بیماری‌های غیرواگیر نزدیک به ۷۰ درصد مرگ‌های دنیا را به خود تعلق داده‌اند.  شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر، بیماری‌های قلبی_عروقی،  سرطان، دیابت، سختی خون و بیماری‌های تنفسی مزمن می باشند. این بیماری‌ها، چهار ریسک فاکتور مشترک دارند که شامل فعالیت فیزیکی کم، رژیم غذایی ناسالم، سیگار و مصرف نوشیدنی‌های الکلی است. حرف های می‌شود که سختی خون بالا،  شایع‌ترین فاکتور خطر بیماری‌های قلبی_عروقی و در صورت تشخیص و کنترل دقیق فشارخون می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد.

دکتر سودا محرم‌زاده – متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با گفتن این که دقت به پرفشاری خون یک امر حیاتی است، تصریح کرد: پرفشاری خون، از علل مهم ابتلا به بیماری قلبی_عروقی به حساب می‌آید و می‌تواند افراد را به سوی مرگ زودرس سوق دهد. بر پایه گزارش سازمان بهداشت جهانی “WHO” در سال ۲۰۲۱، نزدیک به یک میلیارد و ۲۸۰ میلیون بزرگسال در جهان مبتلا به بیماری سختی خون می باشند که این آمار شامل ۲۷ درصد از جمعیت بزرگسال جهان است.  

او با گفتن این که شدت رشد بیماری پرفشاری خون زیاد زیاد است، تصریح کرد: اپیدمیولوژیست‌ها پیش‌بینی کرده‌اند که نرخ شیوع پرفشاری خون تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۲۹ درصد می‌رسد.

حالت شیوع پرفشاری خون در ایرانی‌ها

این متخصص فیزیولوژی ورزشی درمورد شیوع پرفشاری خون در ایران گفت: متاسفانه، نرخ شیوع پرفشاری خون در ایران از متوسط جهانی زیاد تر است. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ در کل سرزمین انجام شد، مقدار شیوع پرفشاری خون در بین زنان و مردان ایرانی به ترتیب نزدیک به ۲۷.۵ و ۲۶ درصد برآورد شد. این چنین نتایج مطالعه فرد دیگر که در سال ۲۰۱۹ انتشار شده، مشخص می کند  که نزدیک به ۳۶ درصد از شهروندان تهرانی به پرفشاری خون مبتلا می باشند.  با دقت به این که زیاد تر این آمارها بیشتر از یک چهارم جمعیت را شامل می‌شود، این آمار و رقم های درمورد بیماری پرفشاری خون زیاد دلواپس‌کننده است؛ چرا که شیوع بالای این بیماری به معنی گمان شیوع زیاد تر بیماری‌های قلبی_عروقی و سکته‌های مغزی و قلبی است.

بار سنگین بیماری‌های ناشی از پرفشاری خون

افزایش مرگ‌های زودرس به علت ابتلا به پرفشاری خون

محرم‌زاده در ادامه گفت: با افزایش مقدار بیماری‌های قلبی_عروقی، بار سنگین هزینه‌های مالی نیز گریبانگیر سیستم بهداشتی و درمانی سرزمین می‌شود. بیماری‌های قلبی_عروقی ناشی از پرفشاری خون نه تنها جهت افزایش هزینه‌های درمان برای افراد و  سیستم بهداشتی و درمانی می‌شود، بلکه بر تعداد مرگ‌های زودرس نیز می‌افزاید.

ابتلای ۹ درصدی کودکان و نوجوانان به پرفشاری خون

متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان درمورد ابراز پرفشاری خون در بین کودکان و نوجوانان نیز او گفت: حالت شیوع پرفشاری خون در بین کودکان و نوجوانان نیز دلواپس‌کننده است؛ به نحوی که مقدار شیوع سختی خون در بین افراد ۳ تا ۱۸ ساله کشورمان، ۹ درصد گزارش شده که موضوعی دلواپس‌کننده است. آمار و رقم های شیوع پرفشاری خون در بین کودکان و نوجوانان، زنگ خطر را به صدا درآورده و این بیماری می‌بایست به طور جدی در کانون دقت قرار گیرد.

سختی خون؛ بیماری با عوارض زیاد زیاد

او با گفتن این که پرفشاری خون یک بیماری غیرواگیر با عوارض زیاد زیاد است، خاطرنشان کرد: صرف نظر از چرایی دلایل ابتلای بیماران به پرفشار خون، این بیماری می‌بایست در کانون دقت قرار گیرد تا با کمترین هزینه بتوان بیشترین منفعت‌وری را در روبه رو با این بیماری را داشته باشیم.

