این در حالی است که یک رژیم غذایی سلامت و متعادل می‌تواند همه نیازهای بدن را با ریزمغذی‌ها اعم از پروتئین و ویتامین فراهم کند و در حالت عادی با یک تغذیه متعادل هیچ نیازی به دریافت ویتامین‌ها یا مواد معدنی نیست. در برابر این اگر ما تغذیه درستی نداشته‌باشیم و از گروه‌های غذایی گوناگون و به تناسب مصرف نکنیم با افتریزمغذی‌ها روبه رو و ناگزیر می‌شویم انواعی از مکمل‌ها را مصرف کنیم.

از نظر دیگر مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت از رونمایی سبد غذایی مطلوب ایرانیان خبر داده است. در این سبد مقادیر اقلام غذایی که بتواند کالری و مواد مغذی مورد نیاز عموم جامعه را برآورده کند، ذکر شده‌است، اما آیا مصرف مکمل‌ها می‌تواند جانشین یک تغذیه متعادل شود؟ با عنایت به شرایط اقتصادی و قیمت خوراکی‌ها آیا یک سبد غذایی مطلوب هزینه‌های سنگینی دارد؟ این‌ها سؤالاتی است که برای جواب به آن به سراغ دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری رفته و با وی به گفتگو نشسته‌ایم.

آقای دکتر آیا مصرف مکمل‌ها می‌تواند جانشین دریافت ریز مغذی‌ها از تغذیه مناسب باشد؟

تا هنگامی که بتوانید از منبع های طبیعی، نیاز بدن را در اختیارش بگذارید بر مبنای آن هماهنگی‌های شگفت‌انگیز بدن طبیعتاً زیاد مؤثر خواهد می بود. اگر ما به جای مکمل‌ها از منبع های طبیعی منفعت گیری کنیم و اصل تنوع تغذیه را مراعات کنیم، زیاد به ندرت دچار کمبودهای ریز مغذی‌ها می‌شویم. در نتیجه محصولاتی که در این اقلیم به بار می‌آید از یک عنصر تهی است. در این چنین شرایطی با دقت به داده‌های آزمایشگاهی برای زمان کوتاهی منفعت گیری از مکمل‌ها صلاح و واجب است. در واقع بعضی اوقات اوقات مصرف مکمل‌ها نه‌تن‌ها پولتان را هدر می‌دهد، بلکه علتابراز بیماری‌های خطرناک است. به طور نمونه بتاکارتنی که در هویج وجود دارد، سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها جهت دید چشم است، ولی هنگامی که ما آن را نابجا مصرف کنیم می‌تواند به گسترش تومور ریه منجر شود. صدها بار از رادیو، تلویزیون، رسانه‌ها و در کلاس‌ها حرف های‌ایم بابت مکمل‌ها این همه پول پرداخت نکنید، یک دهم این پول را برای افزایش کیفیت تغذیه بپردازید و برای این قضیه ملزوم است آگاهی اشکار کنید. اصلاً همه چیز را ما می‌توانیم از داروخانه طبیعت راحت منفعت گیری کنیم که در کنار فراهم ریزمغذی، مواد فرد دیگر هم به بدن ما می‌رساند. میوه‌ها، دانه‌ها و مغزها در بدن ما همانند یک سرزمین صنعتی است که در یک لحظه هزاران فعل و انفعالات در کنار هم انجام می‌گیرد، اما هیچ‌کدام مزاحم همدیگر نمی‌شوند. هر قدر شما از دامن طبیعت دورتر بشوید و به طرف تولیدات صنایع غذایی و صنایع دارویی بروید آب در هاون کوبیدن و هدر دادن این اندوخته است.

چند روز پیش رئیس اداره مکمل‌های وزارت بهداشت از افزایش مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای در بین مردم خبر داد و به این نوشته اشاره کرده که علت این افزایش مصرف، پر کردن شکاف تغذیه ناشی از مصرف مواد مغذی منبع های غذایی این چنین افزایش منفعت گیری از محصولات آماده و فرآوری شده‌است، آیا ما می‌توانیم یکی از دلایل افزایش گرایش به مکمل‌ها را سبد تغذیه نامناسب مردم بدانیم که یک بخشی به علت شکاف طبقاتی و یک قسمت به علت فرهنگ بد مصرف غذا اتفاق می‌افتد؟

