اگر به تماشای اجرام سماوی که در آسمان شب ظاهر خواهد شد، علاقه‌مندید و تصمیم دارید با خرید تلسکوپ آماتوری، توانایی‌ای تازه از رصد آسمان را اغاز کنید، در قدم اول باید با انواع تلسکوپ‌ها، پایه‌ها و پارامترهای کلیدی که کارکرد یک تلسکوپ را تعریف می‌کنند، آشنا شوید. در این راهنما هرآنچه ملزوم است برای انتخاب یک تلسکوپ مناسب را بدانید، به زبان ساده توضیح داده‌ایم.

انواع تلسکوپ‌ها: بازتابی، شکستی و ترکیبی

تلسکوپ‌ها به ۳ دسته مهم تقسیم خواهد شد و تقریباً همه مدل‌های حاضر در یکی از این گروه‌ها جای می‌گیرند: تلسکوپ‌های بازتابی، شکستی و ترکیبی (کاتادیوپتریک).

• تلسکوپ‌های بازتابی (Reflector) با منفعت گیری از آینه‌ها، نور را بازتاب داده و آن را در نقطه کانونی متمرکز می‌کنند. این نوع تلسکوپ‌ها طبق معمولً اندازه بزرگ دارند و برای رصد اجرام کم‌نور و عمیق آسمان مناسب‌اند.
• تلسکوپ‌های شکستی (Refractor) از عدسی‌ها برای ناکامی و متمرکز کردن نور منفعت می‌برند. این تلسکوپ‌ها به‌علت ساختار ساده و عکس شفاف، برای رصد سیارات و ماه زیاد محبوب‌اند، اما طبق معمولً در اندازه‌های بزرگ‌تر مشکلاتی ازجمله خطای رنگی (ابیراهی) دارند.
• تلسکوپ‌های ترکیبی یا کاتادیوپتریک (Catadioptric) ترکیبی از آینه و عدسی می باشند و نقاط قوت ۲ نوع قبلی را در خود دارند. این تلسکوپ‌ها به‌علت چندکاره بودن و کیفیت عکس خوب در بین منجمان حرفه‌ای زیاد محبوب‌اند.

هرکدام از این انواع تلسکوپ‌ها مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند؛ و به همین علت باید باتوجه‌به به نوع نیاز خود، تلسکوپی را انتخاب کنید که برای هدفتان مناسب‌تر باشد. در ادامه هریک از این تلسکوپ‌ها را زیاد تر بازدید می‌کنیم.

تلسکوپ شکستی (انکساری)

در تلسکوپ‌های شکستی از عدسی‌ها برای جمع‌آوری نور ورودی منفعت گیری می‌شود. در این در تلسکوپ‌ها، نور ورودی از عدسی شیئی بزرگ عبور کرده و به‌سمت نقطه‌ای کانونی همگرا می‌شود. سپس نور متمرکزشده از طریق عدسی چشمی بزرگنمایی شده و عکس آشکار و یکنواختی تشکیل می‌شود.

یکی از محدودیت‌های مهم این نوع تلسکوپ‌ها، اندازه عدسی‌ها است. با افزایش قطر عدسی، وزن آن نیز زیاد تر می‌شود و گمان اعوجاج یا خمیدگی در عدسی‌های شیشه‌ای افزایش می‌یابد. این چنین، مسیر نور در تلسکوپ‌های شکستی طبق معمولً مستقیم و بدون مانع است؛ یعنی نور به‌طور مستقیم از جلوی تلسکوپ داخل شده و از انتهای لوله خارج می‌شود. به این علت، برای داشتن فاصله کانونی شبیه با یک تلسکوپ بازتابی هم‌اندازه، بدنه تلسکوپ شکستی باید زیاد بلندتر ساخته شود.

از نظر نگهداری و تنظیم، تلسکوپ‌های شکستی نسبت به تلسکوپ‌های بازتابی به کالیبراسیون کمتری نیاز دارند و طبق معمولً کمتر نیازمند تنظیمات دوره‌ای می باشند. به همین علت، این تلسکوپ‌ها برای منفعت گیری آسان‌ترند.

