در سفره‌ای که مدام خالی‌تر از حد نیاز است، آخرین سهم از آنِ مادر است. این قصه مشترک زیاد تر زنان بارداری است که در مناطق محروم بچه‌دار خواهد شد؛ همانند زنان باردار مناطقی در استان سیستان و بلوچستان که اکنون فعالان اجتماعی‌اش خبر خواهند داد چندسال است که دادن مکمل‌های دارویی رایگان به آنها قطع یا کم شده است؛ زنانی که در مناطق کم‌برخوردار و فراموش‌شده ایران، در سنینی که تا این مدت کودکی از چهره‌شان رخت نبسته، پای سفره عقد نشانده خواهد شد، بلافاصله بارداری را توانایی می‌کنند و پیش از آنکه تن و جان‌شان زمان ترمیم و رشد اشکار کند، بار دیگر در چرخه مداوم زایمان، شیردهی، کار خانگی و بی‌خوابی دچار خواهد شد.

همین فقر مزمن و تغذیه ناکافی، سال‌ها است که وزارت بهداشت را به تدوین مطرح توزیع مکمل‌های بارداری در مناطق محروم واداشته؛ طرحی که در برهه‌هایی زیاد تر بر کاغذ جاری‌ بوده تا در زندگی واقعی زنان. اکنون از این مناطق خبر می‌رسد که در تعداد بسیاری از مراکز بهداشت، یا مکملی برای توزیع وجود ندارد یا نیروی کافی برای مشاوره و پیگیری. افتآموزش پرسنل، نبوده است سیستم پایش مؤثر و مانع ها مالی، این برنامه‌ها را به سایه‌ای از آنچه باید باشند، تبدیل کرده‌اند.

در سراوان، یکی از مناطق محروم سیستان و بلوچستان با روستاهای زیاد و راه‌های صعب‌العبورش، نزدیک به پنج سال است که مکمل‌های دارویی رایگان قطع شده است. این را فرحناز امراللهی، مدیرعامل موسسه پرتو که در این منطقه در حال خدمت‌رسانی آموزشی و غذایی به مردم منطقه است می‌گوید. مکمل‌های کلسیم، آهن، اسیدفولیک و مولتی ویتامین که مطابق مطرح مکمل پشتیبانی وزارت بهداشت باید از یک ماه پیش از زایمان تا چهارماه سپس از آن به زنان باردار مناطق محروم داده شود، قطع شده است: «من با رئیس شبکه بهداشت سراوان که سخن بگویید کردم قطع‌شدن این داروهای مکمل را تایید کرد و او گفت، نزدیک به چهار سال است که این داروها متوقف شده است.» 

چند بهورز در روستاهای توابع ایذه و امیدیه هم می‌گویند، مکمل‌های دارویی رایگان به زنان باردار داده می‌شود اما همیشگی نیست. به حرف های آنها برخی اوقات آنقدر این مکمل‌ها کم است که نیامده همه خواهد شد و عملاً پاسخگوی زنان فقیر بارداری که پول برای خریدن مکمل‌های دارویی ندارند، نیست. برای اشکار کردن علت قطع شدن این مکمل‌ها، باید سر را به سمت موضوعات فرد دیگر برگرداند؛ یکی از اعضای انجمن‌های خیریه فعال در بلوچستان می‌گوید، یکی از دلایل توزیع‌نشدن مکمل‌ها، قاچاق آن‌ها است. به حرف های او، نزدیک به پنج سال قبل، خبرهایی از قاچاق این داروها به پاکستان و افغانستان به گوش می‌رسد؛ اتفاق‌ای شبیه قاچاق شیرخشک و مواد اولیه آن. او می‌گوید، امکان پذیر عده‌ای که پشت‌شان گرم است، مکمل‌های دارویی توزیع‌شده را هم قاچاق کنند. 

اما احمد اسماعیل‌زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، این نوشته را قبول ندارد و می‌گوید مکمل‌ها آنقدر به‌طور عمده به زنان باردار داده نمی‌شود که عده‌ای بخواهند آن‌ها را قاچاق کنند: «اکنون احتمالا تیمی ‌پشت این داستان باشد که بخواهد به طور مدون این کار را انجام دهد، اما من این نوشته را نمی‌توانم تصدیق کنم. کارشناسان ما نظارت‌ها را ادامه خواهند داد.»

مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند دانشگاه‌های علوم پزشکی در شهرهای گوناگون، مسئول تعلق بودجه مکمل‌های دارویی رایگان برای زنان باردارند اما مسئولان دانشگاه علوم پزشکی زاهدان که مسئول تهیه مکمل‌های دارویی برای زنان باردار در مناطق محروم است به پیگیری‌های «هم‌میهن» در این باره پاسخی ندادند و ترجیح دادند سکوت کنند.

فقر غذایی در زنان باردار، قطع مکمل‌ها

در گوشه ‌و کنار جهان، میلیون‌ها زن باردار هر روز با شکمی ‌خالی و امیدی لرزان به زندگی‌شان و آینده نگاه می‌کنند. فقر غذایی، این بحران خاموش، سال‌ها است که در تعداد بسیاری از کشورها ازجمله ایران، چهره‌ای زنانه به خود گرفته؛ چهره‌ای که برای زنان باردار و فرزندان‌شان پرمخاطره‌تر است و برای استان‌های محروم ایران، خشن‌تر و بی‌رحم‌تر.

پژوهشی که حالت فقر و ناامنی غذایی در مناطق شهری ایران در سال ۱۴۰۱ را بازدید کرده است، مشخص می کند که تنها ۴۵ درصد از ساکنان شهری از امنیت غذایی منفعت‌مند بوده و ۵۵ درصد ساکنان مناطق شهری دچار فقر غذایی‌اند. در برخی استان‌های محروم همانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان جنوبی و کرمان، بیشتر از ۳۰ درصد جمعیت دچار درجاتی از ناامنی غذایی‌اند و مطابق گزارش‌های وزارت بهداشت و پژوهش‌های دانشگاهی، سوءتغذیه در کودکان زیر ۵ سال در این مناطق بالاتر از میانگین کشوری است.

دی‌ماه ۱۳۹۸، گزارشی از سوی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان انتشار شد که نشان می‌داد شاخص‌های سوءتغذیه در سیستان و بلوچستان دوبرابر استان‌های سرزمین است و دسترسی به غذای سالم موردنیاز در این استان برای همگان به‌اختصاصی زنان باردار و کودکان مقدور نیست. در این گزارش آمده می بود ۲۰ درصد کودکان زیر پنج سال در سیستان و بلوچستان مبتلا به سوءتغذیه‌اند، به عارضه‌های لاغری، کم‌وزنی و مختصر‌قدی دچار شده‌اند و ازنظر امنیت غذایی در مرز هشدار قرار دارند.

به‌علت وجود همین آمارها می بود که وزارت بهداشت تصمیم بر توزیع رایگان مکمل‌های دارویی در مناطق محروم گرفت اما فرحناز امراللهی، مدیرعامل موسسه پرتو که نزدیک به هشت سال است در منطقه سراوان بلوچستان برای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان و توانایی آموزشی درحال فعالیت است می‌گوید، از تابستان ۱۳۹۹ فهمید شده که چهار سال است مکمل‌های دارویی که در مناطق محروم به زنان باردار تا چهار ماه سپس از تولد فرزند داده می‌شود، قطع شده است: «از آنجایی که ما در حوزه آموزش دانش‌آموزان فعالیت داریم این نوشته برای ما هم حائز اهمیت است. علاوه بر این که خود مادران برای ما مهمند اما تولد نوزادانی که بعداً به کودکان مدرسه‌ای تبدیل خواهد شد هم اهمیت دارد.

