تا پیش از شهریور ۱۴۰۱، فیلترینگ داشتیم، شدت و کیفیت اینترنت به قدر کافی بالا نبوده است و سرویس‌های داخلی نیز زمان مقداری می بود که شکل گرفته می بود و کم‌کم داشت به بلوغ می‌رسید. اما یک دفعه همه‌چیز تیره‌و‌تار شد. ماجرای تلخ مهسا امینی که درست دو سال پیش اتفاق افتاد، به ماجراهایی انجامید که یکی از تبعات آن سرکوب شدید شبکه‌های اجتماعی می بود.
تا ۱۴۰۱ با اینترنتمان با همان حالت اسف‌بارش، با کابل‌هایی که زمان و بی‌زمان زیر لنگر کشتی یا دندان کوسه گیر می‌کرد، سر می‌کردیم. راضی نبودیم اما به فکر دست‌درازکردن به سرویس‌های خارجی هم نبودیم. تااینکه پاییز دو سال پیش، قطعی گسترده اینترنت و شدت‌گرفتن فیلترینگ جان به سرمان کرد و همان روزها می بود که خبر فعال شدن اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در آسمان ایران انتشار شد. از دوم مهرماه که ایلان ماسک نخستین بار خبر فعال شدن اینترنت آسمانی‌اش را داد، فقط سه ماه طول کشید تا بر پایه توییت مجدد خود او در روز ششم دی‌ماه، تعداد سامانه‌های فعال استارلینک در ایران به یکصد دستگاه برسد.
رؤیاپردازی در عصر فضای مجازی
آن روزها، تعداد بسیاری هشدار دادند که روزهای محدودسازی به سر آمده و دیگر جواب نمی‌دهد؛ که استارلینک امروز آمده و سرویس‌های دیگر نیز در راه‌اند و در آسمان نمی‌توان دیوار کشید. اما دولت گوشش بدهکار نبوده است. دولت سیزدهم طی سه سال فقط کابل زیر خاک خواباند و تقصیر شدت پایین اینترنت را به گردن کم‌کاری دولت قبل انداخت. درمورد فیلترینگ نیز دولت عملاً مسئولیت را از خود ساقط می‌دید. نهادهایی همانند شورای‌عالی فضای مجازی نیز در فضای مجازی به سر می‌برد و رؤیای مذاکره با پلتفرم‌های بزرگ و شرکت‌های ماهواره‌ای را در سر می‌پروراند. این‌طور شد که اینترنت دیگر هیچ زمان آنچه باید می‌می بود، نشد.
اکنون امید تازه‌ای در دل مردم که خواهان دسترسی به اینترنت آزاد بودند، پدید آمده می بود؛ یقیناً این امکان هم ارزان و سهل‌الوصول نبوده است؛ به همین علت هم هیچ زمان به‌صورت جدی نقل نشد.
ایستادن در برابر امواج
دولت سیزدهم تلاش بسیاری کرد تا راه استارلینک را به ایران سد کند. وزارت ارتباطات موفق شد از طریق اراعه شکایتی در اتحادیه جهانی ارتباطات راه‌دور، استارلینک را وادار به مراعات قوانین سرزمینی سرزمین کند. «عیسی زارع‌پور»، وزیر زمان ارتباطات و فناوری اطلاعات، همان دی‌ماه ۱۴۰۱ حرف های می بود: «ایران از فعال شدن اینترنت ماهواره‌ای در سرزمین استقبال می‌کند؛ به شرط این که قواعد سرزمینی ایران را مراعات کنند و قواعد سرزمینی ایران نیز به شرکت‌هایی همانند استارلینک، وان‌وب و دیگر اپراتورهای فعال در این عرصه ارسال شده است.»
فروردین امسال نیز ایران با پشتیبانی گروهی از وکلا از ITU خواست پشتیبانی کرده می بود که جلوی ورود استارلینک به سرزمین گرفته شود اما بنا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، مقابله با استارلینک به‌علت پیشرفت این فناوری دشوار است.