تلسکوپ بازتابی

در تلسکوپ‌های بازتابی، نور ورودی ابتدا به آینه اولیه (شیئی) که در انتهای بدنه تلسکوپ قرار دارد برخورد می‌کند. این آینه طبق معمولً به‌شکل مقعر ساخته شده تا نور را در نقطه‌ای کانونی متمرکز کند. نور بازتابیده از آینه شیئی، به آینه ثانویه که در قسمت میانی تلسکوپ قرار دارد، برخورد کرده و بعد از آن به عدسی چشمی هدایت می‌شود تا عکس قابل‌مشاهده شود.

یکی از محدودیت‌های ساختاری این تلسکوپ‌ها، قرارگیری آینه ثانویه در مسیر نور ورودی است که علت مسدود شدن بخشی از نور می‌شود. یقیناً این افت نور در زیاد تر موارد ناچیز است و برای منجمان آماتور مشکلی تشکیل نمی‌کند.

از نظر هزینه، ساخت آینه نسبت به عدسی ساده‌تر و ارزان‌تر است؛ به این علت تلسکوپ‌های بازتابی طبق معمولً برای مبتدیان مقرون‌به‌صرفه‌تر و در دسترس‌ترند اما در عوض، تلسکوپ‌های بازتابی نیازمند کالیبراسیون بیشتری می باشند؛ به این معنی که آینه‌های داخلی باید به‌دقت تنظیم و هم‌راستا شوند تا نور به‌طور صحیح و یکنواخت بازتاب یابد و کیفیت عکس نگه داری شود.

تلسکوپ ترکیبی یا کاتادیوپتریک

تلسکوپ‌های ترکیبی مزایای طراحی هر ۲ نوع بازتابی و شکستی را در خود دارند. در این تلسکوپ‌ها هم از عدسی و هم از آینه منفعت گیری می‌شود و نور چندین بار در داخل بدنه تلسکوپ بازتاب می‌شود تا به چشمی برسد. به همین علت، بدنه تلسکوپ‌های ترکیبی نسبت به تلسکوپ‌های شکستی با همان فاصله کانونی، زیاد جمع‌وجورتر است.

بااین‌حال، محدودیتی شبیه تلسکوپ‌های بازتابی در این نوع هم وجود دارد؛ آینه ثانویه که در مسیر نور قرار دارد علت مسدود شدن بخشی از نور می‌شود. این چنین، تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک نسبت به تلسکوپ‌های شکستی به کالیبراسیون بیشتری نیاز دارند.

علاه‌براین، در تلسکوپ‌های ترکیبی، آینه اولیه متحرک است تا امکان متمرکز کردن دقیق نور فراهم شود. ازآنجاکه این آینه به‌صورت ثابت به بدنه وصل نیست، در زمان حمل‌ونقل یا جابه‌جایی، لرزش‌ها می‌توانند علت خارج شدن آینه از حالت تراز شوند و نیاز به کالیبراسیون مجدد تشکیل شود.

جدول قیاس انواع تلسکوپ برای مبتدیان

ویژگی‌ها	تلسکوپ بازتابی	تلسکوپ شکستی	تلسکوپ ترکیبی
سیستم اپتیکی	آینه	عدسی	ترکیب عدسی و آینه
جهت عکس	عکس وارونه و معکوس	عکس مستقیم و بدون چرخش	عکس مستقیم
خطای رنگی (ابیراهی)	ندارد	دارد (در لبه‌ها رنگ‌های غیرواقعی ظاهر خواهد شد)	زیاد افت یافته
خطای کروی	دارد (کشیدگی در لبه‌ها)	ندارد	زیاد افت یافته
وضوح عکس	خوب، اما وابسته به کیفیت آینه	زیاد شفاف و دقیق	ترکیبی از شفافیت خوب و اصلاح خطاهای نوری
نیاز به کالیبراسیون	زیاد (نیاز به هم‌راستاسازی آینه‌ها)	زیاد کم (تقریباً بی‌نیاز)	متوسط تا زیاد (بسته به نوع و کاربرد)
وزن و ابعاد	سبک‌تر نسبت به شکستی؛ اما حجیم‌تر	بدنه نسبتاً بلند و نسبتاً سنگین	جمع‌وجور و مناسب برای جابه‌جایی
هزینه ساخت و خرید	کمتر از شکستی؛ مناسب برای مبتدیان	نسبتاً بالا به‌علت عدسی‌های دقیق	نسبتاً بالا؛ پیچیدگی طراحی علتافزایش هزینه می‌شود
نگهداری و حمل‌ونقل	نیاز به تمیزکاری و تنظیم مکرر	زیاد کم نیاز به سرویس دارد	نیاز به دقت در جابه‌جایی و تنظیم آینه‌ داخلی
کاربرد	مشاهده اجرام کم‌نور و اعماق آسمان (سحابی‌ها، کهکشان‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای)	مشاهده ماه و سیارات (مریخ، زحل، مشتری)	مشاهده ترکیبی از سیارات و اجرام اعماق آسمان؛ مناسب برای رصدگران نیمه‌حرفه‌ای و حرفه‌ای
مزایا	بدون خطای رنگی، قیمت پایین‌تر، وزن کمتر	شفافیت بالا، عکس مستقیم، نگهداری آسان	افت خطاهای اپتیکی، عکس مستقیم، جمع‌وجور
معایب	عکس وارونه، خطای کروی، نیاز به تنظیم دوره‌ای	گران، سنگین، دارای خطای رنگی	گران‌تر از بازتابی، نیازمند تنظیم و نگهداری، حساس به لرزش در جابه‌جایی