دلایل ابتلا به سختی خون

محرم‌زاده درمورد دلایل ابتلا به پرفشاری خون گفت: سختی خون، مقدار فشاری است که قلب برای جاری‌ کردن خون در همه رگ‌های بدن متحمل می‌شود و به تبع آن، رگ‌ها نیز سختی شبیه را توانایی می‌کنند. سختی وارده به رگ‌های بدن به عوامل بسیاری همانند «سختی انقباضی قلب»، «قطر عروق» و «انعطاف‌پذیری دیواره عروق» وابسته است. منظور از سختی انقباضی قلب این است که این عضو بدن، خون را با چه مقدار فشاری پمپاژ می‌کنند. هرچقدر مقدار و شدت پمپاژ کردن خون افزایش یابد، به همان مقدار سختی نیز زیاد تر می‌شود. این چنین قطر عروق با مقدار فشاری که به دیواره عروق داخل می‌شود، نسبت عکس دارد؛ به همین نسبت، آناتومی بدن انسان به نحوی است که عروق نزدیک به قلب، قطر زیاد تر و عروق دورتر قطر کمتری دارند تا سیستم قلبی_عروقی بتواند سختی خون را در کل عروق نسبتاً ثابت نگه دارد.

او همین طور گفت: با این حال، عوامل مختلفی بویژه به طور حاد، امکان پذیر علتتحول قطر عروق شده و سختی خون را افت یا افزایش دهند؛ همانند آنچه برخی از افراد، در تاثییر شنیدن اخبار ناگوار امکان پذیر توانایی کنند و سختی خون آن‌ها افزایش یابد.

انعطاف‌پذیری دیواره عروق؛ مولفه‌ای اثرگذار بر مقدار شدت سختی خون

او با گفتن این که «انعطاف‌پذیری دیواره عروق» یک مولفه اثرگذار بر مقدار شدت سختی خون است، گفت: هرچه مقدار انعطاف‌پذیری رگ‌ها در دامنه سالم‌تری باشد، مقدار سختی وارده بر رگ‌ها به شکل دقیقی نسبت به سختی انقباضی قلب تنطیم می‌شود و سختی خون در شرایطی همانند فعالیت بدنی در سطح ثابتی نگه داری می‌شود. باید اصرار کرد که انعطاف‌پذیری دیواره عروق مهم‌ترین سازوکار متغیر بدن برای کنترل سختی خون و از بین‌رفتن انعطاف‌پذیری دیواره رگ‌ها، نقطه اغاز ابتلا به پرفشاری خون است.

محرم‌زاده با گفتن این که عوامل بسیاری عرصه‌ساز ابراز پرفشار خون خواهد شد، خاطرنشان کرد: عوامل بسیاری می‌توانند جهت ابراز بیماری پرفشاری خون شوند؛ از جمله وراثت و عوامل ژنتیکی از دلایل ابتلا به پرفشاری خون است؛ افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلا به پرفشاری خون دارند و سیستم‌های کنترل‌کننده‌ سختی خون آنها به علت مسائل ژنتیکی، کارکرد مساعد ندارد، گمان ابتلا به سختی خون آنها زیاد زیاد است.

سختی خون ثانویه چیست؟

وی درمورد ابراز «سختی خون ثانویه» گفت: برخی عوامل، عوامل «پیش‌آگهی» می باشند که در آن‌ها، بیماری سختی خون به طور ثانویه و در تاثییر یک علت اولیه ابراز می‌کند. از جمله این موارد می‌توان به «افزایش سن» و «برخی بیماری‌ها» همانند بیماری‌های کلیوی اشاره کرد.

نقش سن و عوامل ژنتیکی در ابراز پرفشاری خون

این متخصص فیزیولوژی ورزشی با گفتن این که افزایش سن در ابراز پرفشاری خون نقش دارد، تصریح کرد: در تاثییر افزایش سن، انعطاف پذیری دیواره عروق، همانند تعداد بسیاری از بافت‌های دیگر بدن، کم می‌شود و این مورد کنترل سختی خون در سطح نرمال را برای سیستم‌های کنترلی بدن سخت می‌کند. به همین علت، در سنین بالاتر از ۶۰ سال زیاد تر ناظر ابراز پرفشاری خون هستیم.

محرم‌زاده او گفت: عوامل وراثتی و علل پیش آگهی در تعداد بسیاری از موارد احتمالا قابل پیشگیری نباشد. اما سومین و مهم ترین علت ابراز این بیماری “سبک زندگی” است که خوشبختانه قابل کنترل و پیشگیری است.

