خوشه پروین یا «هفت خواهر» نام یک خوشه ستاره‌ای جوان در صورت فلکی گاو است. این خوشه ستاره‌ای قشنگ را می‌توانید در شب‌های زمستان، در آسمان ببینید. خوشه پروین با ۶ تا ۷ ستاره پرنور به علاوه سحابی که این ستارگان را احاطه کرده، به‌خوبی در آسمان شب نزدیک است. در این نوشته می‌خواهیم نگاه دقیق‌تری به این خوشه ستاره‌ای داشته باشیم و نحوه پیداکردن آن را به شما آموزش دهیم. با دیجیاتو همراه باشید.

جواهرهای آسمانی؛ صورت فلکی خوشه پروین

خوشه پروین (Peliades) که با نام‌های هفت خواهر، ثریا و M45 نیز شناخته می‌شود، یک خوشه ستاره‌ای باز است که در صورت فلکی گاو (ثور) قرار دارد. این خوشه با ۷ ستاره‌ای که با چشم غیرمسلح قابل‌رؤیت‌اند، از دیرباز دقت علاقه‌مندان به نجوم را به خود جلب کرده است.

خوشه پروین بین ماه‌های مهر (اکتبر) و اغاز اردیبهشت (آوریل) در آسمان نیمکره شمالی ظاهر می‌شود و به‌اختصاصی در طول شب‌های زمستان به‌خوبی قابل مشاهده است. به‌علت دمای زیاد بالای ستارگان نسبتاً جوان این خوشه ستاره‌ای، M45 در آسمان شب به رنگ آبی درخشان دیده می‌شود.

گفتنی است که خوشه M45 تقریباً در دو نیمکره شمالی و جنوبی (به‌جز جنوبگان) قابل‌رؤیت است، اما در نیمکره جنوبی مقداری پایین‌تر در آسمان دیده می‌شود.

خوشه پروین چند ستاره دارد؟

این خوشه درواقع شامل بیشتر از ۱۰۰۰ ستاره است که با تلسکوپ‌های قوی یا ابزارهای مشاهده دقیق می‌توان آن‌ها را دید. بااین‌حال، تعداد بسیاری از ستارگان آن نسبتاً کم‌نور می باشند و تنها ۶ تا ۷ ستاره از آن با چشم غیرمسلح دیده خواهد شد.

در شرایط معمولی، شش ستاره از خوشه پروین با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است. برخی اخترشناسان اعتقاد دارند که هفتمین ستاره به‌طور دوره‌ای روشن‌تر یا کم‌نورتر می‌شود و به همین علت، امکان پذیر همیشه قابل مشاهده نباشد.

به‌طور کلی، تفاوت در تعداد ستارگان قابل‌مشاهده خوشه پروین به عوامل مختلفی همانند توانایی دید ناظر، آلودگی نوری و شرایط جوی بستگی دارد.

ستاره‌‌های خوشه هفت خواهر

ستارگان این خوشه نسبتاً جوان می باشند و نزدیک به ۱۰۰ میلیون سال از عمرشان می‌گذرد. به‌علت جوان بودن و دمای بالا، این ستارگان از نوع B می باشند، زیاد داغ‌اند و به رنگ آبی می‌درخشند. ستارگان کلاس B تا ۲۰ هزار بار از خورشید ما درخشان‌تر می باشند.

دمای ستارگان مهم خوشه هفت خواهر به‌طور تقریبی بین ۲۰ تا ۳۰ هزار درجه سانتیگراد است. این هفت خواهر به نام‌های زیر می باشند:

۱- آلسیون (Alcyone): نزدیک به ۲۴,۰۰۰ درجه سانتیگراد

۲- مِروپه(Merope) : نزدیک به ۲۳,۰۰۰ درجه سانتیگراد

۳- مایا (Maia): نزدیک به ۲۱,۰۰۰ درجه سانتیگراد

۴- اِلکترا (Electra): نزدیک به ۲۵,۰۰۰ درجه سانتیگراد

۵- تایگته (Taygete): نزدیک به ۲۲,۰۰۰ درجه سانتیگراد

۶- سِلِینو (Celaeno): نزدیک به ۲۰,۰۰۰ درجه سانتیگراد

۷- استروپه (Asterope): نزدیک به ۲۱,۰۰۰ درجه سانتیگراد

این ستارگان از بین سحابی‌های بازتابی دیده خواهد شد که نور آن‌ها را منعکس می‌کنند و علتایجاد درخشش آبی‌رنگ اسرارآمیز در اطراف خوشه خواهد شد.

