ویروس « SARS-CoV-2 » که با نام « کرونا » نیز شناخته می‌شود، اواخر سال ۱۳۹۸ در جهان شیوع اشکار کرد. تاامروز بیشتر از  ۱۷۰ میلیون  نفر به آن مبتلا شده‌اند که از بین آن‌ها نزدیک به  ۳.۵ میلیون  نفر جانشان را از دست داده‌اند. اثرات فاجعه‌بار ویروس کرونا بر زندگی انسان، اقتصاد و دیگر جنبه‌های جامعه نیز حایٔز اهمیت است.

واکسن‌ با اهمیت ترین عمل بهداشت عمومی برای محافظت از مردم در برابر ویروس کرونا است. واکسن‌های این ویروس مرحله های گوناگون آزمایش ازجمله آزمایش پیش‌بالینی روی حیوانات برای برسی ایمنی و اثربخشی این چنین آزمایش بالینی را پشت سر گذاشته‌اند. این کارآزمایی‌ها در چندین مرحله گوناگون انجام می‌شود. در مرحله آزمایش بالینی، افراد معدودی به‌صورت داوطلبانه حاضر خواهد شد واکسن روی بدن آن‌ها آزمایش شود. به‌مرور زمان تعداد داوطلبان افزایش می‌یابد تا نتایج آزمایش‌ها به‌صورت گسترده‌تر بازدید شوند.

کارآزمایی‌های بالینی و ایمنی واکسن کرونا این چنین در جمعیت‌های خاص، همانند زنان باردار و افراد با بیماری‌های عرصه‌ای خاص همانند دیابت و غیره، انجام می‌شود. در نظر داشته باشید که پیش از قبول واکسن و اراعه آن برای منفعت گیری عمومی، واکسن در چندین مرحله آزمایش می‌شود. سازمان پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (CDC) بر این آزمایش‌ها نظارت می‌کند و دستورالعمل‌هایی را برای افزایش کیفیت واکسن تعریف می‌کند.

عوارض جانبی واکسن‌های کرونا نادرند اما نمی‌توان از آن‌ها صرف‌نظر کرد. این عوارض عبارت‌اند از آنافیلاکسی، لخته شدن خون، میوکاردیت، پریکاردیت، تغییرات شنوایی و وزوز گوش. دقت کنید که تنها افراد معدودی بعد از دریافت واکسن کرونا با این عوارض مواجه خواهد شد. بااین‌حال، سازمان‌های مرتبط و پزشکان در تلاش می باشند هرگونه عکس العمل نامطلوب به واکسن را برای مطمعن از سلامتی و ایمنی فرد دریافت‌کننده واکسن بازدید کنند. در ادامه درمورد اثرات نامطلوب واکسن‌های کرونا او گفت و گو می‌کنیم.

عوارض واکسن سینوفارم

در پژوهشی دانشمندان با بازدید سلامت ۶۰۰ شرکت‌کننده، عوارض واکسن سینوفارم را بازدید کردند. در این آزمایش ۳۷۶ نفر مرد و ۲۲۴ نفر زن بودند که میانگین سنی آن‌ها ۴۲ سال می بود. بین این افراد، ۱۳۰ نفر مبتلا به سختی خون و ۱۳۸ نفر مبتلا به دیابت بودند. همه شرکت‌کنندگان در این آزمایش واکسن سینوفارم دریافت کردند.

بعد از دریافت اولین دوز از واکسن سینوفارم در ۳۰۸ نفر از شرکت‌کنندگان تب شایع‌ترین عارضه نامطلوبی می بود که گزارش‌ شد. بعد‌ازآن، ۲۴۴ نفر سوزش و درد در محل تزریق را گزارش کردند.

بعد از دوز دوم واکسن سینوفارم، شرکت‌کنندگان آزمایش مجدداً تب، درد و سوزش در محل تزریق را گزارش کردند. تعداد مقداری (نزدیک به ۳۲ درصد) نیز درد مفاصل را گزارش دادند. نزدیک به ۲۸ درصد از شرکت‌کنندگان از تنگی نفس و نزدیک به ۲۸ درصد به تورم غدد اعتراض داشتند.

بااین‌حال در این پژوهش اشکار شد عارضه جانبی جدی برای افراد پیش نیامده است و ۸۸ درصد شرکت‌کنندگان از دریافت واکسن راضی می باشند. در این بین، فقط ۱۲ درصد افراد به‌علت ابراز عوارض واکسن سینوفارم اظهار نارضایتی کردند.

