همه استرس را توانایی کرده‌ایم و هرچند نسبتاً می‌دانیم چیست، باورهای غلطی نیز درمورد آن داریم؛ برای مثال فکر می‌کنیم استرس همیشه زیان اور است یا می‌توان با ورزش آن را افت داد. در این نوشته به درست و غلط باورهای گوناگون و رایج درمورد استرس می‌پردازیم.

«استرس فقط در ذهن ما وجود دارد» | تقریباً درست

نحوه ابراز استرس در بدن مشهود است و به هورمون‌هایی همانند کورتیزول مربوط می‌شود. این فرایند از مغز (به‌اختصاصی قسمت آمیگدال و هیپوتالاموس) اغاز می‌شود و دلنشین این که عکس العمل مغز ما به استرس زیاد تر ابتدای کودکی، حتی در رحم، تنظیم می‌شود.

زنان بارداری که استرس شدید را توانایی می‌کنند، می‌توانند نوزادانی به دنیا بیاورند که عکس العمل شدیدتری به هورمون‌های استرس نشان خواهند داد و این کار حتی تغییراتی در DNA نوزاد تشکیل می‌کند. اما این حقیقت به این معنی نیست که این افراد محکوم‌اند همیشه مضطرب باشند. فرد می‌تواند با راه حلهای روان‌شناختی همانند «خودشکوفایی» (Self-actualization) راه خروج از استرس را اشکار کند، یقیناً که این راه دشوار خواهد می بود اما غیرممکن نیست.

برخی از مطالعات نشان داده‌اند اگر به فردی بگویید از آن دسته افرادی است که استرس ندارند، علائم کمتری توانایی می‌کنند. یا مطالعه فرد دیگر نشان داده نوجوانانی که در قسمت محروم و پر از جنایات شیکاگو بزرگ خواهد شد، اگر به شرایط زندگی خود فکر نکنند، حالت بهتری خواهند داشت؛ می‌توان این باور را که استرس مفهومی ذهنی-مغزی است، صحیح دانست.

«استرس همیشه برای شما بد است» | غلط

استرس در وجود انسان نقش اساسی دارد و بارزترین نقش آن را می‌توان جواب به جنگ یا گریز در روبه رو با تهدیدهای جانی دید؛ به‌عبارت‌دیگر از لحاظ تکاملی استرس نقش اساسی در بقای ما داشته است. این چنین شواهدی وجود دارد که استرس به ما در تمرکز زیاد تر پشتیبانی می‌کند. مطالعه‌ای روی بازیکنان ویدیوگیم‌ها در تورنمنت نشان داد آنهایی که سطح کورتیزول کمتری داشتند، بدترین کارکرد را در بازی از خود نشان دادند. از سویی، برندگان کورتیزول بیشتری داشتند ( یقیناً نه بیشتر از حد).

یقیناً باید بدانید مقدار مناسب استرس هرکسی فرق دارد و درکل اندازه‌گیری استرس دشوار است. درکل، اگر بتوانید استرس را پیش‌بینی کنید؛ یعنی خودتان داوطلبانه در موقعیت استرس‌زا قرار گرفته‌اید، استرس زیان کمتری برای شما خواهد داشت؛ برای مثال رهبری ارکستر علتمی‌شود بدن نشانه‌های متعدد استرس را ابراز دهد اما این استرس ناشی از نشاط است که کمتر گمان دارد عوارض بدی داشته باشد.

«استرس فقط در مدیرهای مرد پرمشغله وجود دارد» | غلط

چندین دهه مطالعات استرس فقط بر مردان (مخصوصاً مدیران و مردهای پرمشغله) متمرکز می بود اما پژوهشی پیشگام در سوئد نشان داد درکل افرادی که زیاد تر باید زمان خود را برای چیز یا فردی غیرخودشان صرف کنند و کنترل مقداری بر زندگی خود دارند، بیشترین استرس را توانایی می‌کنند. تحقیقات بعدی نیز نشان داده خواسته‌های اجتناب‌ناپذیر –چه از طریق مسئولیت‌هایی همانند مراقبت از دیگران چه داشتن چندین شغل– زیاد استرس‌زا می باشند.

رابطه استرس و شغل در دنیای مدرن نیز موردتوجه محققان بوده است. محققان می‌گویند شغل‌های سنگین همانند انبارداری شرکت آمازون که در آن فرد بی‌وقفه کار می‌کند و باید زیاد متمرکز باشد، به‌ طوری است که انگار همه خطرات روانی-اجتماعی شغلی شناخته‌شده را برداشته، داخل سرنگ گذاشته و به آن فرد تزریق کرده‌ایم.

«استرس مقوله دلواپس‌کننده جدیدی است» | غلط

زیاد تر فهمیدن مدرن ما از استرس مبتنی‌بر آزمایش‌های «هانس سلیه» (Hans Selye)، پزشک و محقق اتریشی-مجارستانی، در دهه ۱۹۳۰ روی موش‌های آزمایشگاهی است. او کشف کرد تحریک مکرر و مزمن سیستم هشدار هورمونی بدن می‌تواند به سلامت صدمه رساند.