هنگامی این خبر را شنیدیم مشکل برایمان جدی شد و از طریق مراکز بهداشت اغاز به توزیع این مکمل‌ها کردیم. جدای از این که افتاین ویتامین‌ها جهت ضعف در مادران باردار و زایمان‌کرده می‌شود، نوزادان آنها هم امکان پذیر در آینده دچار مشکلات ذهنی و جسمی ‌شوند. ما این پشتیبانی‌ها را سه‌بار دیگر هم تکرار کردیم که با پشتیبانی شرکت‌های دارویی می بود.» او می‌گوید برخی از مادران در منطقه سراوان وزن نمی‌گیرند و از نظر تغذیه‌ای مشکلات بسیاری دارند: «اما این نوشته باید به گوش وزارت بهداشت و حتی خود رئیس‌جمهور هم برسد تا چاره‌ای برای آن بیاندیشند تا مجدد توزیع این مکمل‌های دارویی را برقرار کنند. به‌اختصاصی این که تعدد بارداری و نرخ رشد جمعیت در این مناطق زیاد زیاد تر از مناطق دیگر سرزمین است.

در سیستان و بلوچستان نرخ رشد جمعیت ۵ درصد است درحالی‌که آمار کلی سرزمین ۱/۲ درصد است. وسایل پیشگیری از بارداری که رایگان توزیع می‌شد، قطع شده است و افرادی که می‌خواهند از این وسایل منفعت گیری کنند برای تهیه آن باید به شهرها بروند که راه‌ها دور و کرایه‌های ماشین گران است. مشوق‌هایی که برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شده به‌درد افرادی که در اینجا بارداری‌های پی‌درپی دارند، نمی‌خورد. زنانی که از سنین پایین برای مثالً از ۱۵ سالگی درحال زایمانند، به‌شدت ضعیف‌اند و اگر این مکمل‌ها که برایشان زیاد الزامی است، نباشد دچار مسائل بیشتری خواهد شد.»

فقر اقتصادی، افتآگاهی

برای جبران کمبودهای تغذیه‌ای، مصرف مکمل‌های دارویی در دوران بارداری پیشنهاد می‌شود. مکمل‌هایی همانند آهن، اسید فولیک، ویتامین D و کلسیم نقش مهمی ‌در فراهم نیازهای تغذیه‌ای مادر و جنین دارند. با این حال، دسترسی به این مکمل‌ها برای زنان باردار در مناطق محروم با چالش‌هایی روبه رو است، ازجمله هزینه‌های بالا و افتآگاهی درمورد اهمیت مصرف آن‌ها. افتمواد مغذی همانند آهن، ویتامین D و کلسیم در دوران بارداری می‌تواند تبدیل عوارضی نظیر زایمان زودرس، کم‌وزنی نوزاد و اختلالات رشد شود. برخی از گزارش‌های دانشگاهی نشان خواهند داد که درصد قابل‌توجهی از زنان باردار ایرانی در مناطق محروم از کم‌خونی ناشی از فقر آهن رنج می‌برند.  

سیما سبحانی، پزشک روستای دهک از توابع سراوان هم از افتمکمل‌های دارویی برای زنان باردار در این منطقه محروم می‌گوید: «مکمل‌های دارویی قبلاً بهتر اراعه می‌شد اما در چند سال تازه علاوه بر افتواکسن‌های روتین و مهمی ‌که باید به اطفال تزریق شود، مکمل‌های دارویی هم که باید برای زنان باردار به‌صورت رایگان از سوی خانه‌های بهداشت توزیع شود، حاضر نیست. تنها مکملی که به‌صورت زیاد محدود به این زنان داده می‌شود، قرص آهن است و اصلاً قرص‌های ویتامین D، کلسیم و مولتی ویتامین‌ها را در اختیار نداریم. این کمبودها در یکی، دو سال تازه زیاد زیاد تر شده است.»

به حرف های او خیران هر چندوقت یک‌بار هزینه‌ای را برای پزشکان واریز می‌کنند و آنها و بهورزان برای زنان باردار این مکمل‌ها را خریداری می‌کنند: «ما این مکمل‌ها را فقط می‌توانیم به زنان زیاد فقیر و ضعیف بدهیم، نه به همه مادران باردار چون حتی این قرص‌هایی که با هزینه خیران هم می‌خریم به قدر کافی نیست. حتی مکمل‌هایی که باید به نوزادان هم داده شود دیگر توزیع نمی‌شود.»