چطور خوشه پروین را اشکار کنیم؟

بهترین زمان برای مشاهده این خوشه در ماه‌های مهر تا اسفند (اکتبر تا مارس) است. در زمستان، این خوشه ستاره‌ای تقریباً در وسط آسمان و به‌صورت آشکار قابل مشاهده است. در این دوره، خوشه پروین در همه طول شب در آسمان دیده می‌شود و به‌اختصاصی در اغاز شب در بیشترین نقطه آسمان قرار می‌گیرد.

بهتر است برای مشاهده خوشه پروین، مکانی تاریک و دور از نور شهر را انتخاب کنید تا شرایط بهتری برای رصد فراهم شود (هرچند که می‌توان آن را از مناطق با آلودگی نوری نیز مشاهده کرد). مطابق عکس زیر، برای پیداکردن این خوشه مرحله های زیر را انجام دهید:

• برای پیداکردن این خوشه در آسمان شب، می‌توانید ابتدا صورت فلکی شکارچی (اوریون) را بیابید. کمربند اوریون شامل سه ستاره درخشان است که در امتداد یک خط قرار گرفته‌اند و به‌خوبی قابل‌تشخیص است.
• کمربند اوریون را به‌سمت بالا و راست امتداد دهید تا به ستاره سرخ الدِبران، چشم صورت فلکی گاو، برسید.
• از الدبران بازهم در همان جهت به بالا ادامه دهید تا به خوشه پروین برسید – که به شکل یک خوشه فشرده از ستارگان دیده می‌شود.

همان گونه که گفتیم، اگر آسمان صاف باشد، چشمان تیزبینی داشته باشید و بخت با شما یار باشد، می‌توانید ۷ ستاره آبی‌رنگ درخشان را در این خوشه قشنگ ببینید. اگر در شناسایی صورت‌های فلکی مشکل دارید، می‌توانید از اپلیکیشن‌های نجومی مانندSkySafari 7 Pro یا Star Walk منفعت گیری کنید. این اپلیکیشن‌ها با منفعت گیری از موقعیت مکانی شما و تلفنتان به شما پشتیبانی می‌کنند تا خوشه پروین را به‌راحتی در آسمان اشکار کنید.

ویژگی‌های خوشه هفت خواهر

برخی از ویژگی‌های کلیدی این خوشه شامل موارد زیر است:

• این خوشه نزدیک به ۴۴۰ سال نوری از زمین فاصله دارد.
• ستارگان این خوشه نسبتاً جوان می باشند و نزدیک به ۱۰۰ میلیون سال عمر دارند؛ به این معنی که دایناسورها قبل از شکل‌گیری خوشه پروین، روی زمین زندگی می‌کردند!
• ستاره‌های خوشه پروین نزدیک به ۲۰ هزار بار از خورشید ما درخشان‌تر می باشند.
• به‌علت داغی و درخشندگی زیاد، این ستاره‌ها در قیاس با خورشید، سوخت هسته‌ای خود را سریعتر از دست خواهند داد و درنتیجه عمر مختصر‌تری دارند (نزدیک به ۲۵۰ میلیون سال دیگر).
• علاوه بر ستارگان جوان و درخشان، خوشه پروین تعداد قابل‌توجهی کوتوله قهوه‌ای نیز دارد. این کوتوله‌ها نزدیک به ۲۵ درصد ستارگان خوشه را راه اندازی خواهند داد.
• این خوشه، باز است؛ به این معنی که به گمان زیادً در آینده دور از هم جدا خواهند شد. (در خوشه‌های باز، نیروهای گرانشی بین ستارگان به اندازه‌ای قوی نیست که بتواند آن‌ها را به‌طور دائم در کنار هم نگه دارد.)