این متخصص فیزیولوژی ورزشی با گفتن این که سبک زندگی بر پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها زیاد نقش دارد، اظهار کرد: منظور از سبک زندگی، «کیفیت تغذیه»، «مقدار تحرک» و «عادات و رفتارها» است. خوشبختانه اطلاعات تغذیه خوبی در این عرصه چندین دفعه برای مردم تکرار شده است؛ از جمله پرهیز از مصرف زیاد نمک، اجتناب از خوردن غذاهای پرچرب و پرکالری، افت مصرف غذاهای سرخ کردنی، مصرف میوه و سبزیجات به مقدار کافی و اجتناب از چاقی، بویژه چاقی شکمی که یکی از علل ابراز بیماری سختی خون است.

الزام ترک دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی

کم تحرکی عرصه‌ساز پرفشاری خون

او همین طور گفت: این چنین ترک عادات و رفتارهای غلط همانند ترک دخانیات و ترک مصرف نوشیدنی‌های الکلی و نیز کنترل و مدیریت استرس و اضطراب چندین دفعه برای مردم تکرار شده، اما اهمیت فعالیت ورزشی، چنانچه که با لیاقت است مورد دقت قرار نگرفته است. کم‌تحرکی خود به تنهایی می‌تواند عرصه‌ساز ابراز پرفشاری خون شود.

مزایا معجزه‌وار ورزش منظم در بهبود فشارخون

محرم‌زاده با گفتن مزایای تمرین منظم ورزشی نسبت به درمان دارویی برای کنترل پرفشاری خون، خاطرنشان کرد: هنگامی که یک فرد به بیماری پرفشاری خون مبتلا می‌شود، پزشکان تلاش می‌کنند که با درمان علائم بیماری، شامل نگه داری سختی خون در دامنه طبیعی،  در مسیر کنترل پرفشاری خون قدم بردارند. زیاد تر  استراتژی‌های درمان دارویی، علت فیزیولوژیک ابراز بیماری را تحول نمی‌دهند. در حالی که تمرین ورزشی اصولی می‌تواند برخی از سازوکارهای فیزیولوژیک تشکیل کننده بیماری پرفشاری خون را در جهت بهبود آن تحول دهد که این یک تاثییر منحصر به فرد و زیاد با قیمت است.

این متخصص فیزیولوژی ورزشی پژوهشگاه رویان درمورد نقش فعالیت‌ و تمرین منظم  ورزشی بر کنترل سختی خون او گفت: هنگامی که از نقش فعالیت‌های ورزشی و بدنی برای کنترل سختی خون سخن به بین می‌آید، ۲ دسته فعالیت ورزشی یعنی «فعالیت روزانه» و «تمرین ورزشی منظم» در کانون دقت قرار می‌گیرند.  

وی با گفتن این که منظور از فعالیت ورزشی روزانه، یک زندگی فعال است، تصریح کرد: افراد باید تلاش‌ کنند که مقدار ساعاتی که در حال سکون، یعنی «خوابیده»، «ایستاده» و «نشسته» قرار دارند، کم‌ کنند. افت ساعات حالت سکون به راه حلهای گوناگون انجام می‌شود؛ به طور مثال، هر ۲۰ دقیقه از جای خود بلند شویم و نزدیک به چند دقیقه قدم‌ بزنیم. این چنین منفعت گیری کمتر از ماشین و پیاده‌روی تا محل کار تا حد امکان از دیگر مواردی می باشند که به افزایش فعالیت بدنی روزانه پشتیبانی می‌کند. افزایش فعالیت روزانه مزایا بی‌شماری دارد، از جمله می‌تواند به کنترل قند خون، کنترل چربی خون و افت وزن پشتیبانی کند. اگرچه فعالیت بدنی روزانه به سلامت افراد پشتیبانی می‌کند، اما کافی نیست.

محرم‌زاده درمورد الزام دقت به تمرین ورزشی منظم او گفت: یک برنامه ورزشی منظم که همه شرایط مناسب برای مبتلایان به بیماری پرفشاری خون را داشته باشد، می‌تواند به کنترل بیماری و افت نیاز فرد به دارو پشتیبانی کند. یک برنامه ورزشی مشابه با  شرایط بیماران مبتلا به پرفشاری خون، نه تنها جهت کنترل بیماری می‌شود بلکه می‌تواند بیمار را در مسیر درمان قرار دهد. به این صورت که می‌تواند علت‌های مهم ابراز بیماری را کند و جهت تحول ساختار بافت‌های  بدن شود و به قلب و مکانیزم‌های ذاتی کنترل بدن پشتیبانی کند تا سختی خون بهتر کنترل شود.