سلفی تهران با استارلینک
طی دو سال قبل، منفعت گیری از پایانه‌های دریافت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک موضوعی بوده که هر از چندگاهی نقل شده و هیچ‌گاه جدی نبوده است. اما با روی‌کارآمدن دولت چهاردهم، نوشته ناکارآمدی روش محدودسازی اینترنت داغ شد و یک دفعه شبکه‌های اجتماعی پر شد از تصاویر و ویدئوهایی از راه‌اندازی استارلینک در ایران. در یک ماه تازه، عکس‌هایی از راه‌اندازی استارلینک با منظره برج میلاد، در کنار دریاچه چیتگر و دیگر محلات شمال و شرق و غرب شهر تهران انتشار شده است. هم‌زمان اخباری درمورد تجهیز تعدادی از ساختمان‌های شهرهای بزرگ به اینترنت ماهواره‌ای و منفعت گیری اشتراکی از آن به گوش می‌رسد.
این شواهد نشان می‌داد باوجود همه ممنوعیت‌ها و اظهار نگرانی‌ها مقامات، دیش‌های استارلینک راه خودشان را به ایران باز کرده و به‌شدت درحال گسترش کاربری می باشند. به حرف های منبع های آگاه، سلیمانیه عراق و مرزهای جنوبی راه‌های مهم قاچاق دستگاه‌های گیرنده اینترنت ماهواره‌ای به ایران می باشند.
سریعترین موتور جستجوگر خبر پارسی – اخبار لحظه به لحظه از معتبرترین خبرگزاری های پارسی زبان در آفتاب شرق
در روزهای تازه، اسکرین‌شاتی از نقشه ایران که از وب‌سایت satellitemap.space گرفته شده است، نیز دست‌به‌دست می‌شود. این عکس تعداد نقاط فعال استارلینک را در ایران نشان می‌دهد. یقیناً این وب‌سایت وابسته به استارلینک یا اسپیس ایکس نیست و داده‌های آن بر پایه خوداظهاری کاربران جمع‌آوری می‌شود؛ به این علت آمار آن نیز قابل‌استناد نیست. گزارش‌های فرد دیگر نیز انتشار شده که مدعی است حدود۲۰ هزار پایانه استارلینک فعال در ایران وجود دارد.
بازار خاکستری و پر از کلاهبردار
اگرچه منفعت گیری از اینترنت ماهواره‌ای بر پایه قوانین سرزمین جرم نیست، این تجهیزات غیرقانونی داخل سرزمین می‌شود و مشمول قوانین مقابله با قاچاق است. از نظر دیگر، حاکمیت نیز در شرایط جاری تمایلی به گسترش این ابزار نشان نمی‌دهد. همین موضوعات جهت شده بازار پایانه‌های استارلینک پرریسک و پرابهام باشد. نه‌تنها قیمت این محصول اشکار نیست، بلکه تعداد بسیاری از اراعه‌کنندگان آن نیز رسماً کلاهبردارند.
گزارش‌هایی به دست خبرنگار دیجیاتو رسیده که مشخص می کند برخی مدعیان فروش این پایانه‌ها با منفعت گیری از خلأ قانونی حاضر مبلغی به‌گفتن پیش‌پرداخت از خریداران می‌گیرند و هیچ کالایی هم تحویل نمی‌دهند. مواردی هم دیده شده که جعبه خالی به خریدار تحویل داده شده است.
این در حالی است که خرید تجهیزات و اشتراک استارلینک هم در ایران قیمت مشخصی ندارد. خرید تجهیزات دریافت اینترنت ماهواره‌ای که قیمت رسمی آن ۵۰۰ تا ۶۰۰ دلار است، برای کاربران ایرانی در بهترین حالت ۱۳۰۰ دلار آب می‌خورد و مواردی از فروش این تجهیزات به قیمت بیشتر از ۲هزار دلار هم شنیده شده است. از نظر دیگر، ازآن‌جایی که خرید اشتراک برای کاربران ایرانی تعرفه مشخصی ندارد، قیمت ماهانه آن از ۵۰ دلار تا ۱۲۰ دلار متغیر است.
ملاقات با فروشنده تجهیزات استارلینک
خبرنگار دیجیاتو برای شفاف‌کردن حالت خریدوفروش استارلینک، با یکی از فعالان این بازار ربط برقرار کرد و به‌صورت اینترنتی با او او مباحثه کرد. این فروشنده حتی حاضر شد یک دستگاه پایانه استارلینک را به طریقی به دست ما رساند. دستگاه به دست ما رسید اما ترجیح دادیم بازدید آن را به زمان فرد دیگر موکول کنیم.