خوشه‌های ستاره‌ای چطور شکل می‌گیرند؟

خوشه‌های ستاره‌ای، همانند خوشه پروین، وقتی شکل می‌گیرند که ابری عظیم از گاز (عمدتاً هیدروژن) و غبار به نام سحابی، تحت نیروی گرانش به‌سمت مرکز جرم خود فرو می‌پاشد. با فروپاشی ابر، دما و چگالی در مرکز افزایش می‌یابد.

با فروپاشی مداوم، مناطق متراکم‌تری درون سحابی به نام «هسته‌های پیش‌ستاره‌ای» شکل می‌گیرند. در این مناطق، سختی و دما به‌اندازه‌ای افزایش می‌یابد که همجوشی هسته‌ای اغاز می‌شود و هسته‌های ستاره‌ای تازه متولد خواهد شد.

این فرایند طی چندین میلیون سال به وقوع می‌پیوندد و تبدیل راه اندازی تعداد بسیاری ستاره در زمان نسبتاً مختصر (در مقیاس کیهانی) می‌شود. ستارگان تازه متولدشده به‌علت همزمانی تولد و منشأ مشترک، طبق معمولً ویژگی‌های شیمیایی شبیه دارند.

ستارگان درون سحابی هم چنان تحت تأثیر نیروی گرانش به یکدیگر مرتبط می‌همانند و یک خوشه را راه اندازی خواهند داد:

• اگر چگالی سحابی اولیه به‌قدر کافی زیاد باشد، خوشه‌ای با تراکم بالا و ساختاری فشرده به نام خوشه کروی شکل می‌گیرد. این نوع خوشه به‌علت تراکم زیاد و نیروی گرانشی قوی، پایداری بالایی دارد و در برابر نیروهای خارجی، همانند میدان‌های گرانشی کهکشانی، مقاوم است.
• از طرف دیگر، اگر چگالی سحابی کمتر باشد، یک خوشه باز راه اندازی می‌شود که تراکم کمتر و نیروی گرانشی ضعیف‌تری دارد. خوشه‌های ستاره‌ای باز، به‌علت تراکم کمتر نسبت به خوشه‌های کروی، پایداری کمتری دارند و به‌مرور از هم می‌پاشند.

خوشه‌های باز، همانند خوشه پروین، طبق معمولً کمتر از ۱۰ هزار ستاره دارند که به‌طور موقت در کنار هم قرار می‌گیرند. با گذر زمان، خوشه‌های باز به‌علت نیروی جاذبه خارجی و تداخل‌های گرانشی از ستارگان نزدیک، به‌‌مرور زمان ستارگان خود را از دست خواهند داد و به‌سمت پراکندگی می‌روال.

سحابی خوشه هفت خواهر

سحابی‌های خوشه پروین از نوع سحابی‌های بازتابی می باشند که به‌علت بازتاب نور ستارگان داغ خوشه – و نه انتشار کردن نور از خود – قابل‌مشاهده‌اند. این سحابی‌ها از گردوغبار بین‌ستاره‌ای راه اندازی شده‌اند و نور ستارگان مجاور را پراکنده و بازتاب می‌کنند.

ازآنجاکه طول موج‌های مختصر‌تر، همانند نور آبی، زیاد تر پراکنده خواهد شد، سحابی‌های بازتابی اطراف خوشه پروین نمود‌ای آبی‌رنگ دارند. (این فرایند همانند به پراکندگی رایلی است که در جو زمین علتآبی دیده‌شدن آسمان می‌شود.)