ورزش‌های مناسب برای مبتلایان به پرفشاری خون 

این متخصص فیزیولوژی ورزشی درمورد فعالیت ورزشی مناسب افراد دچار پرفشاری خون او گفت: سختی خون در افراد سالم دارای یک سیستم کنترلی دقیق است که می‌تواند آن را در حد نرمال نگه دارد. منظور از سختی خون نرمال این است که سختی خون «دیاستولیک» (مینیمم) نباید از ۸ و سختی خون «سیستولیک» (ماکسیمم) نباید از ۱۲ زیاد تر باشد. اگر مقدار سختی خون افراد از حد نرمال زیاد تر باشد، او در حال سپری‌کردن پله‌های ابتلا به سختی خون است. افراد مبتلا به بیماری سختی خون و افرادی که سختی خون آنها از حد نرمال زیاد تر است، باید نکات بسیاری را در عرصه برنامه فعالیت‌های بدنی و ورزشی مراعات کنند.

و اما ورزش‌های ممنوع برای فشارخونی‌ها

او گفت: مبتلایان به بیماری فشارخون که تا بحال توانایی فعالیت ورزشی منظم نداشته‌اند، می‌بایست فعالیت ورزشی خود را با ورزش‌های زیاد  سبک اغاز‌ کنند. ورزش‌های سنگین همانند دویدن یا ورزش‌هایی که نیازمند جهش و تحول مسیر سریع است، همانند ورزش‌های راکتی (تنیس، بدمینتون، …) به هیچ وجه به این گروه از بیماران پیشنهاد نمی‌شود. با دقت به این که ازبین رفتن انعطاف‌پذیری عروق از دلایل ابتلا به سختی خون به حساب می‌آید، فعالیت ورزشی سنگین جهت شدت یافتن جریان خون در رگ‌ها می‌شود و این در حالی است که رگ‌ها توانایی تحمل حجم افزایش یافته جاری خون در رگ‌ها را ندارند؛ در نتیجه رگ‌ها دچار پارگی‌های زیاد کوچک خواهد شد. پارگی رگ‌ها جهت تشکیل لخته خون شده و لخته خون می‌تواند جهت سکته‌های قلبی و مغزی ‌شود. مسئله مهم و اساسی این است که سکته‌های قلبی و عروقی و مغزی می‌توانند زندگی افراد را تهدید کنند. به این علت احتمالا یک ساعت تفریح اضطراب و ناآگاهانه جهت مرگ بیماران شود.

محرم‌زاده با گفتن این که افراد مبتلا به پرفشاری خون می‌بایست نسبت به اصول ورزشی آگاه باشند، تصریح کرد: مبتلایان به پرفشاری خون نباید فکر کنند که می‌توانند هرگونه فعالیت ورزشی داشته باشند. متاسفانه جامعه بر این باور است که هرگونه فعالیت ورزشی می‌تواند به کنترل بیماری پرفشاری خون پشتیبانی کند؛ این در حالی است که شرایط اینگونه نیست. یک فعالیت ورزشی نادرست می‌تواند جان بیمار مبتلا به پرفشاری خون را تهدید کند.

وی با گفتن این که متخصصان فیزیولوژی ورزشی می‌بایست دانش کافی درمورد بیماری پرفشاری خون داشته باشد، او گفت: متخصصان فیزیولژی ورزشی باید برنامه ورزشی مبتلایان به پرفشاری خون را از حد زیاد سبک اغاز کنند و پله‌ به پله شدت و زمان را افزایش دهند. برنامه تمرین ورزشی مبتلایان به پرفشاری خون می‌بایست شامل هر دو  قسمت «هوازی» و «فعالیت‌های قدرتی» باشد.

این متخصص فیزیولوژی ورزشی با گفتن این که قسمت هوازی به تحکیم سیستم قلبی_عروقی بیماران پشتیبانی می‌کند، افزود: قسمت هوازی نه تنها به سیستم قلبی_عروقی بدن پشتیبانی می‌کند بلکه جهت رگ‌زایی نیز می‌شود. هر چه مقدار مقدار عروق بدن در مقدار مشخصی از بافت زیاد تر باشد، مقدار سختی خون نیز افت می‌باید. از نظر دیگر، تمرینات قدرتی، علاوه بر پیشگیری از تغییرات بیمار گونه ساختار قلب در تاثییر بیماری سختی خون، با تحریک رگ‌زایی در بافت عروقی و تحریک افزایش قطر عروق، به اختصاصی در عضلات فعال، پشتیبانی قابل توجهی به افت سختی خون در این بیماران می‌کند. اگر بیماران مبتلا به پرفشاری خون خواهان افزایش سلامت خود می باشند، فعالیت‌های ورزشی قدرتی و استقامتی را نباید به دست فراموشی سپارند.