این اراعه‌کننده استارلینک در روزهای تازه فعالیتش را در شبکه‌های اجتماعی و مطلب‌رسان‌ها گسترش داده و ویدئوهای بسیاری از نصب پایانه‌های دریافت اینترنت ماهواره‌ای برای مشتریان به اشتراک می‌گذارد. این چنین در کانال تلگرامی خود، پیشنهاد‌هایی نیز برای خرید امن این تجهیزات اراعه کرده و می‌گوید کاربران با مراعات این پیشنهاد‌ها، می‌توانند ریسک کلاهبرداری را افت دهند.
او این چنین در ویدیوهایی که برای دیجیاتو ارسال کرده، فرایند ثبت و فعال‌سازی این دستگاهها را کامل شرح داده است.
سوال اول ما درمورد قیمت این تجهیزات می بود. او توضیح می‌دهد که این دستگاهها را در دبی ۵۰۰ دلار می‌خرد اما باتوجه‌به هزینه‌های مرتبط ازجمله هزینه خودروهای شوتی و دیگر «هزینه‌های ارسال تا تهران!»، درنهایت هزینه هر دستگاه پایانه استارلینک برای تحویل در تهران به ۱۲۰۰ دلار می‌رسد و اراعه‌کننده نیز بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار روی هر دستگاه سود محاسبه می‌کند.
این اراعه‌کننده می‌افزاید برای خرید اشتراک نیز از اندونزی عمل می‌شود که هزینه اشتراک آن ماهانه نزدیک به ۵۵ دلار است. فعال‌سازی سرویس هم به‌صورت رومینگ در سطح آسیا خواهد می بود؛ به‌این‌ترتیب هر جای این قاره امکان منفعت گیری از تجهیزات دریافت میسر است.
این اراعه‌کننده هم از داغ شدن نوشته استارلینک در شبکه‌های اجتماعی شگفتی می‌کند و می‌گوید آن‌قدر تقاضا زیاد شده که قادر به فراهم کالا نیست!
او تحلیل خودش را هم دارد: «طیفی در حاکمیت می‌خواهد فیلترینگ را بردارد و طیف دیگر مقاومت می‌کند. اینترنت ماهواره‌ای هم اهرمی است برای توجیه از بین بردن فیلتر.»
برآورد او این است که تعداد پایانه‌های استارلینک فعال در ایران از ۱۰ هزار دستگاه فراتر رفته: «من که فعال خرده‌پا در این بازار هستم. فروشندگان عمده‌ای داریم که کانال تلگرامشان بیشتر از ۲۰۰ هزار جستوجو‌کننده پروپاقرص و پولدار دارد. تبلیغات گسترده‌ای هم می‌کنند. گمان می‌زنم به قسمت قابل‌توجهی از این جستوجو‌کننده‌ها دستگاه فروخته‌اند.»
او درمورد آمار فروش این دستگاهها می‌گوید: «بیشترین فروش ما در حاشیه شهرهاست که دسترسی کمتری به اینترنت پرسرعت دارند. کارخانه‌ها در شهرک‌های صنعتی و برخی هتل‌ها در شهرهای مسافرپذیر مشتری خوب ما می باشند. این چنین فروش در شهرهایی همانند شیراز و اصفهان روبه‌رشد است.»
به حرف های او، مشتریان استارلینک افرادی می باشند که کسب‌وکارشان به اینترنت وابسته است. افرادی همانند ادمین کانال‌های پرطرفدار در شبکه‌های اجتماعی به‌اختصاصی یوتیوب، دولوپرها و فریلنسرهایی که قطعی اینترنت به آنها زیان‌های سنگینی می‌زند.
او ادعاها درمورد گران اینترنت ماهواره‌ای را هم رد می‌کند: «همین الان راه‌اندازی اینترنت فیبرنوری بعضی اوقات تا ده‌ها میلیون هزینه کابل‌کشی به کاربر تحمیل می‌کند، خرید روتر و مودم هم هست. علاوه‌براین برای دسترسی به اینترنت فیلترشده با شدت چندصد مگابیتی باید ۴ تا ۵ میلیون تومان هزینه ماهانه در نظر گرفت. اما استارلینک با شدت بیشتر از ۳۰۰ مگابیت‌درثانیه بدون قطعی و فیلتر ماهانه ۳ میلیون تومان (نزدیک به ۵۰ دلار) هزینه دارد.»
