اختلال افتدقت- بیش‌فعالی یا همان ADHD اختلال عصبی رشدی شایعی است که میلیون‌ها انسان در سراسر دنیا به آن مبتلا می باشند. فهمیدن ADHD و استراتژی‌های مدیریت آن می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. در این مقاله، اختلال ADHD، تشخیص و شیوه مدیریت آن را مرور می‌کنیم.

ADHD چیست؟

ADHD یا «Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder» که به معنی اختلال افتدقت- بیش‌فعالی است، اختلالی عصبی در رشد انسان که با الگوی ثابت بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانش‌گری فراگیر خودش را ابراز می‌دهد. علایٔم این اختلال امکان پذیر برای افراد گوناگون زیاد متفاوت باشد و با افزایش سن نیز تحول کند. درحالی‌که طبق معمولً این اختلال در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود، ADHD می‌تواند سال‌ها نهان بماند و در بزرگسالی تشخیص داده شود. این اختلال در بزرگسالی به‌راحتی می‌تواند بر جنبه‌های گوناگون فرد، همانند پیشرفت‌های تحصیلی، شغلی و روابط با افراد دیگر تأثیر بگذارد.

علایٔم اختلال افتدقت-بیش‌فعالی و تشخیص آن

علایٔم ADHD در افراد با سنین گوناگون متفاوت است. دلنشین است بدانید هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند ابتلای فرد به ADHD را قطعی تشخیص دهد. بااین‌حال علایٔم آن را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد.

دسته اول افرادی می باشند که بی‌توجهی غیرعمدی از ویژگی‌های بارز رفتاری آن‌ها است. این افراد امکان پذیر با سازماندهی ماموریت های، پیروی از دستورالعمل‌ها و نگه داری تمرکز روی کارها مشکل داشته باشند. حواس این افراد به‌راحتی پرت می‌شود و امکان پذیر در فعالیت‌های روزانه فراموشکار به نظر برسند.

دسته دوم افرادی می باشند که بیش‌فعالی دارند. این شامل بی‌قراری بیشتر از حد، سخن بگویید‌کردن زیاد و ناتوانی در بی‌حرکت ماندن برای مدتی است. این افراد مکالمات را قطع می‌کنند، تصمیمات عجولانه می‌گیرند و هنگامی باید چشم به راه بمانند، برای مثالً در مطب دکتر، به مشکل می‌خورند.

شناخت این علایٔم در تشخیص اختلال ADHD اهمیت دارد. این علایٔم را باید حداقل شش ماه تحت نظر گرفت.

چه چیزی علتADHD می‌شود؟

باوجود شیوع این اختلال در سنین گوناگون، دانشمندان تا این مدت مطمیٔن نیستند چه چیزی علتابراز این اختلال می‌‌شود. برخی مطالعات نشان داده است این اختلال منشأ عصبی دارد و به گمان زیادً ژنتیک از عوامل مهم اثرگذار بر آن است. در این مطالعات اشکار شده است افت دوپامین یکی از عوامل ابتلا به این اختلال است. دوپامین ماده‌ای شیمیایی در مغز است که به انتقال سیگنال‌ها از یک عصب به عصب دیگر پشتیبانی می‌کند. این ماده در تحریک عکس العمل‌ها و حرکات عاطفی نقش دارد.

تحقیقات دیگر حاکی از وجود تفاوت ساختاری در مغز است. یافته‌ها مشخص می کند افراد مبتلا به ADHD حجم ماده خاکستری کمتری دارند. ماده خاکستری ماده‌ای است که نواحی گوناگون مغز را پوشش می‌دهد و به موارد زیر پشتیبانی می‌کند: سخن‌گفتن، کنترل‌کردن خود، تصمیم‌گیری و کنترل عضلات بدن.

محققان هم چنان درحال بازدید علل بالقوه ADHD می باشند. برخی باور دارند احتمالا سیگارکشیدن در دوران بارداری یا نوشیدن الکل جهت ابتلای جنین به ADHD در سنین بالاتر شود.

