دکتر رضا دواساز ایرانی با اشاره به هفته ملی سلامت روان اظهار کرد: سلامت روان در محیط کار حالتی از رفاه و آسایش است؛ در این حالت فرد می‌تواند با تنش‌های روزانه خود کنار بیاید، به نحوی سازنده کار کند و به فعالیت کامل خود دسترسی یابد و به جامعه خود پشتیبانی کند.

وی با اصرار بر تشخیص و مداخله زودهنگام در اختلالات روانی در محیط کار و افزایش منفعت‌وری افزود: اهمیت بهداشت روانی در محیط کار، همراه با سلامت جسمانی و اجتماعی جزو الزامی از سلامت کلی افراد است؛ کار می‌تواند منبع رضایت، سختی روانی، پشتیبانی، تعارض، شوق، ربط، خشم و ناامیدی باشد.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: بدون تردید دقت جدی به دنیای کار از سوی مشاوران سازمان و متخصصان سلامت روان از برتری مهمی برخوردار است و تشخیص و مداخله زودهنگام در اختلالات روانی در محیط‌های کاری یکی از مهم‌ترین عمل های در این عرصه است. یکی از عرصه‌های مورد دقت و اصرار تامین سلامت روانی و جسمانی کارکنان هر سازمان در حد معقول یا بهینه است. مدیران آگاه می‌دانند که ماموریت مهم آنان هماهنگ ساختن فعالیت‌های افراد تحت نظارت‌شان برای دستیابی به مقصد‌های از قبل تعیین شده سازمان است؛ حال اگر یک یا چند نفر از افراد تحت نظر نظارت یک مدیر دچار یک یا چند اختلال شایع رفتاری یا پریشانی روانی باشند، مدیر مورد نظر نمی‌تواند ماموریت خود را به درستی انجام دهد و از طرف دیگر در روان‌شناسی منفعت‌وری انتخاب و به کارگیری منبع های انسانی کارآمد در سازمان اصرار شده است.

وی فرمود: برنامه‌های سلامت روان در محل کار می‌تواند افراد در معرض خطر را شناسایی و آنها را به درمان متصل کند و برای پشتیبانی به افراد در افت و مدیریت استرس پشتیبانی‌هایی را تشکیل کند. برتری دادن مدیران به مسائل مربوط به سلامت روان در محیط کار می‌تواند هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی را برای مشاغل و کارکنان خود افت دهد.

شیوع اختلال‌های روان شناختی در محیط کار

دواساز ایرانی او گفت: مطالعات نشان دادند که مشکلات سلامت روان در بین جوامع انسانی به طور روز افزون در حال گسترش می باشند. شواهد جمع‌آوری شده از سراسر دنیا مشخص می کند که هر ساله ۱۹ تا ۳۰ درصد از جمعیت کلی جامعه اختلال‌های روانشناختی بالینی را توانایی می‌کنند. بر پایه این آمار‌ها نزدیک به یک چهارم کل جمعیت بزرگسال حداقل برای یک بار از مشکلات سلامت روان رنج برده‌اند.

او گفت: در بازدید‌های مربوط به محیط کار ایالات متحده در بین کارکنان از هر سه نفر نزدیک به یک نفر سطح بالایی از سختی روانی را گزارش خواهند داد. این چنین مطالعات نشان داد استرس دومین مشکل بهداشت محیط کار در اروپا است که بیشترین گزارش را داشته استو به طور متوسط ۲۲ درصد کارکنان را در ۲۷ سرزمین اروپا تحت تاثییر قرار می‌دهد.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: اطلاعات به دست آمده از انگلستان مشخص می کند در بین کارکنان از هر شش نفر نزدیک به یک نفر حداقل یک بار مشکل رایج سلامت روان از جمله افسردگی اضطراب یا مشکلات مرتبط به استرس را توانایی می‌کند. مشکلات شدیدتر سلامت روان همانند اختلالات سایکوتیک و اختلالات دوقطبی در نزدیک به یک تا سه درصد از جمعیت شاغل را تحت تاثییر قرار می‌دهد.

وی گفت: با کنار هم قرار دادن نتایج به دست آمده از این بازدید‌ها در مقیاس گسترده می‌توان به این نتیجه رسید که مشکلات سلامت روان تا حد بسیاری در محیط کار دنیای صنعتی در حال افزایش است. به عبارتی، این نتایج به این معنی است که محیط کار یک عرصه ایده‌آل برای گسترش سلامت روان افراد است.

