خودروهایی که به سمت قیامدشت و خاورشهر می‌روال از اینجا می‌گذرند اما جمعیتی که تا یک ماه قبل در روبه رو مرکز برگشت امام رضا (ع) تجمع کرده می بود، اکنون به چشم نمی‌خورد.

به اعتبار گذرنامه

عده ای در سایه باریک چند درخت از آفتاب و گرمای ۴۰ درجه سانتیگراد پناه گرفته‌اند. در مهم و بزرگ فقط برای اتوبوس‌های بین شهری باز می‌شود. اتوبوس‌ها دائما در حرکت می باشند. زیاد تر خالی می‌آیند تا با مسافر به سمت مشهد و سپس از آن به سوی مرز روانه شوند. جلوی سالن ورودی «داد ‌الله» ایستاده است. می‌گوید که برای خداحافظی با خواهرهایش آمده ولی اجازه نداده‌اند که آن‌ها را ببیند. خودش گذرنامه معتبر امارت اسلامی افغانستان با مهر روادید تا اسفند ۱۴۰۴ دارد. در این ۳۰ سالی که در ایران زندگی کرده هم همیشه مدارکش را به روز نگه داشته و خیالش راحت است.

اول ایکس ری، سپس کابل

اردوگاه خاوران هر فردی را می‌پذیرد. کافی است یک نفر داخل سالن آن شود و در جواب مرد پشت میز که می‌پرسد «می‌خواهی بروی افغانستان؟» سرتکان بدهد. نیازی به هیچ مدرکی هم نیست. فقط وسایل را از دستگاه ایکس‌ری عبور خواهند داد و سپس مرحله های ثبت نام و اعزام اغاز می‌شود. درون حیاط با داربست و توری‌های آفتاب‌گیر سبزرنگ؛ سایه‌بان بزرگی ساخته‌اند و افراد را در آن به صف می‌کنند. یقیناً این سفر رایگان نیست و ۳ میلیون تومان خرج دارد.

«آصف» که کارگر نانوایی است یک راه دیگر هم می‌شناسد. می‌گوید که در پایانه اتوبوس‌رانی جنوب هم ثبت نام می‌کنند و خرج آن یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. یقیناً بقیه به او می‌گویند که این مبلغ فقط خرج سفر تا مشهد است و سپس باید کرایه بقیه مسیر را بدهد.

مجرد و خانواده‌ها

اینجا هم جوانان تنها با یک ساک دستی دیده خواهد شد و هم خانواده‌هایی که دست جمعی با چمدان‌های چرخ‌دار آماده سفر می باشند. قبلا اظهار شده می بود که اتباع باید برای مراجعه به اردوگاه خاوران باید از دفاتر کفالت سطح استان برگه معارفه و برگه خروج گرفت. تا هفته قبل این برگه‌ها معتبر و علتنظم بخشیدن به مراجعه اتباع بودند اما جمعیت کمتر شده است. سالن و اطراف در ورودی و حتی داخل حیاط هم جمعیت زیاد نیست و برای همین فردی به برگه‌ها توجهی ندارد ولی اگر فردی داخل شود دیگر نمی‌تواند بیرون بیاید. مادری به جستوجو پسرجوانش می‌گردد که به علت همراه نداشتن مدارک بازداشت شده. طبق معمول این گروه از اتباع را به عسگر آباد ورامین می‌برند اما اون به اینجا آمده و اصرار دارد که داخل شود تا پسرش را اشکار کند. می‌گوید شوهرش در دولت قبلی افغانستان نظامی بوده و نمی توانند به محدوده حکومت طالبان برگردند.

مجردها درون محوطه سالن جداگانه‌ای دارند و انگار خانواده‌ها را سریعتر از آن‌ها روانه سفر برگشت می‌کنند. سفری که چند روز طول می‌کشد.

نهان شدن اتباع غیر مجاز

پیش‌بینی کارشناسان درمورد خلوت شدن مراکز رسیدگی به اموراتباع این است که سپس از مراجعه‌های داوطلبانه و مطرح‌های اولیه جمع‌آوری اتباع، جمعیت بسیاری از اتباع غیرمجاز – به امید موقتی بودن مطرح‌ها – از دید مخفی شده‌اند و به این شکل، حالت ساماندهی مهاجران خارجی داخل فاز پنهانی شده است. وحید گلی‌کانی، سرپرست اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران می‌گوید: «برگشت اتباع غیرمجاز باید از طریق اردوگاه مراقبتی خاوران انجام شود و ثبت اطلاعات این افراد در سامانه‌های وابسته برای پیگیری‌های بعدی الزامی است.» با این شرایط به نظر می‌آید در هفته‌ها و ماه‌های پیش رو، عمل های انتظامی برای جمع‌آوری اتباع غیرمجاز شدت اشکار کند و اردوگاه‌های برگشت که در اوج کار خود، روزانه به پرونده‌های ۵۰ هزار نفر رسیدگی می‌کردند هم به همین ترتیب مجدد پر از جمعیت شوند. به حرف های روابط عمومی مرکز امور اتباع و مهاجران خارجی، به زودی درمورد جزییات عمل های تازه خبر رسانی انجام خواهد شد.

راه اندازی سازمان ملی مهاجرت

امور مربوط به مهاجران افغانی در مرکز (ستاد) زیرمجموعه وزارت سرزمین انجام می‌شود اما حجم زیاد کار علتشده که دولت لایحه‌ای برای راه اندازی «سازمان ملی مهاجرت» به مجلس را به جریان بیاندازد. در آخرین روزهای تیرماه ۱۴۰۴ کمیسیونی مرکب از اعضای کمیسیون‌های شوراها، امنیت ملی، اجتماعی و قضایی برای این کار در مجلس راه اندازی شده است. مصوبات این کمیسیون به شورای نگهبان فرستاده خواهد شد. بهنام سعیدی نماینده جیرفت در این‌باره می‌گوید: «سازمان ملی مهاجرت یک قانون جامع و زیاد کامل در همه‌ حوزه‌های مهاجرت، اتباع و مهاجران خارجی اجرا خواهد کرد و همه افرادی که از خارج داخل ایران خواهد شد را زیر پوشش قرار می‌دهد.» از نظر دیگر برخی نمایندگان مجلس نیز با بازدید راه اندازی این سازمان در کمیسیون‌ها ناموافق و خواستار مطرح آن در صحن علنی می باشند.

پروژه بزرگ جمعیتی خاورمیانه

مطرح خروج اتباع با دقت به معیارهای بین‌المللی و تعداد مهاجران حاضر، پروژه بزرگی است که ایران دست به اجرای آن زد.بنا به اظهار سازمان ملل از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا کنون بیشتر از یک میلیون نفر افغانی از ایران اخراج شده‌اند و در زمان یک سال مجموع اخراج شده‌ها از ایران، به همراه تعدادی اخراج شده از پاکستان به ۳ میلیون نفر خواهد رسید. نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت سرزمین در این‌باره می‌گوید: «تا نیمه اول سال ۲ میلیون نفر از اتباع را تعیین تکلیف می‌کنیم. مقصد ما رسیدن به عدد ۳ میلیون مهاجر مجاز است.»

با این حال شدت خروج اتباع از مدتی قبل افت اشکار کرده است. یار احمدی اصرار می‌کند: «در یک روز ۲۹ هزار نفر خروج از سرزمین داشتیم که نقطه اوج می بود و الان این عدد به ۱۳ هزار نفر رسیده است.»