ستارگان خوشه پروین، به‌اختصاصی ستارگان نوع B، انرژی زیاد بسیاری در طیف‌های مرئی و فرابنفش تشکیل می‌کنند. نور فرابنفش توسط ذرات گردوغبار سحابی‌ها جذب می‌شود و قسمت مرئی نور (به‌اختصاصی آبی) به اطراف پراکنده می‌گردد. این پراکندگی نور مرئی علتمی‌شود که اطراف این ستارگان به شکل هاله‌ای آبی‌رنگ به‌نظر برسد.

بااین‌حال، اخترشناسان اعتقاد دارند سحابی بازتابی خوشه پروین که امروزه می‌بینیم، همبستگی فیزیکی مستقیمی با ستارگان آن ندارد، بلکه این سحابی به‌طور اتفاقی در خط دید ما قرار گرفته است؛ به این معنی که سحابی و خوشه ستاره‌ای درحقیقت در فاصله‌های متغیری از هم قرار دارند، اما از دید ناظر زمینی این چنین به‌نظر می‌رسد که ستارگان و سحابی‌ها به‌هم‌مدام‌اند.

به حرف های اخترشناسان، سحابی و ستارگان خوشه با شدت‌های متغیری از هم (شدت نسبی ۱۱ کیلومتر بر ثانیه) حرکت می‌کنند.

چرا به خوشه پروین، هفت خواهر می‌گویند؟

خوشه پروین یا هفت خواهر از دیرباز در فرهنگ‌ها و اسطوره‌های گوناگون جایگاه اختصاصی‌ای داشته است. این خوشه به‌علت درخشش و وضوح ظاهری در آسمان، به یکی از مشهورترین گروه‌های ستارگان در تاریخ بشر تبدیل شده و در اسطوره‌شناسی فرهنگ‌های گوناگون نقش‌های متنوعی ایفا کرده است. موضوعات رایج در تعداد بسیاری از این اسطوره‌ها عشق، تراژدی و زیبایی همیشگی آسمان شب است.

اما علت این که به خوشه پروین، «هفت خواهر» می‌گویند، به اساطیر باستان بازمی‌گردد. در افسانه یونان باستان – که یکی از شناخته‌شده‌ترین افسانه‌های مرتبط با خوشه پروین است – خوشه پروین به نام پلیادها شناخته می‌شود که به هفت دختر اطلس (خدای تایتان‌ها) و پلیون (الهه اقیانوس‌ها) اشاره دارد.

در افسانه یونانی، اطلس علیه زئوس شورش می‌کند و درنتیجه، زئوس او را به مجازاتی سخت محکوم می‌کند: او باید تا ابد آسمان‌ها را بر دوش خود نگه دارد. دختران اطلس، هفت خواهر، توسط شکارچی (اوریون) که عاشق این خواهران است، تعقیب خواهد شد. خواهران که از تعقیب بی‌آخر او خسته و دلواپس بودند، از خدایان پشتیبانی می‌طلبند. زئوس، پادشاه خدایان نیز برای محافظت از آن‌ها، خواهران را به کبوتر و سپس ستاره تبدیل می‌کند.

تصاویر دیدنی از خوشه پروین

در ادامه تعدادی از بهترین تصاویر ثبت‌شده از این خوشه ستاره‌ای قشنگ را می‌بینید:

جمع‌بندی

خوشه پروین یکی از مشهورترین اتفاق‌های نجومی است که به‌واسطه هفت ستاره پرنور و سحابی اسرارآمیزش به‌خوبی در آسمان شب نزدیک است. این خوشه ستاره‌ای جوان بیشتر از ۱۰۰۰ ستاره دارد، اما نزدیک به ۷ ستاره از آن با چشم غیرمسلح قابل‌رؤیت می باشند.

از مهرماه تا اغاز اردیبهشت‌ماه زمان دارید تا خوشه پروین را در آسمان شب رصد کنید. اگر به عکاسی نجومی علاقه‌مند هستید، بین ماه‌های آذر تا اسفند زمان مناسبی است که از این خوشه قشنگ عکس بگیرید.

سؤالات متداول