سبحانی علاوه بر فقر غذایی، فقر فرهنگی را هم درمورد این نوشته مهم می‌داند: «در اینجا سن تولد زیاد پایین است، دختران ۱۴ ساله ازدواج می‌کنند و بلافاصله باردار خواهد شد. خود این زنان در سن رشد می باشند و هنگامی باردار خواهد شد عملاً ماده غذایی مقداری ‌به خودشان می‌رسد. سپس از بچه اول بلافاصله بچه دوم را بادار خواهد شد و سپس سومی ‌و… برخی از خانواده‌ها زیاد فقیرند و آن مواد لازمی‌ که باید زنان باردار مصرف کنند به آن‌ها نمی‌رسد. زنان سپس از زایمان هم زیاد تر سهم سفره را به فرزندان و همسرشان خواهند داد و به خودشان چیزی نمی‌رسد.

تعداد بسیاری از این زنان به پزشک مراجعه نمی‌کنند و بالطبع دارویی هم دریافت نمی‌کنند. ما به‌گفتن پزشکان روستاها خودمان تلاش می‌کنیم به‌صورت مرتب به مادران باردار سر بزنیم و اقلام مورد نیازشان را تامین کنیم.» به حرف های او تعداد بسیاری از زنان در این منطقه دردهای بسیاری دارند که با انواع و اقسام قرص‌ها خوب نمی‌شود اما با کلسیم دردشان تسکین اشکار می‌کند: «یعنی آنها آنقدر افتکلسیم دارند که به‌صورت بیماری ابراز اشکار می‌کند.

زنان باردار باید از همه گروه‌های غذایی ویتامین دریافت کنند، به‌اختصاصی از ماهی، گوشت قرمز و سفید، حبوبات و مغزیجات که عملاً از سفره تعداد بسیاری از خانواده‌های ایرانی به‌اختصاصی خانواده‌هایی که در مناطق محروم  همانند بلوچستان زندگی می‌کنند حذف شده است. تالاسمی‌مینور در استان سیستان و بلوچستان بیداد می‌کند و مادرانی که تالاسمی‌ و فقر آهن دارند،  بدن‌شان دچار مشکلات عدیده‌ای است. زیاد کم مادر بارداری اشکار می‌شود که گروه‌های غذایی و مکمل‌ها را به‌صورت کامل دریافت کند.»

پیشنهاد‌هایی که اجرای‌شان سخت است

شواهد حاضر مشخص می کند که مکمل‌سازی متعادل انرژی و پروتئین، به بهبود رشد جنین پشتیبانی می‌کند و امکان پذیر خطر مرده‌زایی، تولد نوزاد با وزن کم و نوزادان کوچک‌تر از سن بارداری را افت دهد، به‌اختصاصی در بین زنان باردار دچار سوءتغذیه. مصرف مکمل‌های با پروتئین بالا در دوران بارداری سودمند به نظر نمی‌رسد و امکان پذیر برای جنین زیان اور باشد. در کنار اینها، مشاوره‌های تغذیه‌ای دوران بارداری با مقصد افزایش دریافت انرژی و پروتئین مادر هم می‌تواند در افزایش دریافت پروتئین و افت خطر زایمان زودرس مؤثر باشد اما در مناطق محرومی‌ همانند سیستان و بلوچستان عملی‌کردن این پیشنهاد‌ها کار آسانی نیست.

طیبه سمیعی‌زاده‌طوسی، استادیار آموزش بهداشت و ترقی سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر و عضو حامیان کانون سلامت زنان ایرانشهر می‌گوید، چون فقر غذایی در ایرانشهر زیاد زیاد است و عده‌ای حتی بیشتر از دو ماه هم شده که گوشت نخورده‌اند یا توان خرید دیگر مواد غذایی را ندارند: «بهزیستی زیاد ضعیف عمل می‌کند، افرادی که دچار معلولیت‌اند خدمات خوبی دریافت نمی‌کنند، به‌علت فقرشان در این منطقه به سمن‌ها مراجعه می‌کنند و سمن‌ها هم به آنها پشتیبانی می‌کنند یا تعداد بسیاری از افراد توانایی خرید داروهای روانپزشکی‌شان را ندارند و خیران به آنها پشتیبانی می‌کنند. توان خرید مردم در داروهایشان زیاد کم شده است.»