اما پیشینه استرس به قبل‌تر از آن برمی‌گردد. نوآوری‌هایی همانند راه‌آهن و تلگراف برای انسان‌های قرن نوزدهم نیز زیاد استرس‌زا می بود. سال ۱۸۸۱ «جرج میلر برد» (George Miller Beard) در کتاب خود با گفتن «خشمگینی آمریکایی» به مقوله استرس در جنبه‌های گوناگون پرداخت. بعد استرس مقوله دلواپس‌کننده جدیدی نیست اما آیا استرس مدرن بدتر شده است؟ می‌توان او گفت این مقوله در دنیای مدرن تحول کرده است.

در قیاس با فردی در قرن نوزدهم، انسن قرن بیست‌ویک شبکه ایمنی دراد که دولت و دیگر ارگان‌ها اراعه‌ کرده‌اند: امید به زندگی بالا رفته و نرخ مرگ‌ومیر کودکان نزدیک به ۶۰ برابر کمتر شده است. از نظر دیگر، تحمل بار سنگین اطلاعات گوناگون که در تلفنهای هوشمند خود می‌بینیم، نوع جدیدی از استرس را به ما تحمیل می‌کند. یقیناً این بمب‌باران اطلاعات مفهوم جدیدی نیست. کلمه «سرریز داده‌ها» (Information overload) را «آلوین تافلر» (Alvin Toffler)، نویسنده آمریکایی، سال ۱۹۷۰ ابداع کرد: شدت تحول در جامعه در تاثییر فناوری مدرن برای مغز افراد زیاد زیاد است.

«استرس از غم‌های بزرگ ناشی می‌شود» | تقریباً غلط

«چارلز بوکوفسکی»، شاعر و داستان‌نویس مشهور آمریکایی، در شعر «بند کفش» خود سال ۱۹۷۲ اشاره کرد انسان‌ها می‌توانند با تغییرات بزرگ زندگی کنار همراه شوند اما چیزی که ثابت می‌ماند، «تداوم برخی تراژدی‌های کوچک» است: «بند کفشی که در لحظه آخر پاره می‌شود» یا قبض‌هایی که پرداخت نکرده‌اید. دراین‌باره حق با بوکوفسکی است. استرس فقط از غم‌های بزرگ ناشی نمی‌شود و پای چیزهای غم‌انگیز کوچکی نیز در بین است.

مطالعات بسیاری نشان داده‌اند استرس اگر مزمن باشد، طیف افراد بسیاری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اما باید دقت کنیم که مقیاس یک غم، نگرانی یا استرس نسبی است. آنچه را ما استرس «کوچک» می‌دانیم، امکان پذیر برای شخص فرد دیگر بزرگ برداشت شود. این کار کاملاً شخصی و ذهنی است و به شرایط یا درآمد فرد بستگی دارد؛ اگر فردی وضع مالی خوبی ندارد، یک قبض می‌تواند استرس بزرگی به او بدهد. فردی نمی‌تواند به شما بگوید چرا بابت فلان نوشته کوچک دچار استرس شده‌اید؛ چون این کار نسبی است.

«ورزش همیشه می‌تواند استرس را رفع کند» | غلط

مطالعات بسیاری نشان خواهند داد فعالیت بدنی می‌تواند علائم استرس را افت دهد اما تحقیقات فرد دیگر نیز نشان داده‌اند ورزش با شدت زیاد بالا امکان پذیر شرایط را بدتر کند. در پژوهشی، شرکت‌کنندگان به ۲ گروه تقسیم شدند: گروهی فرایند طاقت‌فرسای مصاحبه شغلی را گذراندند، گروه دوم نیز باید تست فیزیکی با دوچرخه ثابت را انجام می‌دادند.

یافته‌ها مشخص می کند گروه دوم سطوح کورتیزول بالاتری داشتند و تا ساعت‌ها بعد از تمرین نیز استرس در آنها باقی ماند. یقیناً خود کورتیزول برای بدن مشکلی تشکیل نمی‌کند و در نگه داری سطح گلوکز خون نقش دارد این چنین همانند آلارم عمل می‌کند: به‌مرور زمان زمان شب هنگامی به صبح نزدیک می‌شویم، سطح آن افزایش می‌یابد تا به ما پشتیبانی کند از تخت‌خواب بلند شویم. مشکل وقتی تشکیل می‌شود که با تحریک‌های غیرمناسب، بدن به استرس جواب می‌دهد.

درکل اگر می‌خواهید با ورزش استرس خود را کم کنید، بهتر است یقین شوید فعالیت بدنی شدید نباشد. یقیناً شدت ورزش برای هرکسی فرق دارد و نمی‌توان قاعده‌ خاصی تجویز کرد.

