پنجمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران توسط انجمن تجارت الکترونیک تهران انتشار شد. این گزارش مشخص می کند به‌رغم همه قولهای دولت، حالت جاری اینترنت در ایران تفاوت چندانی با زمان انتشار کردن گزارش قبلی، یعنی دی‌ماه سال ۱۴۰۳ ندارد. انجمن تجارت الکترونیک در گزارش خود، تداوم فیلترینگ را اصراری لجوجانه بر انتخابی ضد امنیتی توصیف کرده است.

بدترین کیفیت اینترنت در بین ۱۰۰ سرزمین اول GDP

به گزارش دیجیاتو، گزارش پنجم انجمن تجارت الکترونیک تهران مشخص می کند که اینترنت ایران هم چنان کند، پر اختلال و محدود است و به این ترتیب بدترین حالت کیفیت اینترنت در بین ۱۰۰ سرزمین اول از نظر GDP به ایران تعلق دارد.

در گزارش می‌خوانیم: «اگر حالت کیفیت اینترنت سرزمین را بدون دقت به حالت دوران دعوا‌ اسراییل به ایران در نظر بگیریم، تفاوت محسوسی نسبت به گزارش چهارم (جایگاه ۹۵ از ۱۰۰ سرزمین) نداشته‌ایم؛ یعنی هم‌چنان توانایی کاربری اینترنت در ایران با سه گزاره‌ کند (۸۴ از ۱۰۰)، پر اختلال (۹۲ از ۱۰۰) و محدود  (۹۹ از ۱۰۰) توصیف شود. درمجموع بر پایه رده‌بندی  میانگین سه شاخص در رتبه‌ ۹۷ از ۱۰۰ کیفیت اینترنت قرار گرفته است.»

در این گزارش هم همانند قبل شاخص‌های کیفیت اینترنت از پایگاه‌های داده‌ متنوع و معتبر انتخاب شده و میانگین حالت اینترنت ایران در هرکدام معیار رده‌بندی نهایی قرار گرفته است. به این ترتیب در شاخص تاخیر که به نوعی می‌تواند قسمت‌هایی از اختلال را هم نمایندگی کند از داده‌های Google CRUX، در شاخص محدودیت، پایگاه داده‌ Ooni و شاخص شدت بر پایه رادار Cloudflare اندازه‌گیری شده است. بازدید این شاخص‌‌ها از بین کشورهایی که در هر سه شاخص بالا، رتبه‌ای داشتند، این چنین نتیجه می‌دهد که ایران با جایگاه ۹۷ از ۱۰۰ به‌گفتن بدترین سرزمین از نظر کیفیت اینترنت قرار دارد.

یک تصمیم تا بهبود کیفیت اینترنت

در ادامه گزارش آمده است که عامل کیفیت پایین اینترنت، ربط اندکی با تحریم‌ها دارد و در صورت از بین بردن فیلترینگ و اختلالات ناشی از فیلترشکن‌ها این کیفیت قابل بهبود است: «با این‌که امکان پذیر همانند هر امر تکرار‌پذیری، برای پنجمین‌بار از شنیدن گزاره‌ «ایران در قعر رده‌بندی‌های کیفیت اینترنت است» متعجب نشویم، اما نباید به بی‌کیفیتی اینترنت برای کاربران نهایی آنلاین عادت کرد. بی‌کیفیتی اینترنت سرزمین، برخلاف عوامل ناشی از تحریم‌ها، علتی قابل کنترل‌تر دارد و می‌توان با تصمیم‌گیری عاقلانه و به شدت این محدودیت‌ها را رفع کرد. در واقع فقط با تحول سیاست داخلی از بین بردن فیلترینگ از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های کاربردی و مهارتی و بهبود حالت شبکه (حذف اختلالات تحمیلی به بهانه جلوگیری از کارکرد فیلترشکن‌ها) و با همین بضاعت ملی، توانایی‌ بهتری را برای کسب‌وکارهای دیجیتال، شهروندان سرزمین و برگشت مطمعن عمومی می‌توان تشکیل کرد.»

این مسئله را بیشتر از ۱۰۰ شرکت فناور فعال در حوزه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات سرزمین در قالب یک بیانیه‌ مشترک حرف های‌اند؛ آن‌ها در این بیانه «از بین بردن فیلتر شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های آموزشی و مهارتی پربازدید»، «افزایش شدت و پهنای باند بین‌الملل» و «از بین بردن محدودیت پروتکل‌های نوظهور از جمله HTTP/6و IPV6» را به‌گفتن مطالبه‌ مهم برای رسیدن به اینترنت آزاد و پرسرعت برای همه‌ مردم ایران گفتن کرده‌اند. این بیانیه به دعوت کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجام شده و در متن گزارش پنجم کیفیت اینترنت، بیانیه و نام استارت‌آپ‌های امضاکننده آمده است.

این گزارش اشاره می‌کند که تشکیل محدودیت‌های گسترده نه تنها تا کنون هیچ انتفاعی برای سرزمین تشکیل نکرده که برعکس، علتترویج منفعت گیری از فیلترشکن‌های خطرناک شده است. سوق دادن کاربران به این تصمیم علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های اضافه به سبد خانوار، علتآلودگی شبکه و از آن مهم‌تر رخ‌داد‌های ضدامنیتی شده‌ است.