قضیه این است که ما انسان‌هایی هستیم که از مطالعه گریزانیم! آمار کتاب خواندن در ایران احتمالا به طور متوسط چند دقیقه زیاد تر نباشد. در واقع ما اطلاعات را از افراد بی‌خبر می‌گیریم! اگر فلان دارویی برای یک نفر با دقت به تجویز کادر درمانی حیات‌قسمت است برای من نوعی می‌تواند جان ستان باشد، اما با این تبلیغاتی که می‌شود، مردم اطلاعاتشان را از فضاهایی به دست می‌آورند که ۸۰ درصدش غلط است و در ورای این پیشنهاد‌ها، اهداف اقتصادی وجود دارد. من در یک بازدید در رابطه داروهایی که به گفتن پشتیبانی لاغری و پرورش اندام وجود دارد، تحقیق کردم و فهمید شدم فقط داروهای حوزه چاقی لاغری، ۲ تریلیون دلار گردش اقتصادی در جهان دارد! حساب بکنید که چه منافع عظیمی در ورای این تبلیغات وجود دارد و مردم را از راهی که ما را به آب حیات می‌رساند، به سراب هدایت می‌کند. اینجاست که باید شما و من و افرادی که در حوزه رسانه کار می‌کنند، آگاهی بدهند. در دانشگاه در طول مدتی که کار و تحقیق می‌کردیم، دیدیم که با افزایش آگاهی‌های جامعه ۵۰ درصد سوء‌تغذیه‌های حاضر در کشورهای کم‌توان یا در حال گسترش رفع می‌شود. بدون این که دیناری به بودجه خانواده افزوده بشود یا هزینه‌های ریالی و ارزی برای کادر درمانی که ملزم به نگه داری سلامتی اندوخته‌های جامعه است، تلف شود. اینجاست که ما باید دست به دست هم بدهیم و عزمی ملی داشته باشیم تا جلوی این همه تبلیغات و این همه تهاجمی را که به فرهنگ تغذیه می‌شود، بگیریم.

در واقع شما معتقدید او گفت و گو هزینه‌ها زیاد نمی‌تواند در تغذیه مناسب اثرگذار باش. به گفتن دیگر می‌شود با هزینه پایین و اصلاح فرهنگ مصرف، یک سبد غذایی متنوع و سلامت داشت؟

اشاره جالبی کردید. برای زندگی ما احتیاج داریم که اقتصادمان روان باشد یا منبع های مالی داشته‌باشیم. این گرچه ملزوم است، ولی کافی نیست. اگر به آمار بیماری‌های سخت‌علاج و لاعلاج که در قشر مرفه جامعه وجود دارد، دقت کنید، فهمید می‌شوید که این‌ها بیشترین توانمندی‌های اقتصاد را دارند، ولی در عوض به جای این که کیفیت تغذیه‌شان بهتر شود، مقدارش زیاد شده‌است. به همین‌خاطر هم بیماری‌های قلبی- عروقی، سرطان‌ها و نقرس و شبیه آن از نظر آماری نه‌تن‌ها در ایران بلکه در جهان در قشر مرفه زیاد تر به چشم می‌خورد.

چرا؟

سیستم بدنی به قدری شگفت‌انگیز است که خودش را با امکانات تطبیق می‌دهد. اگر ما امکانات ملزوم را در اختیارش بگذاریم و تهی از توانمندی‌ها نکنیم با کمترین داده بهترین ستاده را به دست اجراکننده پیشنهاد‌ها می‌دهد. به طور نمونه یک تخم‌مرغ را در نظر بگیرید که هفت گرم پروتئین دارد که همه پروتئین در بدن ما به مصرف می‌رسد. اگر این تخم‌مرغ را با سیب‌زمینی مخلوط کنیم و با روغن زیتون یک کوکو درست کنیم با یک تیر چند نشان زده‌ایم. یقیناً سیب زمینی‌ای که در طبیعت به دست آمده و نه با کودهای شیمیایی و منفعت گیری نابجا از آفت‌کش‌ها. این غذا می‌تواند ۱۷ گرم پروتئین عالی در اختیار بدن بگذارد که با این مقدار حداقل نیاز بدن به پروتئین فراهم شود. بدن ما می‌تواند بخشی از مواد مغذی مورد نیاز خودش را بسازد. از ۲۱ اسید آمینه مورد نیاز بدن می‌تواند ۱۲ اسید آمینه را خودش بسازد، اما ۹ اسید آمینه را باید از طریق تغذیه دریافت کند. در اینجاست که اگر ما از اطلاعاتمان منفعت گیری کنیم و غلات را با حبوبات ترکیب کنیم، پروتئین حیوانی و گیاهی را با هم به نسبت فیزیولوژیکی منفعت گیری بکنیم با کمترین هزینه بهترین سلامت فراهم می‌شود.