زمان خرید تلسکوپ مبتدی به چه پارامترهایی دقت کنیم؟

کارکرد تلسکوپ‌ها با ۵ پارامتر توضیح داده می‌شود. هنگامی این ۵ عدد را فهمیدن کنید، می‌توانید شباهت‌ها و تفاوت‌های بین تلسکوپ‌ها را بفهمید و بهترین گزینه را باتوجه‌به علاقه و بودجه‌تان انتخاب کنید.

۱- گشودگی دهانه یا اپرچر (Aperture)

دهانه تلسکوپ همان قطر عدسی یا آینه مهم (شیئی) آن است. هرچه دهانه بزرگ‌تر باشد، عکس روشن‌تر خواهد می بود. دهانه این چنین بر تعداد بسیاری از مشخصات کلیدی دیگر تلسکوپ، ازجمله قیمت و وزن، نیز تأثیر می‌گذارد.

توانایی جمع‌آوری نور در تلسکوپ به‌طور مستقیم با مساحت عدسی یا آینه آن مشابه است؛ و این مساحت با مربع قطر دهانه ربط دارد. به این علت، تلسکوپی با آینه‌ای به قطر ۲۰۰ میلی‌متر، ۴ برابر زیاد تر از تلسکوپی با آینه‌ای ۱۰۰ میلی‌متری نور جمع‌آوری می‌کند.

تلسکوپ مناسب برای منفعت گیری در حیاط خانه برای علاقه‌مندان آماتور، طبق معمولً دهانه‌ای بین ۸۰ میلی‌متر تا ۳۰۰ میلی‌متر (۳.۱۵ تا ۱۲ اینچ) یا زیاد تر دارد. برخی از تلسکوپ‌های بزرگ و میلیارددلاری حرفه‌ای، آینه‌هایی با دهانه‌ای در نزدیک به ۱۰ متر (۴۰۰ اینچ) دارند!

برای قیاس، دیافراگم چشم انسان سالم و سازگار با تاریکی نزدیک به ۷ میلی‌متر است. به این علت، تلسکوپ نسبتاً ساده با دهانه ۱۰۰ میلی‌متر (نزدیک به ۴ اینچ) توان جمع‌آوری نور به اندازه ۲۰۴ برابر چشم انسان را دارد.

۲- فاصله کانونی

فاصله کانونی در تلسکوپ، فاصله بین عدسی یا آینه مهم تلسکوپ و نقطه کانونی است که نور در آنجا متمرکز می‌شود. در صفحه کانونی یک عدسی یا آینه می‌توانید عکس واقعی از جسم دوردست را ببینید. هرچه فاصله کانونی تلسکوپ زیاد تر باشد، قوت بزرگنمایی آن نیز زیاد تر است.

این چنین، فاصله کانونی با قوت جمع‌آوری نور توسط تلسکوپ مرتبط است. تلسکوپ‌هایی با فاصله کانونی بلند، نور بیشتری را جمع‌آوری می‌کنند و به این علت می‌توانند اجسام آسمانی ضعیف‌تر را نیز نشان دهند.