در بخشی از مقدمه‌ این گزارش درمورد‌ سیاست قطعی اینترنت به‌گفتن ابزاری برای محافظت از مردم آمده است: «ما به‌گفتن متخصصان حوزه‌ شبکه و اینترنت، علاقه‌مند به فهمیدن بهتر تصمیم‌گیری‌های مربوط به امنیت سایبری سرزمین هستیم. با دقت به اهمیت دسترسی آزاد به اینترنت برای شهروندان، چندین سوال فنی در ذهن ما شکل گرفته است: در حالت تهدیدهای امنیتی، چه معیارهای فنی‌ای برای برسی الزام محدودسازی دسترسی اینترنت در نظر گرفته می‌شود؟ آیا راه حلهای جانشین فرد دیگر برای حفاظت از زیرساخت‌های سایبری سرزمین وجود دارد که بتواند ضمن نگه داری امنیت، دسترسی شهروندان به اینترنت را نیز ضمانت کند؟ هم‌این چنین کنجکاو هستیم بدانیم که چطور می‌توان بین نیازهای امنیتی و حقوق دیجیتال شهروندان اعتدال برقرار کرد؟ چه فرآیندهای تصمیم‌گیری و برسی ریسک در این موارد جستوجو می‌شود؟ ما امیدواریم که شفافیت زیاد تر در این نوشته به فهمیدن بهتر ما از حالت حاضر پشتیبانی کند و بتوانیم در اراعه راه‌حل‌هایی برای این چالش‌ها شراکت داشته باشیم و از تخصص خود در خدمت منافع ملی منفعت گیری کنیم.»

فیلترشکن؛ همانند نقل و نبات در دست مردم

در قسمت فرد دیگر از گزارش کیفیت اینترنت، به نتیجه تازه ترین نتایج نظرسنجی مشترک کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک و مرکز افکارسنجی «ایسپا» اشاره شده است. این نظرسنجی که در خرداد ۱۴۰۴ دقیقاً پیش از دعوا‌ اسراییل به ایران انجام شده، مشخص می کند که از بین شبکه‌های اجتماعی خارجی، «اینستاگرام» پرکاربردترین پلتفرم بین ایرانی‌ها است. نظرسنجی مذکور بار دیگر گستردگی منفعت گیری از فیلترشکن‌ها را نمایش می‌دهد.

• ۸۶ درصد از کاربران اینترنت از فیلترشکن منفعت گیری می‌کنند
• اینستاگرام انتخاب اول ۶۳درصد از کاربران اینترنت است
• ۶۲.۲ درصد  از کاربران پیش از سال ۱۴۰۱ و فیلتر شبکه‌های اجتماعی همانند تلگرام و یوتیوب و … از فیلترشکن و پروکسی‌ها منفعت گیری نمی‌کردند!
• ۶۰ درصد از آن‌هایی که از شبکه‌های اجتماعی به‌گفتن منبع درآمد منفعت گیری می‌کردند، اینستاگرام با اهمیت ترین بستر کسب‌ درآمدشان است.
• ۹۳.۸ درصد از جوانان زیر ۳۰ سال ایرانی از فیلترشکن منفعت گیری می‌کنند!

فیلترینگ و اینترنت طبقاتی؛ خطای مرکزی و چرخه‌ معیوب

در گزارش مذکور اصرار شده که اینترنت طبقاتی که سیاست‌گذارهای سرزمین از آن به نام تخصصی‌کردن، سطح دسترسی نزدیک و از بین بردن فیلتر برای گروه‌های مقصد یاد می‌کنند، چیزی همانند اصرار بر یک چرخه نادرست مداوم است. سیاست‌هایی تجویزی و دستوری در سرزمین که با یک الگوی شبیه تکرار خواهد شد:

مرحله اول – اعمال سیاست محدودکننده: دولت به بهانه‌ی حفاظت از شهروندان، محدودیت گسترده‌ای (همانند فیلتر شبکه‌های اجتماعی) اعمال می‌کند.

مرحله دوم – مقاومت عمومی و عواقب جانبی: به علت عقلانی نبودن و مقبولیت نداشتن تصمیم، مردم به‌طور گسترده این محدودیت را دور می‌زنند (منفعت گیری از فیلترشکن) که خود جهت مشکلات امنیتی، اقتصادی و اجتماعی جدیدی می‌شود.

مرحله سوم – راه‌حل نمایشی به‌جای اصلاح کلی: به‌جای بازنگری در سیاست مهم، دولت تصمیم می‌گیرد محدودیت را فقط برای گروه‌های خاصی (روزنامه‌نگاران، دانشجویان، کسب‌وکارها) که فکر می‌کند صدای بلند‌تری دارند، رفع کند.

رشد مداوم منفعت گیری از استارلینک

گزارش این چنین مشخص می کند که مقدار منفعت گیری از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک هم چنان روندی افزایشی دارد و از اواخر سال ۲۰۲۴ نیز یک رشد جهشی در منفعت گیری از استارلینک مشاهده می‎شود.