فرحناز امراللهی، مدیرعامل موسسه پرتو هم می‌گوید، مادرانی که تعداد فرزندان‌شان زیاد است به‌علت فقر ترجیح خواهند داد که سر سفره، غذایشان را به بچه‌های‌شان ببخشند و به همین علت دچار سوءتغذیه‌اند: «دولت باید در این عرصه ورود کند چون سمن‌ها نمی توانند این افراد را همیشه تامین کنند. برخی از این داروها همانند مولتی‌ویتامین به‌شدت گران است و ما احتمالا بتوانیم تعداد مقداری ‌از این قرص‌ها را برای عده‌ای از مادران تهیه کنیم.» به حرف های او، از دوره‌ای که کارت هماهنگی سوخت به سوختک‌شان داده شد، این مردان توانستند درآمد خوبی داشته باشند و بالطبع وضع غذایی مردم هم بهتر شده می بود: «اما اخیراً مرز پاکستان بسته شد، روی تغذیه مردم تاثییر گذاشت و سوءتغذیه در بین زنان زیاد تر است.»

توزیع می‌کنیم، اعتبار نداریم

با همه این سخن‌ها اما احمد اسماعیل‌زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت می‌گوید، برنامه مکمل‌پشتیبانی رایگان برای همه گروه‌های سنی مطابق دستورالعمل شبکه بهداشت و درمان ازجمله برای زنان باردار در کل سرزمین درحال انجام است. گرچه او هم می‌گوید در این مسیر مشکلاتی وجود دارد: «مشکلی که ما در برنامه مکمل‌پشتیبانی داریم این است که اعتبارات این برنامه با وجود این که از سوی وزارت بهداشت تخصیص اشکار می‌کند اعتبارات محدودی است و به همین علت، همین پوشش‌دهی برنامه مکمل‌پشتیبانی در کل گروه‌های سنی آن مقداری که مورد نظر ماست، نیست. اکنون این پوشش‌دهی بسته به بودجه‌ای که به دانشگاه‌های علوم پزشکی تخصیص اشکار می‌کند، نزدیک به ۴۵ تا ۵۵ درصد است اما باتوجه به اهمیت سلامت زنان باردار و کودکان حتی اگر دانشگاهی محدودیت اعتبار هم دارد، برتری با این گروه است.»

او درمورد افتاین مکمل‌ها در برخی از مناطق محروم سرزمین می‌گوید: «احتمالا گزارش‌هایی درمورد پایان این مکمل‌ها به دست ما رسیده باشد اما به‌طورکلی این چنین گزارشی که سه یا چهار سال است که در سراوان یا دیگر مناطق محروم توزیع این مکمل‌ها قطع شده، نداشته‌ایم. در شبکه‌های بهداشت و درمان هر گروه سنی‌ای یک فواصل مراجعه به مراکز درمانی برای دریافت این مکمل‌ها دارد.

برای مثالً زنان باردار در فاصله وقتی سه ماهه و شش ماهه باید برای دریافت این مکمل‌ها مراجعه کنند. گمان دارد ولی موقتاً در مراکز بهداشتی این مکمل‌ها قطع شده باشد یا دانشگاهی افتبودجه برای تامین این قرص‌ها داشته باشد اما به‌معنی قطع کلی این مکمل‌ها نیست. ما به‌طور مرتب پیگیریم که بودجه برای تامین این مکمل‌ها کم نشود. اخیراً هم مکاتبه‌ای کردیم که بودجه مکمل‌ها در ۸ منطقه کم‌برخوردار که از بودجه یک درصدی بیمه روستایی که به وزارت بهداشت داده شود، تامین می‌شود ۲۵ درصد افزایش اشکار کند.»