فاصله کانونی عدسی یا آینه مهم تلسکوپ تا حدی بر طول کلی بدنه تلسکوپ نیز تاثییر می‌گذارد. برای مثالً یک تلسکوپ ۱۲ اینچی که با آینه‌ای بزرگ نور ستارگان را جمع‌آوری می‌کند، فاصله کانونی نزدیک به ۶۰ اینچ (۱.۵ متر) دارد. به این علت، طول کلی تلسکوپ زیاد بوده و امکان پذیر برای برخی کاربران دست‌وپاگیر باشد.

برخی طراحی‌های مدرن با منفعت‌گیری از آرایش هوشمندانه مسیر نور، می‌توانند فاصله کانونی بلند را در لوله‌ اپتیکی کوتاهی جا دهند. برای مثالً تلسکوپی با آینه ۸ اینچی (۲۰۰ میلی‌متری) و فاصله کانونی ۸۰ اینچ (۲۰۰۰ میلی‌متر) می‌تواند با طول لوله کمتر از ۲۰ اینچ (۵۰۰ میلی‌متر) ساخته شود.

۳- بزرگنمایی

بزرگنمایی در تلسکوپ به توانایی آن برای بزرگ‌تر نشان دادن عکس اجسام دور اشاره دارد. با افزایش بزرگنمایی، میدان دید افت می‌یابد. محاسبه‌ بزرگنمایی تلسکوپ زیاد ساده است: اگر فاصله کانونی عدسی یا آینه مهم را F و فاصله کانونی چشمی را f بنامیم، بزرگنمایی برابر است با F/f.

برای مثال، اگر یک تلسکوپ دارای عدسی شیئی با فاصله کانونی ۱۲۰۰ میلی‌متر (نزدیک به ۴۸ اینچ) و یک چشمی با فاصله کانونی ۲۵ میلی‌متر (نزدیک به ۱ اینچ) باشد، بزرگنمایی آن برابر است با ۴۸.

با معاوضه عدسی چشمی می‌توان بزرگنمایی را تحول داد و تقریباً همه تلسکوپ‌ها امکان معاوضه چشمی را دارند. برای مثال، اگر در مثال قبل بخواهید به بزرگنمایی ۱۰۰ برابر برسید، کافی است از چشمی با فاصله کانونی ۱۲ میلی‌متر منفعت گیری کنید (۱۰۰ =۱۲ /۱۲۰۰).

بیشینه بزرگنمایی سودمند یک تلسکوپ نزدیک به ۵۰ برابر قطر دهانه به اینچ است. در بزرگنمایی‌های زیاد تر از این مقدار، عکس بیش‌‌ازحد تار و کم‌نور می‌شود و دیگر کاربردی نیست. به این علت، یک تلسکوپ ۴ اینچی می‌تواند تا نزدیک به ۲۰۰ برابر بزرگنمایی تشکیل کند، تلسکوپ ۶ اینچی تا ۳۰۰ برابر و به همین ترتیب.

۴- نسبت کانونی

نسبت کانونی تلسکوپ از تقسیم فاصله کانونی تلسکوپ بر قطر دهانه آن به دست می‌آید. تلسکوپ‌های با نسبت کانونی بالا (برای مثالً f/10 یا زیاد تر) تصاویری با بزرگنمایی زیاد تر و میدان دید کمتر اراعه خواهند داد که برای رصد اجرام کوچک و پرنور همانند ماه، سیارات و ستارگان دوتایی ایده‌آل می باشند.

برعکس، تلسکوپ‌های با نسبت کانونی پایین (برای مثالً f/5 یا کمتر) میدان دید گسترده‌تر و تصاویر روشن‌تری دارند که برای رصد سحابی‌ها و کهکشان‌ها مناسب‌تر است.

اما اگر مقصد شما رصد خوشه‌های ستاره‌ای، کهکشان‌ها و راه شیری است، تلسکوپ با نسبت کانونی پایین‌تر گزینه بهتری است. در این حالت بزرگنمایی افت می‌یابد، اما قسمت گسترده‌تری از آسمان را در عکس خواهید داشت. تلسکوپ‌های با میدان‌ دید گسترده طبق معمولً نسبت کانونی پایین‌تری (f/7 یا کمتر) دارند.

نسبت کانونی این چنین بر روشنایی اجرام گسترده همانند سحابی‌ها یا کهکشان‌ها تأثیر می‌گذارد. برای مثال، تلسکوپی با نسبت کانونی f/5، تصویری با ۴ برابر روشنایی زیاد تر نسبت به تلسکوپی با f/10 تشکیل می‌کند. بااین‌حال، عکس در تلسکوپ f/5، نصف اندازه عکس در f/10 است.