در محدوده ایمن ورزش کنید

محرم‌زاده با گفتن این که شدت فعالیت‌های ورزشی هوازی و قدرتی بیماران پرفشاری خون می‌بایست کنترل شده باشد، گفت: بیماران مبتلا به پرفشاری خون باید بدانند که اجازه ورود به فعالیت‌های ورزشی شدید را ندارند. مبتلایان با راه حلهای گوناگون می‌توانند از حالت فعالیت ورزشی خود مطلع شوند؛ منظور از حالت فعالیت ورزشی این است که آیا در محدوده ایمن ورزش می‌کنند یا در محدوده خطر قرار دارند. اگر مبتلایان به پرفشاری خون در حال انجام ورزش‌های هوازی همانند دوچرخه‌سواری می باشند، مقدار فعالیت باید به نحوی باشد که نسبتا راحت بتوانند سخن بگویید کنند.

او همین طور گفت: اگر مبتلایان در حال انجام فعالیت‌های ورزشی قدرتی می باشند، چه در تکرارهای ابتدایی و چه در تکرارهای انتهایی ورزشی شرایط نباید به نحوی باشد که نفس خود را حبس کنند و به کلمه عامیانه زور بزنند. مبتلایان به پرفشاری خون می‌بایست از وزنه‌هایی منفعت گیری کنند که با تکرار یک حرکت ورزشی به مقدار ۱۵ مرتبه، ناچار به حبس نفس خود نباشند.

از «گرم کردن» غافل نشوید

این متخصص فیزیولوژی ورزشی او گفت: به طور کلی، مبتلایان به پرفشاری خون می‌بایست برای تهیه یک برنامه تمرین ورزشی مناسب خود به یک متخصص فیزیولوژی ورزشی کارآزموده مراجعه کنند و از فعالیت بدنی و ورزشی خودسرانه اجتناب کنند. این چنین مقدار فعالیت ورزشی باید پله به پله افزایش یابد و از افزایش شدت ناگهانی خودداری کرد. دقت به آمادگی جسمی و روانی از دیگر نکات مهم در عرصه فعالیت ورزشی برای افراد مبتلا به پرفشاری خون است. افراد مبتلا به پرفشاری خون باید قبل از اغاز هر فعالیتی که تبدیل افزایش ضربان قلب در آن ها می شود، جسم و روان خود را آماده کنند و به کلمه «گرم کنند».  گرم‌ کردن پیش از انجام فعالیت‌هایی که جهت افزایش ضربان قلب می‌شود برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون الزامی است؛ به حدی که اگر یک بیمار می‌بایست از پله‌های یک ساختمان ۴ طبقه بالا رود، پیش از بالا رفتن از پله‌ها می‌بایست بدن خود را گرم کند.

فشارخون؛ همراه همیشگی مبتلایان

محرم‌زاده با گفتن این که هنگامی که از درمان پرفشاری خون سخن به بین می‌آید دارودرمانی در کانون دقت قرار می‌گیرد؛ افزود: فشارخون یک بیماری مزمن است؛ به نحوی که تا آخر عمر همراه همیشگی بیمار است و مبتلایان می‌بایست تا آخر عمر خود دارو مصرف کنند. بازدید‌ها  بیانگر این است که افرادی که تمرین منظم ورزشی دارند، مقدار نیاز آنها به مصرف دارو به شدت افت می‌یابد و بعضی اوقات‌اوقات به مصرف دارو نیاز ندارند. تحول سبک زندگی و پیروی از یک الگوی تمرین ورزشی مناسب می‌تواند به کنترل بیماری پرفشاری خون پشتیبانی کند.

وی او گفت: علیرغم پافشاری همه سازمان‌های جهانی مرتبط بر گنجاندن یک برنامه تمرین ورزشی منظم در زندگی روزمره افراد مستعد و مبتلا به بیماری سختی خون، باید پافشاری کرد که فعالیت‌های ورزشی نابجا، ناآشنا و خارج از توان جسمی و روانی بیمار، می‌تواند جان افراد را در خطر قرار دهد. به این علت تا حد ممکن باید از دانش متخصصان فیزیولوژی ورزشی در این عرصه منفعت گیری کرد و به مربیانی که در این مورد دانش و تبحر کافی ندارند، نباید تکیه کرد. این چنین نباید با دیده هراس به تمرین ورزشی در بیماران سختی خون نگریست؛ چرا که مزایا معجزه‌وار تمرین ورزشی منظم در کنترل و بهبود بیماری سختی خون قابل اغماض نیست.