دواساز ایرانی او گفت: زیاد تر کارکنان دارای مشکل امکان ندارند مداخلات روانشناختی را دریافت کند، مگر این که این چنین مداخلاتی به محیط کار آنان انتقال یابد. با دقت به این که کارکنان می‌توانند نزدیک به ۶۰ درصد از ساعت بیداری خود را در کار صرف کنند محیط کار عرصه مهم برای بهبود سلامت روان و کیفیت زندگی افراد فراهم می‌کند به این علت به سازمان‌ها پیشنهاد می‌شود فراتر از رویکرد‌های سنتی عکس العمل به بیماری روانی حرکت کرده و به سمت پیشگیری و ترقی سلامت روان قدم بردارند.

ترقی سلامت در محیط کار

وی فرمود: در سال‌های تازه برنامه‌های ترقی سلامت در محیط کار تلاش بر این دارند که به کارمندان پشتیبانی کنند تا از حالت مزمن خود را مدیریت کنند و در مراقبت از سلامت خود پویا باشند. این برنامه‌ها با دقت به بالا رفتن سن نیروی کار و افزایش بار مشکلات سلامتی مزمن بر نظام سلامت و اقتصاد ملی رشد و گسترش می‌یابد.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: به وجود آوردن و نگهداری یک نیروی کاری امن و سالم برای بهبود کیفیت زندگی کاری و بهبود سلامت جشمانی و روانی در کار، یکی از برنامه‌های موثر ترقی سلامت در محیط کار از نظر سازمان جهانی کار است.

او گفت: این برنامه‌ها باید به کارمندان توانایی مقابله‌ای بهتر با خطر‌های روانی اجتماعی و مشکلات کاری، خانواده و یا فردی از جمله اضطراب، خشونت و یا مصرف مواد و الکل را که بر بهزیستی و کارکرد کاری آنها تاثییر می‌گذارند را بدهند.

دواساز ایرانی او گفت: این گونه برنامه‌ها باید به کارمندان پشتیبانی کنند تا توانایی بیشتری در مدیریت حالت حاضر و مقاوم به تحول خود اشکار کنند و در مراقبت از سلامت خود پویا باشند تا سبک زندگی با کیفیت از قبیل رژیم غذایی، خواب و حالت فیزیک خود را ارتقا دهند.

وی فرمود: امروزه افراد در حالتی قرار دارند که نمی توانند نسبت به سلامت خود بی‌اهمیت باشند در حالی که با چالش‌های مثبت و منفی بسیاری مواجه می باشند. عوامل روانی محیط کار سالم به همه افراد پشتیبانی می‌کند تا احساسات‌شان را شناسایی کنند و آنها را در جای صحیح به کار ببرند. این چنین قادر می باشند با دیگران تعامل های داشته باشند و اصول توانایی ربط موثر را یاد بگیرند.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: کارکنانی از نظر سلامت روان در حالت مناسبی قرار دارند که بتوانند انعطاف‌پذیر و مسئولیت‌پذیر باشند، کنترل استرس داشته باشند و در برابر تغییرات مقاومت نکنند.

وی با گفتن این که نادیده گرفتن سلامت روان در محیط کار نتایج جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت، افزود: یکی از پیامد‌های آن نداشتن تمرکز کافی است؛ هنگامی که فرد مشکلات روانی دارد، ذهن او سرگردان می‌شود. این چنین این افراد روی مشکلات‌شان تمرکز می‌کنند و این در نهایت علتمی‌شود که تمرکز کافی نداشته باشند.

دواساز ایرانی او گفت: تاثییر بر مقدار کارکرد شغلی نیز یکی دیگر از این پیامد‌ها است. هنگامی حس ناراحتی می‌کنیم دستیابی به توانایی‌هایی که نیاز به خلاقیت و انعطاف‌پذیری دارد چالش برانگیز می‌شود و نمی‌توانیم کارکرد مناسب در کار خود داشته باشیم.

وی فرمود: این چنین قوت تصمیم‌گیری تحت تاثییر قرار می‌گیرد. افتاهداف سیاست سالم‌سازی محیط کار و فضای روانی کار می‌تواند تبدیل کنترل نکردن افکار منفی شود و به این علت قوت تصمیم‌گیری ضعیف می‌شود.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: نادیده گرفتن سلامت روان در محیط کار در برقراری ربط هم تاثییر می‌گذارد. هنگامی از نظر عاطفی حس خوبی نداشته باشیم، برقراری ربط خوب زیاد دشوار است و نبوده است آن در محیط کار تبدیل برداشت نادرست یا عکس العمل بیشتر از حد به همکاران می‌شود.