عوارض واکسن کرونا؛ دیگر گزارش‌ها

عوارض واکسن کرونا بر قلب

عوارض جانبی میوکاردیت و پریکاردیت بعد از دریافت دومین دوز از واکسن مدرنا در مردی ۲۴ ساله که هیچ سابقه‌ای از بیماری‌های قلبی نداشت، ظاهر شد. او ابتدا درد شدیدی در قفسه سینه‌اش حس می‌کرد. طی یک روز، علایٔم او بدتر شد، به‌طوری که از درد قفسه سینه به‌سختی نفس می‌کشید. درحالی‌که او بعد از دریافت اولین دوز از واکسن همین علایٔم را با شدت کمتری توانایی کرده می بود. این علایٔم جهت شد فوراً به پزشک مراجعه کند. در تصویربرداری‌ها عارضه میوکاردیت تشخیص داده شد. میوکاردیت التهاب عضله قلب است.

از موارد دیگر ابتلا به عارضه‌های قلبی بعد از دریافت واکسن کرونا می‌توان به مردی ۲۵ ساله اشاره کرد که علایٔمی همچون خستگی، تب و لرز، آبریزش بینی و درد قفسه سینه تا زیر جناغ را توانایی کرد. علایٔم او حدوداً ۷۲ ساعت بعد از تزریق واکسن اغاز شد. در این مورد نیز پژوهش‌ها از ابتلای فرد به میوکاردیت و پریکاردیت خبر داد. پریکاردیت التهاب پوشش خارجی قلب است.

میوکاردیت و پریکاردیت را می‌توان از عوارض واکسن کرونا دانست. این موارد زیاد تر در مردان جوان با نزدیک به ۳۰ سال سن مشاهده شده است. داده‌ها مشخص می کند مقدار ابتلا به میوکاردیت و پریکاردیت بعد از دریافت دوز دوم واکسن کرونا، طبق معمولً بین آقایان، در محدوده سنی اواخر جوانی و اغاز دهه ۲۰، زیاد تر است.

زیاد تر مبتلایان به این دو بیماری قلبی بعد از دریافت واکسن، به دارو جواب خوبی دادند. گزارش‌ها نشان داده است ابتلا به این دو بیماری بعد از دریافت واکسن‌های mRNA کرونا زیاد تر بوده است. یقیناً بازدید‌ها نشان داده مزایای منفعت گیری از mRNA در ساخت واکسن کرونا بر خطرات میوکاردیت تسلط می‌کند. سازمان‌ غذا و دارو و سازمان پیشگیری از بیماری‌ها نظارت و برسی بر این دو بیماری بعد از دریافت واکسن کرونا را به‌صورت مدام انجام خواهند داد.

بااین‌حال، ابراز این شرایط زیاد نادر است. از هر یک‌میلیون نفر دریافت‌کننده واکسن فقط دو یا سه مورد ابتلا به میوکاردیت و پریکاردیت گزارش شده است. اما ازآن‌جایی‌که این بیماری‌ها خطر لخته شدن خون در بدن را دارند، نیاز است فرد تحت نظر پزشک باشد.

لخته شدن خون در مغز

در گزارش‌ها عوارض واکسن کرونا آمده است که مردی ۵۴ ساله بعد از دریافت واکسن جانسون و جانسون به « ترومبوز سینوس وریدی مغزی » که به‌اختصار « CVST » خوانده می‌شود، مبتلا شد. این بیماری به راه اندازی لخته خون در سیاهرگ‌هایی که ماموریت تخلیه خون از مغز را دارند، حرف های می‌شود. این فرد که در حالت حاد قرار داشت، ناچار به منفعت گیری از داروهای ضدانعقاد خون شد.

علایٔم CVST او بعد از دریافت واکسن عبارت‌اند از سردرد مزمن و حس سوزن‌سوزن شدن در ناحیه سر. ازآن‌جایی‌که بیماری CVST تبدیل راه اندازی لخته خون می‌شود، می‌تواند با علایٔم فرد دیگر همانند اختلال در بینایی نیز همراه باشد. CVST بیماری است که حیات فرد را تهدید‌ می‌کند و نیاز به مداخله پزشکی سریع دارد. بی‌توجهی به فرد مبتلا به این بیماری می‌تواند خطر صدمه مغزی یا مرگ داشته باشد.

کم‌خونی از دیگر عوارض واکسن کرونا

زنی ۳۳ ساله بعد از دریافت اولین واکسن کرونا علایٔم کم‌خونی شدید توانایی کرد. او تا یک روز بعد از دریافت واکسن مشکلی نداشت اما ابتدا علایٔمی همانند آنفولانزا را توانایی کرد. او ابتدا علایٔم خودش را جدی نگرفته می بود اما بعد از سه روز که سرگیجه، ضعف شدید و رنگ‌پریدگی ظاهر شدند، ناچار شد به پزشک مراجعه کند. پزشک با آزمایش خون فهمید شد او دچار کم‌خونی شدید شده است.