یعنی شما معتقدید به طور نمونه اگر گوشت گران است و ما نمی‌توانیم آن را بخوریم ولی می‌توانیم با خوراکی‌های فرد دیگر همانند تخم‌مرغ و غلات و این‌هایی که شما اشاره داشتید، تغذیه مناسب را داشته‌باشیم؟

محض خبر شما باید بگویم در دنیا تلاش بر این است که گوشت قرمز را حذف کنند. افزایش گاز کربنیکی که در جو تشکیل شده ناشی از پرورش حیوانات و منفعت گیری زیاد از گوشت قرمز است. ما آبزیان را داریم که در دریاهایی که سرشار از مواد مغذی است، تغذیه می‌کنند. ما می‌توانیم از این منابعی که در داروخانه طبیعت وجود دارد، نیازمان را دریافت بکنیم. به جای گوشت قرمز شما می‌توانید از ماهی ساردین یا ماهی کیلکا منفعت گیری کنید که نه فقط پروتئین بلکه کلسیم ما را هم فراهم می‌کند. قضیه ما ناآگاهی و عدم خبر‌رسانی است. در کنار تلاش افرادی که دل در گرو مهر مردم دارند و به جستوجو آگاهی‌بخشی و خبر‌رسانی می باشند، با نورافکن چراغ شب لرزان ما را خاموش می‌کنند و اطلاعات غلط را جانشین افکار درست می‌کنند. یا اگر چه ما می‌گوییم شیر بخورید، اما در دنیا به سمت حذف شیر پیش می‌روال و می‌گویند به جای شیر گاو، شیر کینوا، شیر بادام، شیر برنج منفعت گیری کنید و در عمل با نانو تکنولوژی یک چیزهایی اراعه خواهند داد که عمر انسان را تا ۵۰۰ سال افزایش بدهند بدون این که مریض باشد.

ما از طرف دیگر با رشد فزاینده فست‌فودها و غذاهای فرآوری‌شده مواجهیم، به طوری که قدم به قدم به شکل قارچ‌طوری تعداد این‌ها زیاد می‌شود و فرهنگ غذایی مردم را زیاد تحت‌تأثیر قرارداده‌است. آیا این‌ها می‌تواند بر سلامتی تأثیر منفی داشته‌باشد؟

قطعاً؛ این‌ها همانند مار خوش خط و خالی است که در زمان مناسب سم جانش را بر ما تزریق می‌کند. این غذاها اگر چه زیاد خوش‌طعم، خوش‌عطر و خوش‌رایحه می باشند و از نظر دیگر با منفعت گیری از همه تکنیک‌های روان‌شناسی این‌ها را با رایحه و عکس اشتهابرانگیز درست می‌کنند که افراد زیاد تر سمتش کشیده شوند، اما در عمل شما یک مار را در آستین پرورش داده‌اید! چراکه این غذاها سرشار از اسیدهای چرب ترانس است که ۳ درصد اسیدهای چرب ترانس می‌تواند تا ۳۰ درصد گمان بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. علاوه بر این فست‌فودها سرشار از ترکیباتی است که برای رنگ دادن و نگهداری به این‌ها زده‌اند. این چنین فست‌فودهایی که از مواد گوشتی تهیه شده‌اند، زیاد تر از ضایعات گوشی تهیه شده‌اند. منفعت گیری تفننی از این‌ها بد نیست، اما مصرف مداوم آن به شدت صدمه‌زننده است. نباید اجازه داده‌شود این همه رستوران‌های فست‌فود در بهترین نقاط شهرها با نور و رایحه و این‌ها مردم را به طرف مسمومیت تدریجی پیش ببرند. باید بدانیم که ۴۰ درصد سرطان‌ها ریشه در این فست فودها دارد.

آیا هضم این فست‌فودها می‌تواند برای هضم ریزمغذی‌ها مشکلی تشکیل کند؟

یک‌جورهایی بله؛ سیستم بدنی ما واقعاً شگفت‌انگیز است. بدن ما یک سیستم تشکیل انرژی و یک سیستم دفاعی دارد که خودی را از بیگانه و ترکیبات سمی را تشخیص می‌دهد و خنثی می‌کند. هنگامی که سیستم ایمنی خوب کار نکند، به جای این که به دشمن دعوا کند، به خود ما دعوا می‌کند. این همه بیماری‌های نو پدید و بیماری‌های خود ایمنی ناشی از عدم‌دقت به سلامتی مواد غذایی است که تناول می‌کنیم. ما زیاد تر نیرویمان را برای امنیت غذا هدر می‌دهیم تا مردم به مواد غذایی دسترسی داشته باشند، اما امنیت غذایی که با ایمنی نباشد، مورد قیمت نیست. اگر همراه غذا انواع عوامل بیماری‌زا و سموم نیز به بدن راه اشکار کند، طبیعتاً دیگر جان‌قسمت نیست و جان‌ستان است.