هواپیماهای بدون سرنشین، توپخانه و کشتی های جنگی کوچک تا حدی جبران شده است که مقداری از نگرانی های کشورهای عضو ناتو می کاهد. اما روابط در تعداد بسیاری از نقاط هم چنان متشنج است.

ترکیه در جنگ آذربایجان با ارمنستان – یک سرزمین متحد روسیه – قاطعانه از باکو حمایتکرد که علتشد ایروان به طور فزاینده ای به هند و فرانسه به گفتن شرکای امنیتی جدیدش روی آورد. نیروهای ترکیه در سوریه حکومت بشار اسد ( که توسط روسیه حمایتشده اما آمریکا با آن ناموافق است) را تضعیف کرده اما همزمان با گروه های کُرد (که مورد حمایتآمریکا می باشند) نیز مبارزه می کنند – شرایطی که تبدیل سرنگونی یک هواپیمای بدون سرنشین جنگی ترکیه توسط یک جنگنده آمریکایی در سال ۲۰۲۳ شد.

با این حال، همکاری دفاعی ترکیه با بریتانیا و کره جنوبی سالم به نظر می رسد.

چشم انداز تشکیل کاآن

روابط پیچیده خارجی ترکیه تمایل این سرزمین به ظرفیت جدا گانه هواپیمایی را الزامی تر از آن چیزی می کند که در صورت داشتن روابط پایدارتر با متحدانش وجود داشت.

با این حال، در حالی که ترکیه اصرار دارد که کاآن از ۸۰ تا ۸۵ درصد قطعات بومی منفعت گیری خواهد کرد، مانع مهم وابستگی به موتورهای F۱۱۰ ساخت آمریکا است که در این سرزمین توسط صنایع موتور توسا (TEI) مونتاژ اما تشکیل نمی شوند. اکنون، تضمینی وجود ندارد که ایالات متحده به خواست ترکیه برای صدور مجوز ساخت موتورهای F۱۱۰ برای کاآن بیشتر از ۱۰ موردِ از قبل خریداری شده موافقت کند.

ساخت این موتورهای توربوفن با کارکرد بالا زیاد دشوار است و چین – کشوری با منبع های قابل دقت برای حل این مشکل – تا این مدت در تلاش است تا خود را به طور کامل از وابستگی به موتورهای روسی خلاص کند.

برای جایگزینی F۱۱۰، ترکیه در حال سبک و سنگین کردن پیشنهادهای رقبل برای یک موتور با قوت پیشرانه ۳۵,۰۰۰ پوندی است: یکی از آن ها شرکت ترکیه ای Kale و رولزرویس بریتانیا و فرد دیگر شامل TEI و شرکت اوکراینی ایوچنکو پروگرس است. مقام های ترکیه حرف های اند که گزینه موتور سومی نیز در نظر گرفته شده است که احتمالا به یک سرزمین غیر عضو ناتو همانند چین، روسیه یا اوکراین اشاره داشته باشد. ترکیه این چنین در حال گسترش مطرح های توربوفن کاملاً بومی (TF۶۰۰۰ و TF۱۰۰۰۰) است، اما به نظر می رسد که این مطرح ها فعلاً در حد پیش نیازهای پیشرانه ای کاآن نباشند.

علاوه بر این، صنعت ترکیه از تشکیل مهمات، شبکه ها، هواپیماهای بدون سرنشین و سنسورهای نسبتاً بالغ و آزمایش شده در میدان نبرد منفعت می برد که می توانند با کاآن تطبیق داده شوند. با این حال، مشکلات مشهور قسمت هوافضای ایالات متحده در نهایی کردن گسترش اف -۳۵ این نوشته را نشان می دهد که چطور یکپارچه سازی سیستم ها زیاد تر دشوارتر از حد انتظار است – به اختصاصی وقتی که تلاش می شود با محدودیت های وزنی و هندسه خاص هواپیما و محدودیت های حجمی مطابقت داشته باشد.

به نظر می رسد به علت صدمه پذیری که ترکیه در روبه رو تکذیب دریافت تسلیحات نظامی از جانب آمریکا نشان داده است، کاآن به گمان زیاد گسترش خود را تکمیل خواهد کرد. چالش بزرگ هم چنان تامین موتور و جلوگیری از تاخیر و افزایش هزینه ها (باتوجه به بحران تورم و روابط پر فراز و نشیب خارجی ترکیه) است تا پروژه کاآن تا زمان ورود به خدمت هم چنان ادامه داشته باشد.

برای قیاس، برنامه هند برای گسترش یک جنگنده بومی تبدیل Tejas Mk1 شد که (تا زمان تکمیل گسترش اش) از نسخه های خارجی ضعیف تر می بود و تنها به خرید نسخه های معدودی منجر شد. اما هند امیدوار است که اندوخته گذاری این سرزمین در Tejas عرصه را برای بهبود جت های Tejas Mark ۱ A و Mark ۲ و در نهایت یک جنگنده پنهانکار AMCA فراهم کند که می تواند استقلال هوافضایی بیشتری به این سرزمین بدهد.

ترکیه به طور قاطق امیدوار است که کاآن در قیاس با Tejas از طیف توانایی بالاتری برخوردار باشد و در نتیجه تشکیل اولیه در مقیاس بزرگ تری را توجیه پذیر کند. حتی اگر این جنگنده به اندازه اف -۳۵ ای پنهانکار نباشد، یک نسخه به همه گسترش یافته از آن می تواند در نهایت به گفتن پایه ای برای یک هواپیمای پنهانکار نسل ششم پیشرفته تر و فناوری هوش مصنوعی (چیزی که ترکیه به تازگی تحقیق در رابطه آن را اغاز کرده است) مورد منفعت گیری قرار گیرد که تبدیل قابلیت تشکیل جنگنده جت به شکل قابل تداوم تر و محتمل تر برای ترکیه می شود.

مسلماً، نقش دقیق و طول عمر جنگنده های سرنشین دار در قرن ۲۱ هم چنان در هاله ای از ابهام خواهد می بود، اما قسمت صنعت ترکیه در همین زمان مختصر اغاز قدرتمندی در ساخت هواپیماهای بدون سرنشین جنگی ارزان قیمت تر داشته که به گفتن یک گزینه جانشین خود را نشان داده است.