اسماعیل‌زاده در این باره می‌گوید، مادرانی که به شبکه‌های بهداشت و درمان در دوران باردای مراجعه می‌کنند مکمل‌های اسید فولیک همراه با ید و مکمل مولتی‌ویتامین را به‌صورت رایگان دریافت می‌کنند: «باتوجه به نتایج حاصل از ششمین پایش حالت یُد جامعه، ما برای دانشگاه‌های علوم پزشکی اجبار کردیم که به‌جای توزیع مکمل‌های اسید فولیک، از اسید فولیک با یُد منفعت گیری کنند. با وجود این که قیمت اسید فولیک با یُد از ساده آن بالاتر است اما برای سلامت زیاد تر زنان باردار، جلوگیری از سقط جنین و برای بالا بردن منفعت هوشی کودکان، توزیع این قرص‌ها را اجباری کردیم.»

به حرف های او، دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت جدیداً نامه‌ای نوشته و در آن خواسته که دقیقاً اظهار شود اعتباراتی که برای تهیه مکمل‌ها تعلق داده می‌شود دقیقاً چه شده است: «دانشگاه‌ها حق این را ندارند که اعتبارات تهیه مکمل‌های دارویی را جای فرد دیگر منفعت گیری کنند تا برای مثالً به کارمندان‌شان حقوق بدهند! اما اعتبارات محدود است؛ برای مثالً در جایی امکان پذیر یک میلیارد تومان برای تامین مکمل‌های دارویی نیاز باشد اما اعتباری که داده می‌شود ۴۰۰ یا ۵۰۰ میلیون تومان است. اما بازرسی‌ها از همین تخصیص بودجه صورت می‌گیرد و مستندات جدی‌تر جمع‌آوری خواهد شد.»

زهرا طاولی، رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت هم می‌گوید، این دفتر با همکاری دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت همفکری می‌کند که چه مکمل‌هایی را باید در بسته‌ها بگذارند که به مادران باردار مناطق محروم داده شود. او درمورد مقدار توزیع این مکمل‌ها می‌گوید: «این نوشته بستگی به دانشگاه‌های علوم پزشکی دارد که با پولی که وزارت در اختیار آنها می‌گذارد آیا مکمل‌ها را خریداری می‌کند یا برای کار فرد دیگر منفعت گیری می‌کند. خودشان مسئول خریداری و توزیع این مکمل‌ها می باشند و اداره ما نظارت‌کننده بر این نوشته نیست.» به حرف های او مکمل‌های بارداری در مناطق محروم شامل اسید فولیک و یُد از یک‌ماه قبل از بارداری تا سه ماه سپس از زایمان است و در سه‌ماهه دوم و سوم هم قرص‌های آهن و مولتی‌ویتامین باید به این مادران داده شود. 

قانون جوانی جمعیت و افتویتامین

چند سال از اجرایی‌شدن قانون جوانی جمعیت می‌گذرد و انچه که کارشناسان، پزشکان، بهورزان و خود زنان می‌گویند این قانون دردی از درد زنان باردار مناطق محروم دوا نکرده؛ زنانی که دیگر وسایل پیشگیری از بارداری رایگان در اختیار ندارند، با فقر اقتصادی‌شان مدام در حال زایمانند و مکمل‌های دارویی و بسته‌های غذایی کافی هم دریافت نمی‌کنند.

طیبه سمیعی‌زاده‌طوسی، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر و عضو حامیان کانون سلامت زنان ایرانشهر می‌گوید،  زاد و ولد در استان سیستان و بلوچستان آمار بالایی دارد و سپس از اجرایی شدن قانون جوانی جمعیت و جمع‌آوری وسایل پیشگیری از باردای رایگان از خانه‌های بهداشت، این آمار زیاد تر شده است: «ما ناموافق افزایش جمعیت نیستیم اما زنان فقیری که نمی‌خواهند بارداری‌های متوالی داشته باشند با اجرای این قانون دچار مشکلات شده‌اند.» به حرف های او زنان باردار توان خرید مکمل‌های دارویی را ندارند و اراعه رایگان این داروها به آنها جزو ضروریات است: «این زنان حتی توان خریدن پوشک، شیرخشک و شوینده‌ها را برای کودکان‌شان هم ندارند. اگر سخن از افزایش جمعیت می‌زنیم، باید به این موضوعات هم دقت کنیم. تعداد بسیاری از مادران دچار فقر شدید غذایی‌اند و با بارداری و زایمان حالت‌شان بدتر هم می‌شود. احتمالا باید برایشان یارانه اختصاصی یا حقوق ماهیانه در نظر بگیرند تا بتوانند حداقل زندگی خود و کودکان‌شان را تامین کنند.»