«هنگامی استرس دارید وزن کم می‌کنید» | درست و غلط

برخی افراد تحت استرس مزمن وزن کم می‌کنند اما وزن برخی دیگر زیاد تر می‌شود. درکل ۲ عامل در اضافه‌وزن ناشی از استرس نقش دارد: هورمونی و رفتاری. به حرف های محققان، سطوح بالای هورمون‌هایی همانند کورتیزول با ذخیره چربی زیاد تر در اطراف معده ربط دارد. این چنین تحقیقات نشان داده استرس علتمی‌شود افراد غذاهایی بخورند که سالم نیستند. محققان می‌گویند افرادی که در معرض استرس قرار می‌گیرند، زیاد تر به خوردن غذاهای چرب، شیرین یا نمکی گرایش اشکار می‌کنند و زیاد تر از افرادی که استرس ندارند، غذا می‌خورند.

«حیوانات نیز استرس دارند» | درست

همان سیستم هشدار هورمونی جنگ یا گریز پستانداران در پرندگان، ماهی‌ها، دوزیستان و خزندگان نیز وجود دارد. یقیناً استرس فقط در مواردی که جانشان در خطر است، رخ نمی‌دهد. مطالعات روی میمون‌ها نشان داده حیوانات با رتبه پایین‌تر اجتماعی سطوح بالاتری از هورمون‌های استرس دارند.

اما آنچه درمورد انسان بی همتا است، استرس برای اتفاقات آینده و پیش‌بینی‌های اوست. «رابرت ساپولسکی»، زیست‌شناس آمریکایی، دراین‌باره می‌گوید:

«احتمالا دایناسور درحالی‌که از شکارچی فرار می‌کرد یا درحال تعقیب طعمه می بود، استرس می‌گرفته… اما هیچ دایناسوری دلواپس نبوده است که احتمالا سیاره‌ای خطرناک به زمین اصابت کند.»

در انسان‌ها این نوع استرس‌ها رایج است. زیاد تر ما دلواپس آینده‌ایم و بعضی اوقات که به آن فکر می‌کنیم، دچار استرس می‌شویم. استرس از آینده چنان در انسان زیاد است که اگر شما درمورد امتحانی که قرار است ماه آینده بدهید، استرس نداشته باشید، شما را آدمی بسیاری آرام برداشت می‌کنند. اما این که بگوییم دلواپس رویدادهای آینده نباشید، بی نتیجه است و اگر دلواپس آینده‌اید، نباید حس گناه بکنید.

«تقصیر شما است که استرس دارید» | غلط

به ۲ علت مهم و زیاد آشکار این باور نادرست است. استرس زیاد تر تحت‌تأثیر عوامل بیرونی اجتناب‌ناپذیر تحمیل می‌شود و زیاد تر بعد‌عرصه‌ها، به‌اختصاصی دوران کودکی و نوزادی‌ عکس العمل بدن افراد به استرس را تشدید می‌کند.

استرس به طوری عمل می‌کند که فرار از شرایطی را که علتآن می‌شود (همانند فقر) سخت‌تر می‌کند. پژوهشی در ایالات متحده نشان داد هنگامی از افراد فقیر خواسته شد درمورد صورت‌حساب کاملاً فرضی تعمیر ماشین فکر کنند، در آزمون شناختی کارکرد کمتری داشتند. مطالعات فرد دیگر نیز می‌گویند استرس تقریباً شبیه یک شب کامل نخوابیدن یا افت نزدیک به ۱۵ امتیاز IQ است. در وهله اول، استرس تقصیر شما نیست، فقط هنگامی دچار استرس می‌شوید، ذهن شما به‌خوبی کار نمی‌کند تا بتوانید از شرایط استرس‌زا بیرون بیایید.

«کاری از دست شما برنمی‌آید» | تقریباً غلط

ازآنجایی‌که شرایط زندگی استرس را تحمیل می‌کند و بدن شما نیز به آن عکس العمل مشخص می کند، نمی‌توانید از آن اجتناب کنید. بااین‌حال می‌توان علائم آن را افت داد. برخی رژیم‌های غذایی می‌توانند در افت استرش نقش داشته باشند: غذاهای حاوی سبزیجات سبز و غذاهای غنی از پلی‌فنول‌ها به‌علت خواص ضدالتهابی‌شان می‌توانند سطح کورتیزول را افت دهند.

روان‌درمانی یا مدیتیشن این چنین می‌توانند به جواب های درونی ما به استرس پشتیبانی کنند. خواب زیاد تر و روابط اجتماعی باکیفیت‌تر، شنیدن موسیقی‌های خاص، عطرها یا لمس ساده انسانی نیز در افت استرس مؤثرند. بااین‌حال ابتدا باید استرس را به‌گفتن یکی از حالات انسانی و زیستی بپذیریم.