وحید فرید: به ماجرا مشکوکم
«وحید فرید»، کارشناس اینترنت و امنیت شبکه، درمورد داغ شدن ناگهانی نوشته اینترنت ماهواره‌ای حس خوبی ندارد.
او به دیجیاتو می‌گوید:
«من نگاه مثبتی به قضیه ندارم و نمی‌دانم چرا اینقدر دراین باره جوسازی شده است. مگر اتفاق جدیدی افتاده؟ استارلینک تازه داخل ایران شده؟ من فکر می‌کنم جریانی پشت پرده وجود دارد که می‌خواهد از آب گل‌آلود ماهی بگیرد.»
وحید فرید، کارشناس اینترنت و امنیت شبکه
به نظر فرید، پشت پرده نقل شدن ناگهانی استارلینک در سطح گسترده، می‌تواند انگیزه‌های اقتصادی باشد.
این فعال حوزه اینترنت درمورد امنیت منفعت گیری از این تجهیزات نیز می‌گوید: «پیداکردن کاربرانی که از استارلینک منفعت گیری می‌کنند، کار آسانی نیست و باید از راه‌هایی همانند گزارش‌های محلی یا اطلاعاتی که خود فروشنده‌ها در اختیار می‌گذارند، عمل شود.»
او در این عرصه توضیح می‌دهد: «یکی از راه حلهای شناسایی منفعت گیری از آی‌پی کاربر در سرویس‌های ایرانی است. اما زیاد از سرویس‌ها به‌علت تحریم‌ها، ترافیک ایران را مسدود می‌کنند و این قضیه شناسایی کاربران را دشوار می‌کند.»
او استارلینک را در طویل مدت راهکار مناسبی برای دسترسی به اینترنت می‌داند اما معتقد است در مختصر‌زمان راه‌حل قطعی به حساب نمی‌آید.
وحید فرید پافشاری می‌کند: «آینده اینترنت در ایران به سیاست‌های دولت و تعامل های بین‌المللی بستگی دارد. اما باتوجه‌به روندهای جهانی و پیشرفت فناوری، معتقدم که دسترسی به اینترنت آزاد‌تر خواهد شد.»
شرط‌‌بندی روی اسب مرده
بازدید‌ها مشخص می کند فیلترینگ گسترده و سیاست‌های محدودکننده دولت در حوزه اینترنت، به جای آنکه به اهداف خود برسد، به گسترش منفعت گیری از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران دامن زده است. این اتفاق مشخص می کند کوششهای دولت برای کنترل فضای مجازی نه‌تنها بی‌نتیجه بوده، بلکه علاوه‌بر تشکیل نارضایتی شدید در مردم، گسترش فیلترشکن‌ها و تضعیف امنیت، بازار خاکستری پررونق و خارج از کنترلی نیز به وجود آورده است.
مردم ایران به اینترنت پرسرعت و آزاد نیاز دارند و به‌علت محدودیت‌های شدید در دسترسی به اطلاعات و خدمات آنلاین، به‌جستوجو راهکارهای جانشین می باشند. راه حلهای سنتی کنترلگری ناکارآمدی خود را در همه ابعاد نشان داده‌اند و نمونه تازه این ناکارآمدی نیز در ماجرای استارلینک بار دیگر خود را نمایان کرده است.
از نظر دیگر، سیاست دولت برای کنترل فضای مجازی عملاً نتیجه عکس داده و همانند هر بازار خاکستری فرد دیگر، همه ابزارهای کنترل را رفته‌رفته از دست دولت خارج و با شیوع انواع کلاهبرداری، مردم را نیز بیش‌ازپیش متضرر می‌کند.
برای ما حتی شمردن تبعات منفی سیاست فیلترینگ نیز سخت است. باید دید تصمیمی برای تحول این سیاست‌ها وجود دارد یا هم چنان پافشاری دولتمردان و نهادهای متولی فیلترینگ بر شرط بستن روی اسب مرده خواهد می بود.
گفتنی است نهادهایی همانند شورای‌عالی فضای مجازی و پلیس در روزهای تازه به موج ایجادشده در عرصه استارلینک واکنشی نشان نداده‌اند.