فرحناز امراللهی، مدیرعامل موسسه پرتو هم معتقد است، وزارت بهداشت باتوجه به این که رشد جمعیت را تشویق می‌کند، باید در این جهت و برای مقابله با خطری که جان مادران و آینده نوزادان را تهدید می‌کند، به تامین مکمل‌های دارویی دقت جدی نشان دهد. 

سیما سبحانی، پزشک روستای دهک از توابع سراوان هم می‌گوید، تعداد بسیاری از زنان باردار در منطقه سراوان بارداری پرخطر دارند و نباید باردار شوند اما نمی توانند وسایل پیشگیری از بارداری را تهیه کنند و جان خود و فرزندشان به خطر می‌افتد: «تعداد بسیاری از مادران باردار از راه حلهای پیشگیری از بارداری خبری ندارند و قبلاً پیشگیری از بارداری را گناه می‌دانستند. یقیناً الان آگاهی در این باره زیاد تر شده است اما وسایل در اختیارشان نیست که بخواهند پیشگیری کنند. از بین مادران بارداری که به من مراجعه می‌کنند احتمالا از هر ۱۰ نفر، دو نفر باشند که بارداری با خواسته خودشان داشته باشند.»

او می‌گوید درست است که زاد و ولد باید زیاد تر شود اما به چه قیمتی؟ :«هنگامی مادری تا این مدت از زایمان قبلی ریکاوری نشده است مجدد باردار می‌شود. یا مادرانی که می‌گویند چندین فرزند کوچک دارند و پدرشان فوت کرده یا طلاق گرفته‌اند و در خرج روزانه آنها مانده‌اند. از چندسال پیش که غربالگری جنین را حذف کرده‌اند نوزادان بیشتری را دیده‌ام که با آنرمالی‌های بسیاری به دنیا می‌آیند که قبلاً شاهدش نبودیم.»

احمد اسماعیل‌زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت هم با گفتن این که ماده ۲۴ قانون جوانی جمعیت که درمورد تامین اقلام و بسته‌های غذایی و بهداشتی برای مادران باردار و شیردهه زیر دو سال است، می‌گوید از وقتی که این قانون اجرایی شده این ماده به اجرا درنیامده است اما پارسال کم‌وبیش در ۸ استان کم‌برخوردار سرزمین اتفاق افتاد: «در اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت جستوجو این می باشند که این ماده را عملیاتی کنند و انگارً بودجه‌ای هم گرفته‌اند اما اعتبار بزرگی نیست که بشود برای همه مادران در کل سرزمین اجرایی‌اش کرد. ما برنامه‌ای برای مادران بارداری که محرومند داریم و برنامه فرد دیگر هم وجود دارد که از طریق کمیته امداد کارت‌های مادران دارای سوءتغذیه ۳۵۰ هزار تومان شارژ می‌شود تا بتوانند مواد مغذی بخرند.» 

فقر زنان جهانی است

مطابق گزارش یونیسف، سوءتغذیه حاد در بین زنان باردار و شیرده در کشورهای دچار فقر، جنگ و بحران اقتصادی، طی دو سال قبل رشدی ۲۵ درصدی داشته است. افزایش قیمت مواد غذایی که بخشی از آن به‌علت جنگ اوکراین بوده، سختی بی‌سابقه‌ای بر جوامع صدمه‌پذیر داخل کرده است. در یکی از مطالعات گسترده در کشورهای کم‌درآمد، اشکار شد بیشتر از ۸۰ درصد زنان باردار دچار کمبودهای شدید ریزمغذی‌ها همانند فولیک، ویتامین B۱۲ و کولین‌اند. افتاین مواد می‌تواند تبدیل تولد نوزادان با وزن پایین، ناتوانی‌های ذهنی و حتی مرگ نوزاد شود.