روشنایی ستاره‌ها که منبع های نور نقطه‌ای می باشند، فقط به قطر دهانه تلسکوپ بستگی دارد، نه به نسبت کانونی. به عبارت دیگر، بیشترین تأثیر نسبت کانونی، بر اجرام گسترده در آسمان است.

۵- رزولوشن یا توان تفکیک

توان یا قوت تفکیک توانایی تلسکوپ در تشخیص جزئیات ریز یا اختلاف بین دو جسم نزدیک به هم را مشخص می کند. این پارامتر به‌اختصاصی زمان رصد اجرامی همانند ستاره‌های دوتایی نزدیک به هم یا زمان بازدید جزئیات سطح ماه و سیارات از اهمیت اختصاصی‌ای دارد. هرچه توان تفکیک تلسکوپ بالاتر باشد، امکان مشاهده جزئیات ظریف‌تر و تفکیک اجرام نزدیک‌تر به هم زیاد تر فراهم می‌شود.

توان تفکیک با قطر دهانه تلسکوپ نسبت مستقیم دارد. برای مثال، تلسکوپی با دهانه ۲۰۰ میلی‌متر می‌تواند جزئیاتی تا دقت ۰٫۵۸ ثانیه قوسی را تشخیص دهد. (یک ثانیه قوسی برابر است با ۱/۳۶۰۰ درجه) اما باید دقت داشت که در تعداد بسیاری از شب‌ها، تلاطم جو زمین مانع از رسیدن به این توان تفکیک نظری می‌شود و طبق معمولً وضوح عملی تلسکوپ‌ها محدود به ۱ ثانیه قوسی یا زیاد تر است.

انواع پایه برای تلسکوپ‌ها: سمت-ارتفاعی و استوایی

پایه تلسکوپ نقش اساسی در هر سیستم رصدی یا عکاسی نجومی دارد و انتخاب مناسب آن برای توانایی رصدی لذت‌قسمت حیاتی است. پایه ۲ ماموریت کلیدی را بر مسئولیت دارد: تشکیل تکیه‌بعضی اوقات مستحکم و بی‌لرزش برای تلسکوپ، و دوم امکان حرکت دقیق و کنترل‌شده برای مقصد‌گیری اجرام آسمانی.

ساختار معمول یک پایه شامل سه‌پایه‌ای محکم از جنس چوب یا فلز به‌همراه بخشی به نام «سر پایه» است که از فلز ساخته شده و محورهای حرکتی و سیستم کنترل را در خود جای داده است. در برخی طراحی‌های حرفه‌ای‌تر، به‌جای سه‌پایه از ستون فلزی منفعت گیری می‌شود.

با اهمیت ترین ویژگی هر پایه ارامش و پایداری آن است، چون کوچک‌ترین لرزش یا ناپایداری مستقیماً به سیستم اپتیکی منتقل شده و در عکس بزرگنمایی‌شده به‌شکل محسوسی نمایان می‌شود. این لرزش‌ها می‌توانند عکس ستارگان را تا ثانیه‌ها بعد از هر تماس فیزیکی کاملاً مخدوش کنند.

سیستم‌های کنترل طبق معمولً به‌صورت پیچ‌های بزرگی روی سر پایه قرار دارند. سیستم حرکتی پایه‌ها، چه از نوع مکانیکی با پیچ‌های تنظیم دستی و چه از نوع موتوردار الکتریکی، باید قابلیت حرکتی نرم و دقیق را فراهم کند تا امکان ردیابی و تنظیم موقعیت تلسکوپ با دقت بالا میسر شود.

زیاد تر پایه‌های ساده امکان حرکت آرام و دقیق تلسکوپ را در ۲ محور فراهم می‌کنند. در کل، فارغ از نوع طراحی، کیفیت ساخت و دقت کارکرد مکانیکی پایه تعیین‌کننده مهم کارایی کل سیستم رصدی خواهد می بود.

پایه‌های تلسکوپ به‌طور کلی به ۲ دسته مهم تقسیم خواهد شد: پایه‌های سمت-ارتفاعی (Alt-Azimuth) یا به‌اختصار Altaz و پایه‌های استوایی (Equatorial).