کم‌خونی از دیگر عوارض دریافت واکسن‌ها است. هرچند گزارش‌ها نشان داده است ابتلا به کم‌خونی بعد از دریافت واکسن کرونا زیاد نادر بوده است، نباید گمان‌ آن را نادیده گرفت. برای فهمیدن کامل اثرات طویل مدت واکسن‌های کرونا بر تعداد سلول‌های خونی و کم‌خونی، نیاز به تحقیقات گسترده است. پژوهشی نشان داده است افراد بسیاری بعد از دریافت واکسن کرونا موقتاً افت شدید گلبول‌های سفید خون را توانایی می‌کنند. در مطالعه فرد دیگر اشکار شده است واکسن کرونا در برخی افراد جهت افت قابل‌دقت و یقیناً طویل‌زمان گلبول‌های قرمز نیز می‌شود که زیاد خطرناک است.

عوارض واکسن کرونا بر سیستم پوششی بدن

سیستم پوششی بدن (Integumentary system) ماموریت محافظت از بدن در برابر عوامل بیرونی را دارد. این سیستم درحقیقت از پوست، مو، ناخن و غشا مخاطی راه اندازی شده است.

واکسن‌های کرونا حتی می‌توانند بر سیستم پوششی بدن نیز تأثیر بگذارند؛ هرچند این عوارض عموماً جزیٔی می باشند. در موارد نادر، سیستم ایمنی بدن عوارض واردشده بر سیستم پوششی را تشخیص می‌دهد و علایٔمی تشکیل می‌کند که بعضی اوقات شدید و مکررند، همانند التهاب و تحریک پوست.

عوارض جانبی فرد دیگر که درنتیجه تزریق واکسن کرونا گزارش شده‌اند، عکس العمل‌های موضعی همانند کهیر و ابراز ضایعات پوستی و حس سوزش در پا است.

آنافیلاکسی

علاوه بر این موارد، گزارش‌های نادری از عکس العمل‌های آلرژیک شدید به واکسن‌های کرونا همانند « آنافیلاکسی » هم وجود دارد. آنافیلاکسی عکس العمل آلرژیک شدیدی است که امکان پذیر بعد از دریافت واکسن کرونا رخ بدهد. این عکس العمل‌ها می‌توانند علایٔمی فراتر از اثرات پوستی همانند مشکل در تنفس، تورم صورت و گلو و افت سختی خون نشان دهند. در این موارد، فرد نیاز الزامی به پشتیبانی پزشک دارد. تشخیص و درمان این نوع آلرژی‌ها می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی خطرات و عوارض را افت دهد و ایمنی فرد دریافت‌کننده واکسن را ضمانت کند.

هرچند آنافیلاکسی زیاد نادر است، نمی‌توان گمان آن را کامل نادیده گرفت. مطابق گزارش‌ها، از هر ۵ میلیون نفر که واکسن کرونا -از هر نوع- دریافت کرده‌اند، یک نفر به این عکس العمل آلرژیک مبتلا شده است.

 عکس العمل التهابی در عروق خونی پوست

« واسکولیت لکوسیتوکلاستیک » یا « Leukocytoclastic vasculitis » نوعی عکس العمل التهابی در عروق خونی پوست است که به‌گفتن یکی دیگر از عوارض واکسن کرونا گزارش شده است. از علایٔم این عکس العمل التهابی می‌توان به عارضه‌ پوستی، خارش، تب یا درد مفاصل اشاره کرد. زنی ۷۱ ساله بعد از دریافت دوز دوم واکسن کرونا روی پاهایش دچار زخم‌های التهابی شد. ضایعات پوستی او در دسته عکس العمل‌های واسکولیت لکوسیتوکلاستیک قرار گرفت. او با مصرف داروهای خوراکی در منزل طی یک هفته بهبود یافت.

سرماسوزک؛ یکی دیگر از عوارض واکسن کرونا

« Chilblain » که ما آن را با نام « سرماسوزک » می‌شناسیم، همانند یخ‌زدگی دست و پا است و یکی دیگر از عوارض گزارش‌شده واکسن کرونا است. مردی ۴۲ ساله بعد از دریافت اولین دوز از واکسن فایزر کرونا، علایٔم سرماسوزک شامل کبودی انگشتان دست و پا، تورم، قرمزی و ورم را نشان داد. خوشبختانه این عارضه شدید یا حاد نیست و با مراجعه به پزشک و مصرف دارو برای زمان کوتاهی می‌توان آن را درمان کرد.