دسترسی یا فقدان دسترسی به تغذیه مناسب مادران به‌طور مستقیم با نابرابری‌های اقتصادی جهانی مرتبط است: درحالی‌که مادران در کشورهای با درآمد بالا به‌طور منظم از ویتامین‌های دوران بارداری منفعت گیری می‌کنند، در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، همانند نیجریه، تعداد بسیاری از زنان از این مراقبت پایه‌ای محرومند. افتریزمغذی‌ها نزدیک به دوسوم زنان در سن باروری در سراسر جهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و زنان باردار به‌اختصاصی در مناطقی که دسترسی به رژیم‌های غذایی متنوع و مغذی محدود است، زیاد صدمه‌پذیرترند. این نابرابری هرساله جهت نزدیک به ۲۹۵ هزار مرگ قابل پیشگیری مادران و میلیون‌ها مرگ قابل پیشگیری نوزادان می‌شود.

به‌طور جهانی، ۳۷ درصد از زنان باردار از کم‌خونی رنج می‌برند که خطر مرگ مادر، وزن پایین زمان تولد و عوارض مادام‌العمر برای نوزاد را افزایش می‌دهد. ویتامین‌های دوران بارداری که به‌طور رسمی ‌با گفتن مکمل‌های چند ریزمغذی (MMS) شناخته خواهد شد، می‌توانند این کمبودها را به‌طور مؤثری جبران کنند، اما رساندن این مکمل‌ها به زنانی که بیشترین نیاز را دارند هم چنان یک مانع بزرگ است.

در سپتامبر ۲۰۲۴، سازمان Evidence Action یک برنامه آزمایشی را در ۹۰ مرکز درمانی در نیجریه اغاز کرد تا از افتریزمغذی‌ها ازجمله کم‌خونی جلوگیری کرده و سلامت مادران و نوزادان را بهبود بخشد. این اولین عمل عملی این سازمان در قالب «شتاب‌دهنده»آن‌ها است برای بازدید چالش‌های فراهم مکمل  MMS، قرصی که حاوی ۱۵ ویتامین و ماده معدنی الزامی مخصوص زنان باردار است. هزینه تهیه مکمل MMS برای یک دوره کامل ۱۸۰ روزه (مطابق پیشنهاد سازمان جهانی بهداشت) نزدیک به ۲/۱۳ دلار به‌ازای هر زن است. باتوجه به هزینه پایین و اثربخشی بالا، محققان این عمل را به‌گفتن یکی از بهترین اندوخته‌گذاری‌های جهانی معارفه کرده‌اند؛ به‌طوری‌که برای هر یک دلار اندوخته‌گذاری، نزدیک به ۳۷ دلار بازده اقتصادی تخمین زده می‌شود.

هیچ منطقه‌ای در مسیر دستیابی به اهداف جهانی ۲۰۳۰ برای افت ۵۰ درصدی کم‌خونی یا افت ۳۰ درصدی وزن پایین زمان تولد قرار ندارد. تغذیه مادران با برابری جنسیتی گره خورده است؛ سوءتغذیه سلامت زنان، توانمندی اقتصادی و استقلال آن‌ها را تضعیف می‌کند و چرخه‌ای از ناتوانی و فقر را بین نسل‌ها تداوم می‌بخشد.

اما می‌شود چرخه نابرابری را ناکامی. مدل‌های موفق بین‌المللی نشان خواهند داد که اگر مکمل‌های بارداری به‌شکل ساده، رایگان و در زمان مناسب به دست زنان برسد، اگر آموزش و پیگیری به‌طور مدام در جریان باشد و اگر زنان نه‌فقط گیرنده، بلکه تصمیم‌گیرنده و همراه این مسیر باشند، می‌توان زندگی هزاران مادر و کودک را نجات داد.

در عکس العمل به این حالت، یونیسف برنامه‌ای جهانی راه‌اندازی کرده که مقصد آن اراعه مکمل‌ها، خدمات مشاوره‌ای و پشتیبانی‌های تغذیه‌ای به ۱۶ میلیون زن در ۱۶ سرزمین تا آخر سال ۲۰۲۵ است. این کوششها احتمالا نخستین قدم واقعی برای مقابله با فقر غذایی زنان باردار در سطح جهانی باشد.