پایه سمت-ارتفاعی

این پایه با ۲ محور حرکتی افقی و عمودی طراحی شده است که امکان هدفگیری دقیق اجرام آسمانی را فراهم می‌کند. محور «ارتفاع» حرکت عمودی تلسکوپ از افق (صفر درجه) تا نقطه سمت‌الرأس (۹۰ درجه)، و محور «سمت» (Azimuth) چرخش افقی کامل ۳۶۰ درجه‌ای را ممکن می‌سازد.

پایه‌های سمت-ارتفاعی به‌علت طراحی مستقیم و بدون پیچیدگی، برای مقصد رصد آسمان (و نه عکاسی!) ایده‌آل می باشند. این نوع پایه‌ها سبک‌وزن بوده و منفعت گیری از آنها زیاد ساده است و همین علتمی‌شود برای منجمان آماتور مناسب باشند.

هرچند این سیستم برای عکاسی نجومی طویل‌زمان چندان مناسب نیست، اما برای رصدهای معمولی و یادگیری صورت‌های فلکی و اجرام پرنور آسمان، انتخابی ایده‌آل محسوب می‌شود. علاوه‌براین، این نوع پایه به‌علت ساختار ساده و کم‌قطعه، ارزان‌تر از دیگر انواع پایه است.

پایه استوایی

برای فهمیدن علت محبوبیت پایه‌های استوایی، باید ابتدا با مفهوم «کره سماوی» آشنا شویم. ستاره‌شناسان در قبل فکر می‌کردند همه اجرام آسمانی بر سطح داخلی کره‌ای عظیم به مرکزیت زمین قرار دارند. این کره فرضی که امروزه به آن «کره سماوی» می‌گوییم، دارای محور چرخشی است که از قطب‌های سماوی شمال و جنوب می‌گذرد و دقیقاً بر محور چرخش زمین منطبق است.

به‌علت چرخش زمین، حرکت اجرام آسمانی در طول شب به‌طوری به نظر می‌رسد که از شرق به غرب در آسمان حرکت می‌کنند. این اتفاق، همان چیزی است که به‌صورت جابه‌جایی ستارگان، سیارات و کهکشان‌ها در آسمان شب می‌بینیم. اما اگر بخواهید یک جرم خاص را در آسمان اشکار کنید و آن را جستوجو کنید، نیاز دارید مختصات دقیق آن روی کره سماوی را بدانید.

این مختصات با ۲ پارامتر مهم تعریف خواهد شد: بُعد (Right Ascension یا RA) و میل (Declination یا Dec). سپس معادل طول جغرافیایی و معادل عرض جغرافیایی در زمین است، با این تفاوت که این سیستم مختصات به‌جای زمین، روی کره فرضی آسمان تعریف می‌شود. برای رصد دقیق یک جرم، تلسکوپ باید به‌طوری تنظیم شود که بتواند این مختصات را جستوجو کند.

پایه استوایی برای همین مقصد طراحی شده است. در این نوع پایه، یکی از محورهای حرکتی که با گفتن محور قطبی یا محور RA شناخته می‌شود، دقیقاً در راستای محور چرخش زمین قرار می‌گیرد. این طراحی علتمی‌شود که با چرخش این محور، تلسکوپ بتواند به‌راحتی حرکت ظاهری اجرام آسمانی را جستوجو کند. به همین علت، پایه‌های استوایی گزینه‌ای ایده‌آل برای رصدهای دقیق و عکاسی نجومی محسوب خواهد شد.

قطب‌یاب پایه استوایی

برای تنظیم دقیق پایه استوایی و هم‌راستاسازی آن با محور چرخش زمین، از ابزاری کوچک اما زیاد کاربردی به نام قطب‌یاب منفعت گیری می‌شود. این ابزار درون پایه استوایی، دقیقاً در امتداد محور قطبی قرار دارد و به رصدگر پشتیبانی می‌کند پایه را با دقت بیشتری به‌سمت قطب شمال سماوی تنظیم کند.

درون قطب‌یاب، نشانه‌نما قرار دارد؛ یک چشمی با خطوط و الگوهای نشانه‌گذاری‌شده که به پشتیبانی آن می‌توان محل تقریبی ستاره قطبی را اشکار کرد و تلسکوپ را به‌طوری تنظیم کرد که دقیقاً به‌سوی قطب شمال سماوی نشانه برود. این فرایند که با گفتن هم‌قطب‌سازی یا Polar Alignment شناخته می‌شود، نخستین و با اهمیت ترین قدم در آماده‌سازی پایه استوایی برای رصد دقیق به شمار می‌آید.