استراتژی‌های مدیریت ADHD

ADHD بیماری نیست بلکه فقط اختلالی عصبی است؛ بعد می‌توان او گفت درمان ندارد و فقط راه حلهایی برای مدیریت و کنترل آن وجود دارد. مدیریت ADHD طبق معمولً رویکردی چندوجهی است؛ یعنی به راه حلهای مختلفی می‌توان آن را مدیریت کرد. این راه حلها عبارت‌اند از استراتژی‌های رفتاری، تغییرات سبک زندگی و بعضی اوقات دارو. در ادامه استراتژی‌هایی برای مدیریت ADHD آمده است:

تشکیل ساختار منظم در زندگی: تشکیل ساختار و روال در زندگی از استراتژی‌های مهم مدیریت ADHD است. این رویکرد جهت افت هرج‌ومرج و نبوده است مطمعن می‌شود. افراد مبتلا به ADHD به‌سختی می‌توانند هرج‌ومرج را در زندگی خود افت دهند. بیش‌فعالی و فراموشکاری آن‌ها مدام جهت هرج‌ومرج می‌شود که جهت آشفتگی فکری و روانی در این افراد می‌شود. ساختار منظم در زندگی می‌تواند به تشکیل نظم و حس کنترل امور پشتیبانی کند؛ برای مثال، تعیین زمان برای غذا خوردن، خوابیدن، اوقات فراغت و غیره از با اهمیت ترین رویکردهای مدیریتی این اختلال است.

برای پیاده‌سازی این راهکار می‌توان از ابزارهایی همانند تقویم‌ها یا دفترچه‌های یادداشت مخصوص کارهای روزمره منفعت گیری کرد. ثبت کارهایی که طی روز باید انجام دهیم و برنامه‌ریزی برای انجام ‌آن‌ها به سازماندهی ماموریت های و آگاهی از کارهایی که انجام شده، پشتیبانی می‌کند. درحقیقت این کار نه‌فقط به تمرکز و تکمیل ماموریت های پشتیبانی می‌کند، بلکه در افت استرس غرق شدن در دنیای کارهای عقب‌مانده‌ نیز مؤثر است. با منفعت گیری از این روش، افراد مبتلا به ADHD می‌توانند زمان و انرژی خود را بهتر مدیریت کنند و تمرکز و منفعت‌روی بالاتری داشته باشند.

تقسیم ماموریت های به مرحله های قابل‌اجرا: کارهای بزرگ و وظایفی که از چندین قسمت گوناگون راه اندازی شده‌اند، می‌توانند برای افراد مبتلا به ADHD زیاد دشوار باشند. برای آنکه این چنین وظایفی را بتوان به‌خوبی انجام داد، باید کارهای بزرگ را به مرحله های کوچک‌تر که قابل‌اجرا می باشند، تقسیم کرد. این کار جهت می‌شود کارها کمتر دلهره‌آور به نظر برسند.

محدودکردن حواس‌پرتی: محدودکردن عوامل مسبب حواس‌پرتی برای مدیریت ADHD زیاد مهم است؛ چون به افت تحریک بیشتر از حد ذهن پشتیبانی می‌کند. در حالت عادی، فرد دارای ADHD ذهنی شلوغ و ناآرام دارد که جهت تمرکز نداشتن او می‌شود اما آرام‌کردن ذهن می‌تواند به مدیریت ADHD زیاد پشتیبانی کند. برای رسیدن به این مقصد، فضای کار آرام، منظم، ساکت و سازمان‌یافته به‌دوراز هرگونه ازدحامی مهیا کنید. منفعت گیری از هدفون برای حذف صداهای اطراف، خاموش‌کردن وسایل الکترونیکی و جلوگیری از تشکیل سروصدای اضافی در محیط می‌تواند به افزایش تمرکز پشتیبانی بسیاری بکند. بهتر است تلفن همراهتان را در فاصله‌ای دور قرار دهید و فقط در زمان‌های معینی برای چک‌کردن آن از جایتان بلند شوید.

فعالیت بدنی منظم: ورزش‌کردن منظم علتمی‌شود انرژی اضافی بدن تخلیه شود. این کار این چنین جهت بهبود تمرکز و افت استرس می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند انرژی بیشتر از حدشان را با ورزش‌کردن تخلیه کنند.

تحکیم تعامل های اجتماعی:‌ شرکت در فعالیت‌های گروهی، همانند ورزش، امور داوطلبانه یا شرکت در پروژه‌هایی که گروهی پیش می‌روال، زمان مناسبی است تا افراد مبتلا به ADHD با دیگر افراد ربط برقرار کنند. این کار نه‌فقط حس تعلق به جامعه را برمی‌انگیزد، بلکه بستری برای تمرین ربط، صبر و همدلی نیز فراهم می‌کند. علاوه‌براین، نتیجه وجود در گروه‌های اجتماعی حمایتی است که افراد مبتلا به ADHD برای پیشبرد اهدافشان به آن نیاز دارند. عجول بودن این افراد و نداشتن دقت در طویل‌زمان جهت می‌شود این افراد حس سرخوردگی بکنند و بعد از مدتی حس کنند نمی توانند هیچ کاری را با دقت و همه‌وکمال انجام دهد. قرارگرفتن در گروه‌های گوناگون به افراد اعتمادبه‌نفس می‌دهد و باور آن‌ها به خودشان را تحول می‌دهد.