الزام اجرای برنامه پیشگیری از مصرف مواد در محیط‌های کاری

او گفت: مصرف مواد و الکل بدون هیچ شکی یک مشکل جدی است. یکی از دستاورد‌های مهم که توسط سازمان بهداشت جهانی حمایتشده است، شناسایی مصرف مواد و الکل به گفتن یکی از مشکلات اساسی محیط کار در تعداد بسیاری از سرزمین‌ها است. مصرف مواد و الکل به گفتن عامل مهم در حوادث، غیبت از کار، کم شدن کارکرد شغلی، سوانح و حوادث، مرگ و میر و هزینه‌های مرتبط با آن است.

دواساز ایرانی او گفت: محیط کار یکی از کانال‌های مهم اجرای برنامه سیاست پیشگیرانه است؛ به عبارتی، محیط کار یکی از عناصر مهم برای اجرای برنامه اجتماع محور با مقصد تحول نگرش و حرکت مصرف مواد و الکل در اجتماع است.

وی گفت: چندین ویژگی در محیط کار شناسایی شده است که به طور اشکار گمان مصرف مواد و در محیط کار افزایش می‌دهد این ویژگی‌ها عبارت است استرس شغلی، قوانین کاری نامناسب، در دسترس بودن مواد، گذراندن زمان طویل دور از خانواده، شیفت کاری نامناسب و مشکلات روانی همانند اضطراب و افسردگی. 

فرسودگی شغلی

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان با اشاره به علائم هشداردهنده فرسودگی شغلی او گفت: از دست دادن انرژی و حس فرسودگی جسمانی و روانی، تحریک‌پذیری و خلق پایین، مشکلات مرتبط با استرس همانند افسردگی سردرد کمردرد و ناخشنودی یا حس پیروزی در شغل از علائم این مشکل می باشند.

وی فرمود: در انتخاب شغل یکی از مسائل و نوشته‌های مهم، سازگاری شغلی است. هر فردی نیاز دارد با دقت هرچه همه‌تر شغل مناسب خود را انتخاب کند. علت عمده رضایت نداشتن افراد از شغل خود زیاد تر جنبه سازگاری نداشتن عاطفی آنها است نه ضعف توانایی و توانایی‌شان. مطابق تعریف این سندروم، حداقل شش ماه باید از اغاز آن قبل باشد. در جهت‌شناسی این اختلال می‌توان به استرس شغلی و عوامل بیولوژیک فرد اشاره کرد.

دواساز ایرانی با اشاره به راهبرد‌های پیشگیری از فرسودگی شغلی او گفت: از برنامه‌های متنوع برای بهبود حالت بدنی خود منفعت گیری کنید همانند تعلق دادن زمان برای ورزش و برنامه غذایی مناسب. منفعت گیری از راه حلهای اسایش عضلانی هم برای تشکیل اسایش موثر است؛ حتی برای چند لحظه در محیط کار خود این شیوه را به کار بگیرید. این چنین منفعت گیری از مدیریت زمان یکی دیگر از این برنامه‌ها است؛ می‌توان با منفعت گیری از روش خاصی اوقات کار را به قسمت‌های گوناگون تقسیم کرد و در آن منفعت‌وری تلاش خود را افزایش داد و در زمان کمتر، کار بیشتری انجام داد.

وی فرمود: این چنین برای پیشگیری از فرسودگی شغلی، افرادی را به مشاغلی بگمارید که به آن علاقه‌مند می باشند و از ویژگی‌های شخصیتی ملزوم برای انجام دادن درست ماموریت های شغلی برخوردارند. هنگامی مناسب‌ترین فرد برای تصدی مسئولیت‌های یک شغل انتخاب خواهد شد گمان داخل آمدن تنش‌های روانی برای وی کمتر می‌شود و به این علت عارضه فرسوده شغلی نیز افت می‌یابد.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: می‌توانیم موجباتی را فراهم آوریم که توانایی‌های افراد تحت نظارت شما در عرصه کنترل موقعیت‌ها افزایش یابد. اگر فرد نتواند بر موقعیت مربوط به شغل خود کنترل داشته باشد، به گمان زیاد ناچار خواهد می بود سختی روانی بسیاری را تحمل کند.