وقتی که این هم‌راستاسازی انجام شد، محور دوم پایه که مسئول حرکت در راستای میل است می‌تواند به‌درستی عمل کند. در این حالت، تلسکوپ در دستگاه مختصات سماوی (در راستای سپس و میل) حرکت می‌کند، نه فقطً در جهت‌های معمولی افقی و عمودی!

ویژگی مهم که پایه استوایی را از دیگر پایه‌ها نزدیک می‌کند، توانایی آن در ردیابی مدام و دقیق اجرام آسمانی است. ازآنجاکه محور این پایه با محور زمین تنظیم می‌شود، با چرخاندن آرام محور قطبی آن با سرعتی برابر با شدت ظاهری حرکت ستارگان در آسمان (نزدیک به ۱۵ درجه در هر ساعت)، می‌توان یک ستاره یا سیاره را به‌طور مدام جستوجو کرد. به‌این‌ترتیب، جرم آسمانی موردنظر همیشه در میدان دید چشمی باقی خواهد ماند، بدون آنکه نیاز به تنظیم مداوم موقعیت تلسکوپ باشد.

این ردیابی را می‌توان به‌صورت دستی و با چرخاندن آرام کنترل‌ها انجام داد، اما امروزه زیاد تر پایه‌های استوایی به موتور الکتریکی کوچکی تجهیزمی باشند که همین کار را به‌طور خودکار و با دقت بالا انجام می‌دهد. این نوع از پایه‌ها با گفتن پایه‌ استوایی موتوردار یا هدایت‌شونده شناخته خواهد شد و گزینه‌ای ایده‌آل برای رصدگران و عکاسان نجومی می باشند.

جدول قیاس انواع پایه‌ها

نوع پایه	نوع حرکت	دقت حرکت	سهولت منفعت گیری	وزن و حمل‌ونقل	نیاز به تنظیم (کالیبراسیون)	مناسب برای	هزینه تقریبی	مزایا	معایب
سمت-ارتفاعی	حرکت در دو محور (ارتفاع و سمت)	متوسط	زیاد ساده و راحت	سبک و قابل حمل	کم	رصد بصری ساده، آماتوری	پایین	ساده، سبک، قیمت مناسب	رصد ستارگان با حرکت زمین سخت‌تر، نامناسب برای عکاسی
استوایی	محور قطبی (RA) و محور میل (Dec)	زیاد دقیق	نیاز به یادگیری و تنظیم	سنگین‌تر	نیاز به قطب‌یابی دقیق	رصد دقیق، عکاسی نجومی	متوسط تا بالا	ردیابی دقیق حرکت زمین، مناسب عکاسی	پیچیده‌تر، وزن زیاد تر، نیاز به تنظیم دقیق

نکاتی که باید زمان انتخاب پایه تلسکوپ بدانید

درصورتی‌که تصمیم دارید تلسکوپ و پایه را به‌صورت جداگانه تهیه کنید، زیاد مهم است که نوع پایه با تلسکوپ سازگاری کامل داشته باشد. انتخاب پایه مناسب امکان پذیر کاری پیچیده به نظر برسد، به این علت پیشنهاد می‌شود حتماً با ستاره‌شناسان باتجربه یا فروشندگان معتبر در این عرصه مشورت کنید تا بتوانید انتخابی آگاهانه داشته باشید.

آیا پایه باید قابل‌حمل باشد؟

پیش از انتخاب پایه، به مکانی که بیشترین منفعت گیری را از آن خواهید داشت فکر کنید. اگر طبق معمولً برای رصد به مناطق تاریک و دور از شهر سفر می‌کنید، حمل یک پایه استوایی بزرگ می‌تواند خسته‌کننده و دشوار باشد. در این چنین شرایطی، منفعت گیری از پایه‌های سبک‌تر و قابل‌حمل همانند پایه‌های ردیاب کوچک یا پایه‌های سمت-ارتفاعی می‌تواند گزینه‌ای مناسب‌تر باشد؛ به‌اختصاصی اگر جابه‌جایی تجهیزات سنگین برای شما دشوار است.