تغذیه و خواب مناسب: همه ما می‌دانیم خواب خوب و تغذیه سالم چه مقدار بر سلامتی انسان تأثیر دارند. اهمیت این موارد برای مبتلایان به ADHD دوچندان است. خواب کافی و آرام برای این دسته از افراد الزامی است؛ چون به بهبود تمرکز، خلق‌وخو و کارکرد کلی شناختی مغز پشتیبانی می‌کند. این‌ها مواردی می باشند که زیاد تر ADHD آن‌ها را دچار مشکل می‌کند. تشکیل برنامه‌ منظم خواب و انجام فعالیت‌هایی آرام‌قسمت، همانند یوگا یا مدیتیشن پیش از خواب، می‌تواند کیفیت خواب را تا مقدار قابل‌توجهی افزایش دهد.

این چنین رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی نیز اهمیت بسیاری دارد. رژیم غذایی صحیح نه‌فقط سلامت مغز را فراهم می‌کند، بلکه بر سطح انرژی ما و رفتاری که طی روز داریم، تأثیر می‌گذارد. مطالعات نشان داده است برخی افزودنی‌های غذایی و مصرف زیاد قند امکان پذیر بیش‌فعالی را در برخی افراد تشدید کند؛ به این علت، منفعت گیری از غذاهایی دارای چربی پایین و محدودکردن غذاهای فرآوری‌شده و قند می‌تواند به مدیریت ADHD پشتیبانی کند. دقت به این جنبه‌های سبک زندگی نه‌فقط به مدیریت ADHD پشتیبانی می‌کند، بلکه به بهبود رفاه عمومی و کیفیت زندگی نیز پشتیبانی می‌کند.

مشاوره: درحالی‌که موارد فوق بر کنترل و مدیریت ADHD کارآمد می باشند، راهنمایی‌های روان‌شناسان و افرادی که در حوزه سلامت روانی فعالیت دارند، همانند روان‌‌درمان‌گرها، می‌تواند در مدیریت احساسات مختلفی که فرد در این راستا توانایی می‌کند، پشتیبانی کند. افراد مبتلا به ADHD بعضی اوقات دچار سرخوردگی و انزوا خواهد شد. چالش‌های این افراد در زندگی جهت می‌شود از اجتماع دور شوند یا حس ناکافی بودن و نقص داشته باشند.

درمان‌هایی، همانند حرکت درمان‌شناختی یا (CBT) ابزارهایی برای اصلاح الگوی رفتاری و تحول فرایندهای فکری زیان اور است. این درمان‌ها می‌توانند به تحکیم خودکنترلی و افزایش توانایی‌های تمرکز و حل مسیٔله پشتیبانی کنند. درمان این اختلال نیازمند محیط حمایتی است که در آن افراد بتوانند به‌دوراز هراس قضاوت شدن یا زیر سوال رفتن، نیازهایشان را ابراز کنند و درمورد نقاط قوت و ضعف خود سخن بگویید کنند. این مسایٔل پشتیبانی می‌کنند فرد بتواند در مسیررشد و گسترش شخصیت و افکارش بکوشد.

ADHD ماهیتی چندوجهی دارد که در عرصه‌های گوناگون بر زندگی فرد مبتلا تأثیر می‌گذارد. برای مدیریت این اختلال بهتر است ماهیت‌های گوناگون آن، ازجمله ماهیت ذهنی، رفتاری، عملکردی و غیره، بازدید شوند و شرایط مطلوب برای بهبود هرکدام از آن‌ها فراهم شود.

درنهایت در نظر داشته باشید که ADHD بیماری نیست بلکه نوع خاصی از حرکت سیستم عصبی انسان است. هرچند افراد مبتلا به این اختلال در برخی فعالیت‌های روزمره با سایرین تفاوت دارند، این به معنی عیب یا نقص نیست. افراد مبتلا به ADHD در برخی عرصه‌ها می‌توانند موفق‌تر عمل کنند. این افراد زیاد تر در یادگیری فعال‌ترند و کشف توانایی های بالقوه آن‌ها می‌تواند تا حد شگفت‌انگیزی جهت رشد و شکوفایی‌شان شود.