او همین طور گفت: شرایط خطرآفرین در سازمان را به حداقل برسانید و موجباتی را فراهم آورید که افراد در معرض خطر محرک‌های تنش‌های اضافی قرار نگیرند. این چنین شبکه‌های ارتباطی در سازمان را بهبود ببخشید تا افراد، نظر‌ها و شکایت‌ها و انتقاد‌های خود را در رابطه با هر فرد یا نوشته به راحتی بدون هراس و نگرانی به شیوه منطقی اراعه دهند.

استرس شغلی

دواساز ایرانی او گفت: به طور کلی می‌توان او گفت استرس یا تنش روانی ابتدا بر روان فرد تاثییر بسزایی دارد و به نحوی که مخل زندگی و کار او می‌شود؛ حتی او را خانه نشین می‌کند.

او گفت: این استرس می‌تواند بر جسم هم تاثییر بگذارد. این اختلالات در درازمدت بیماری‌های قلبی عروقی و گوارشی را به وجود می‌آورند. آسم، میگرن، صرع و دیابت نیز با استرس تشدید می‌شود.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: استرس روانی، هم بر روان هم بر جسم تاثییر مخرب و بیماری‌زایی دارد و شناسایی زودهنگام با منفعت گیری از نشانه‌ها و علائم پیشگیری از تشکیل این قبیل بیماری‌ها زیاد پشتیبانی کننده خواهد می بود.

وی فرمود: کار شیفتی، نوعی استرس جسمی و روانی برای افراد نوبت‌کار محسوب می‌شود و به همین خاطر برخی افراد با برخی خصوصیات جسمانی و روانی نمی‌تواند نوبت‌کاری به خصوص شیفت شب داشته باشند. افرادی که اختلالات روانپزشکی دارند نیز با وجود شب‌کاری دچار تشدید مشکلات خواهد شد.

دواساز ایرانی او گفت: بی‌خوابی یا کم‌خوابی، افراد را تحریک‌پذیر می‌کند و بیماری دو قطبی، سایکوز و این چنین اختلالات اضطرابی را تشدید می‌کند و در نتیجه نیاز مصرف دارو‌ها بالا می‌رود. با دقت به عوارض جانبی داروها، صلاح نیست که این افراد در شیفت خود شب‌کاری داشته باشند. فردی که به بیماری مزمن مبتلا است در شب‌کاری دچار مشکل می‌شود.

او گفت: فردی که باید دارو را مرتب مصرف کند و تغذیه رژیمی داشته باشد و نمی‌تواند میانه کار این موارد را به طور کامل مراعات کند، دچار مشکل می‌شود؛ بیماری‌هایی همانند دیابت، سختی خون، صرع در شب‌کاری تشدید خواهد شد.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: فرد نوبت‌کار یا شب‌کار نمی‌تواند بلافاصله شرایط را تحمل کند. نزدیک به ۲۰ درصد این افراد دچار نشانه‌ها و علائم عدم تحمل کار شیفتی خواهد شد که شامل نشانه‌های عصبی، گوارشی و قلبی عروقی است. مجموعه‌ای از این نشانه‌ها که حداقل شش ماه به طول می‌انجامد به سندروم عدم تطابق با کار شیفتی مبتلا خواهد شد.

مقابله با استرس شغلی

او گفت: مقابله یا کنار آمدن با استرس شغلی را می‌توان در سطح فردی و سازمانی مورد بازدید قرار داد. در تلاش برای مقابله با استرس شغلی باید از همه امکانات معقول و انسانی برای کنترل اوضاع و احوال سختی‌ها منفعت گیری کرد و موجباتی را فراهم آورد که تاثییر زیان‌بار سختی روانی بر ما به حداقل برسد.

دواساز ایرانی او گفت: اگر به افراد یک سازمان آموزش داده شود که چطور می‌توان از دچار آمدن به دام تعداد بسیاری از محرک‌های تنش‌زا جلوگیری کرد، درصد کارکنانی که به همین علت دچار اختلال‌های جسمانی و روانی خواهد شد افت اشکار می‌کنند. مدیریت سازمان‌ها نیز می‌تواند با به کارگیری روش و فنون زیاد، محیط سازمان محل کارشان را از محرک‌های تنش‌زا به مقدار قابل دقت پاکسازی کنند. بدین وسیله کارایی، اثربخشی و منفعت‌وری شغلی افزایش اشکار می‌کند.