چه نوع رصدی انجام خواهید داد؟

اهداف رصدی شما نقش مهمی در انتخاب نوع پایه دارد. اگر مقصد مهم شما رصد بصری اجرام آسمانی است و تصمیم عکاسی نجومی ندارید، می‌توانید پایه‌ای ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر انتخاب کنید. در این صورت، بودجه بیشتری برای تهیه تلسکوپی با اپتیک بزرگ‌تر یا باکیفیت‌تر باقی خواهد ماند!

آیا تصمیم دارید در آینده عکاسی نجومی انجام دهید؟

اگرچه اکنون فقط به رصد بصری فکر می‌کنید، اما اگر در آینده به عکاسی نجومی علاقه‌مند شوید، بهتر است از ابتدا پایه‌ای انتخاب کنید که برای این کار نیز مناسب باشد. پایه‌های استوایی دقیق‌تر برای تصویربرداری گزینه‌های بهتری می باشند.

این چنین، برخی پایه‌ها امکان ارتقا دارند؛ برای مثال می‌توان بعدها موتور ردیاب یا سیستم کنترل دیجیتال به آنها افزود. اگر به‌مرور زمان تصمیم گسترش تجهیزات خود را دارید، انتخاب پایه‌ای با قابلیت ارتقا تصمیم هوشمندانه‌تری خواهد می بود.

چه مقدار بودجه‌ای در نظر دارید؟

پایه‌ها در بازه‌های قیمتی متنوعی اراعه خواهد شد. تعیین سقف بودجه به شما پشتیبانی می‌کند بین امکانات و قیمت اعتدال برقرار کنید. بعضی اوقات امکان پذیر تهیه یک پایه دقیق‌تر و پایدارتر قیمت اندوخته‌گذاری بیشتری داشته باشد.

تلسکوپ دابسونی چیست؟

تلسکوپ دابسونی یک تلسکوپ بازتابی است که روی نوعی پایه سمت-ارتفاعی نصب شده است. در واقع واژه «دابسونی» به شکل خاص پایه این تلسکوپ‌ها اشاره دارد. تلسکوپ دابسونی به‌خاطر سادگی، قیمت مناسب و قوت بالا در جمع‌آوری نور، بین علاقه‌مندان نجوم زیاد محبوب است.

این تلسکوپ برای رصد بصری اجرام عمق آسمان همانند سحابی‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای و کهکشان‌ها زیاد مناسب است اما برای عکاسی نجومی حرفه‌ای گزینه مناسبی نیست، چون سیستم ردیابی خودکار ندارد و باید اجرام را به‌صورت دستی جستوجو کرد. اگر به‌جستوجو شروعی آسان و لذت‌قسمت در نجوم هستید، دابسونی می‌تواند انتخاب خوبی برای شما باشد.

جمع‌بندی؛ راهنمای خرید تلسکوپ آماتوری

در این راهنما، گفتیم که تلسکوپ‌ها به‌طور کلی در ۳ مدل بازتابی، شکستی و ترکیبی دسته‌بندی خواهد شد و مزایا، معایب و کاربردهای هرکدام را بازدید کردیم. این چنین به انواع پایه‌های تلسکوپ، همانند پایه‌های سمت-ارتفاعی و استوایی پرداختیم و تفاوت‌ها آنها را بر پایه نوع رصد و سطح توانایی کاربر قیاس کردیم. علاوه‌براین، پارامترهای مهمی که کارکرد یک تلسکوپ را توضیح خواهند داد، شرح دادیم.

با دقت به نکات ذکرشده در این راهنما، اکنون می‌توانید تلسکوپی مشابه با بودجه، نیازها و مقصد‌های رصدی خود انتخاب کنید. اگر به‌تازگی داخل دنیای رصد و آشنایی با آسمان شب شده‌اید، پیشنهاد می‌شود با تلسکوپ‌های کوچک یا متوسط که کاربری آسان‌تری دارند اغاز کنید. این تلسکوپ‌ها هم مقرون‌به‌صرفه‌اند و هم کار با آنها آسان‌تر است.

این چنین نظر می‌شود پیش از خرید اولین تلسکوپ، با افراد باتجربه‌تر یا فروشندگان معتبر در این عرصه مشورت کنید تا بتوانید انتخابی آگاهانه‌تر و هماهنگ با نیازهای واقعی‌تان داشته باشید.

سؤالات متداول