سندروم گیلن-باره

سندروم « Guillain-Barré » که آن را به‌اختصار « GBS » نیز می‌نامند، از عوارض گزارش‌شده واکسن کرونا است. GBS اختلال نادری است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های عصبی صدمه می‌رساند و علتضعف عضلانی و بعضی اوقات فلج می‌شود. GBS تا حد بسیاری بین افراد ۵۰ ساله و بالاتر مشاهده شده است.

بر پایه تجزیه‌وتحلیل‌های انجام‌شده، گمان ابتلا به سندروم GBS در نزدیک به ۲۱ روز بعد از دریافت واکسن  جانسون و جانسون  حدوداً  ۲۰ برابر  زیاد تر از واکسن‌های فایزر و مدرنا است. بعد از گذشت ۴۲ روز، این نرخ برای واکسن جانسون و جانسون در قیاس با دو مورد دیگر به نزدیک به  ۱۱ برابر  می‌رسد. این بازدید جهت شد دولت‌ها منفعت گیری از این واکسن را ممنوع اظهار کنند.

جوش پولکی؛ عارضه واکسن کرونا

جوش پولکی یا « Pityriasis rosea » نیز از دیگر عوارض واکسن کرونا است. جوش پولکی شایعه پوستی است که طبق معمولً به‌صورت جوش‌های قرمز ریز در ناحیه شکم یا بازوی افراد بالغ ظاهر می‌شود. این مورد نیز یکی دیگر از عارضه‌های واکسن کرونا شناخته می‌شود. مردی ۶۴ ساله بعد از دریافت دوز دوم واکسن فایزر به جوش پولکی مبتلا شد. یقیناً علایٔم فرد بعد از ده روز ظاهر شد و در این زمان فرد دریافت‌کننده واکسن فهمید هیچ عارضه‌ای نشده می بود. او با مراجعه به پزشک و دو هفته مصرف دارو نهایتاً توانست از شر جوش پولکی راحت شود.

این نوع عکس العمل‌های پوستی مرسوم‌ترین عوارض واکسن کرونا شناخته خواهد شد.

ازدست‌دادن حافظه

در پژوهش‌های گسترده اشکار شده است یکی از عوارض واکسن کرونا نقص شناختی و ازدست‌دادن حافظه به‌خصوص در افراد مسن است. مردی ۶۵ ساله شش روز بعد از دریافت اولین دوز واکسن کرونا با نام « Covishield » حافظه خود را به‌شدت از دست داد. او هیچ علایٔم عصبی نشان نداد و فقط گفتارش روان نبوده است. ازآن‌جایی‌که سی‌تی اسکن مغز خونریزی مغزی را نشان نداد، مشکلات شناختی او به عاملی خارجی همانند واکسن نسبت داده شد.

این فرد هم‌اکنون برای درمان تحت‌نظر پزشک است و گزارش‌ها نشان داده است که حافظه او رو به بهبود است. پزشکان در تلاش برای درمان این افراد تلاش می‌کنند سطح قند خون بدن فرد را تنظیم کنند؛ چون تغییرات در گلوکز می‌تواند بر کارکرد شناختی تأثیر بگذارد.

ترومبوسیتوپنی

ازآن‌جایی‌که واکسن‌های کرونا سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند و علتالتهاب در بدن خواهد شد تا ویروس شناخته‌ و با آن مبارزه شود، پلاکت‌های خون بعد از دریافت واکسن رشد می‌کنند که همین مسیٔله جهت تسهیل لخته شدن خون می‌شود. دراین‌صورت پلاکت‌های فعال‌شده بهم می‌چسند و التهاب « ترومبوسیتوپنی » رخ می‌دهد. ترومبوسیتوپنی را می‌توان عارضه‌ بالقوه واکسن کرونا دانست. ازآن‌جاکه این عارضه بعد از منفعت گیری از واکسن جانسون و جانسون زیاد تر مشاهده شده است، دانشمندان افراد را به منفعت گیری از واکسن‌های mRNA ویروس کرونا تشویق می‌کنند.

سخن پایانی

همه‌گیری کرونا و افزایش واکسیناسیون به‌منظور کنترل این بیماری تبدیل افزایش تنوع عکس العمل‌ها به انواع واکسن شده است. نظرسنجی نشان داده است  ۶۵ درصد  افراد بعد از دریافت واکسن کرونا، عارضه‌هایی گوناگون در سطوحی متفاوت توانایی می‌کنند. در بین این افراد فقط  ۵ درصد  نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند و می‌توان عوارض واکسن کرونا را برای آن‌ها حاد در نظر گرفت. به‌رغم این عوارض، واکسیناسیون تا این مدت هم کارآمدترین روش برای مبارزه با اثرات گسترده ویروس‌ها است.