راهکار‌های فردی مقابله با استرس شغلی

وی فرمود: در دسترس‌ترین راهکار‌های مقابله یا کنار آمدن با محرک‌های فشارزا، آنهایی می باشند که فرد در زندگی خود به کار می‌گیرد تا خود را کمتر در معرض سختی روانی در محیط کار یا خانواده قرار دهد.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: خوش‌بینی را در خود تحکیم کنیم و از بدبینی اجتناب کنیم. انجام دادن برخی تمرین‌ها همانند تصویرسازی ذهنی و ورزش پیشنهاد می‌شود و سرسختی خود را تحکیم کنید.

او گفت: شوخ طبع بودن در موقعیت‌های مناسب در رفتارمان با دیگران را فراموش نکنیم؛ بدانیم که طنز و شوخی و نشاط معقول می‌تواند ما را از شر برخی از سختی‌های روانی نجات دهد.

دواساز ایرانی او گفت: در برخورد با دیگران تلاش کنیم علت یا دلایل حرکت دشوار پرخاشگر جویانه آنان را با خود فهمیدن کنیم و به این وسیله سختی روانی کمتری دریافت کنیم. شکیبا بودن را تمرین کنیم و بدانیم که گاه میوه شکیبایی، زیاد مطبوع است. بهتر است هنگامی در شرایطی قرار می‌گیریم که کنترل سختی روانی ناشی از آن یا مقابله و کنار آمدن با عوامل تنش‌زا برای ما امکان ندارد برای مدتی مختصر ترک موقعیت کنیم.

وی فرمود: برای زندگی و روز‌های خود برنامه منظم داشته باشیم. ورزش را جزو برنامه‌های روزانه و هفتگی خود بدانیم و تحت هر شرایطی روزانه حتی ۱۰ دقیقه از زمان خود را برای انجام تمرین‌های ساده ورزشی تعلق دهیم.

راهکار‌های سازمانی مقابله با استرس شغلی 

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: مقصد مهم سازمان برای همه کارکنان باید شفاف باشد برای مثال به آنان بگویند که با همکاری صمیمانه باید به سطوح منفعت‌وری شغلی و سازمانی در حد بهینه برسند، بدین ترتیب ابهام کارکنان در نقش خود کمتر می‌شود و سختی روانی کمتری را توانایی خواهند کرد.

وی گفت: با نظم و برسی انتخاب مناسب‌ترین فرد برای تصدی هر شغل در سازمان می‌توان از منبع های انسانی سالم هوشمند و توانمند برخوردار شد و با مطمعن به منبع های انسانی بالنده و فهیم، افراد کمتر دچار عوارض منفی ناشی از سختی روانی خواهد شد.

دواساز ایرانی او گفت: به کارگیری راه حلها و فنون ارگونومی نیز به پیشگیری از وقوع حوادث و سوانح در کار پشتیبانی می‌کند و این چنین افزایش سطح ایمنی شغلی در سازمان می‌شود. با پرورش توانایی‌های مرتبط با خلاقیت و نوآوری در سازمان می‌توان به کارکنان پشتیبانی داد تا از وقوع تعداد بسیاری از عوامل فشارزا در کار جلوگیری کند و در برخورد با این عوامل، از راه حلهای ابداعی نو برای مقابله یا کنار آمدن منفعت گیری کنند.

وی فرمود: بین انگیزش و خوشنودی شغلی کارکنان از یک طرف و سختی روانی که در رابطه با شغل و محیط خود و محیط کار خود توانایی می‌کنند رابطه معکوس وجود دارد؛ با افت سختی روانی می‌توان بر مقدار انگیزش و خوشنودی شغلی کارکنان افزود.

مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت خوزستان او گفت: با غنی‌سازی فرهنگ و جو سازمانی می‌توان بستر مناسب برای پیشگیری از ابتلای افراد به عوارض و عوارض سختی روانی را فراهم آورد. بر این مبنا جو و فرهنگ سازمانی به طوری شکل می‌گیرد که جهت تشکیل نوعی محیط آرام یا به کلمه جزیره امن روانی برای افراد تحت نظرشان شود و هر یک از کارکنان بتواند با حس امنیت کامل افکار خود را در عرصه‌های مورد نظر گفتن کند.

او گفت: با انتخاب مناسب‌ترین فرد برای تصدی هر شغل در سازمان می‌توان از منبع های انسانی سالم هوشمند و توانمند برخوردار شد و مطمعن داشت که در شرایط مساوی، منبع های انسانی بالنده و فهیم کمتر دچار عوارض منفی ناشی از سختی روانی خواهد شد.