مورد فرد دیگر که به آن اشاره شده، اختلال در پروتکل HTTP/3 است. این گزارش اصرار می‌کند که اختلال گسترده در این پروتکل جهت تحمیل هزینه‌های زیاد و از دست رفتن زمان بزرگی برای بهبود کیفیت اینترنت در سرزمین می‌شود.

این چنین بازدید‌ها روی HTTP/3 مشخص می کند که رفتارهای چندگانه سرویس دهنده‌های اینترنت وجود دارد. با تست‌های متوالی روی اپراتورهای گوناگون اشکار می‌شود که هرکدام از آن‌ها نوع متغیری از اختلال را ثبت کرده‌اند. امروز که بیشتر از یک ماه از آخر دعوا‌ اسراییل به ایران می‌گذرد، اختلال‌های متنوعی در شبکه اینترنت سرزمین مشاهده می‌کنیم که پیش از جنگ هم ثبت شده‌اند و هم‌چنان باقی مانده‌اند! بر این مبنا نرخ Adoption پروتکل‌های HTTP/3 و Ipv6 نیز به قبل از جنگ برنگشته و HTTP/3 هم چنان در زیاد تر اپراتورها مسدود است.

ایران در بین کشورهای با محدودیت‌ترین شبکه‌های اجتماعی

بازدید‌های کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک از منبع های معتبر، مشخص می کند که مصرف پهنای باند بین‌‌الملل شرکت ارتباطات زیرساخت بعد از از بین بردن فیلتر از گوگل پلی و واتس‌اپ، افزایش ۱۰درصدی داشته است. یقیناً پیش از این چندین دفعه بهزاد اکبری، معاون شرکت ارتباطات زیرساخت حرف های است که از نظر تامین پهنای باند در حالت از بین بردن فیلترینگ از شبکه‌های اینترنتی، هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد و تداوم فیلترینگ دلایل «غیر فنی» دارد و توسط مراجع تصمیم‌گیر فرد دیگر انجام می‌شود.

سیاست ایران اکسس؛ شگفت و بی‌منفعت همانند فیلترینگ

گزارش کیفیت اینترنت به موردی شگفت‌تر از فیلتر کــردن ســایت‌های خارجــی نیز می‌پردازد و آن فیلتــر کـردن سـایت‌های داخلـی بـرای کاربران خارج از کشـور یا همان ایران‌اکسس کردن سایت‌های داخلی است. در گزارش ذکر شده که تعداد بسیاری از وب‌ســایت‌های دولتی و بانک‌هــای ایرانـی بـرای کاربران بین‌المللـی دردسترس نیسـتند. وب‌ســایت‌های مهــم سرزمین از جمله مجلس، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های بزرگ سرزمین و… بــرای کاربران خارج از ایران دردسترس نیست!  مسئله‌ مهم در این عرصه، این است که از زمان انتشار کردن گزارش چهارم تا بحال با این‌که تعدادی از دامنه‌ها از محدودیت ایران‌اکسس خارج شدند اما تعدادی از آن‌ها هم به این محدودیت اضافه شدند. درواقع امروز نزدیک به ۸۰درصد از سایت‌های دولتی ایران‌اکسس می باشند.

اتفاق تکان‌دهنده در این دوره، هک سامانه‌های بزرگ مالی سرزمین از طریق سرورهایی از داخل ایران بوده که بیشتر از پیش عبث بودن Iran Access کردن وب‌سایت‌های مهم را مشخص می کند. گزارش درمورد ایران‌اکسس اصرار می‌کند: «همانند سازوکار فیلترینگ در این روش نیز هزینه‌های سنگینی به سرزمین و اقتصاد دیجیتال داخل می‌کند بدون این که هیچ انتفاعی از آن داشته باشیم.»

توانایی‌ کاربری اینترنت ایرانی‌ها شبیه کشورهای جنگ‌‌زده

در این گزارش به شاخص RTT یا Round Trip Time نیز اشاره شده است. این شاخص میانگین وقتی را می‌سنجد که یک خواست از کاربر به مقصد برسد و برگردد و در واقع کیفیت توانایی کاربر را بر پایه شدت بازدید می‌کند. بنا به ادعای گزارش کیفیت اینترنت، بازدید شاخص RTT بین ۳۰۰هزار Origin پرتکرار بین کشورهای گوناگون مشخص می کند که ایران فقط از کشورهای کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان و کنگو و اتیوپی، حالت بهتری دارد.

برای بازدید حالت این شاخص در بین Originهای داخلی، اطلاعات هزار Origin پرتکرار هر سرزمین را در ماه ژوئن استخراج شده که در نتیجه ایران با متوسط ۲۹۵میلی‌ثانیه در شاخص RTT در کنار کشورهای در حالت جنگ و کشورهای کم‌ترتوسعه‌یافته‌ دنیا قرار می‌گیرد.

گزارش پنجم کیفیت اینترنت مشخص می کند که از دی‌ماه ۱۴۰۳ تا بحال درصد وب‌سایت‌های ایرانی که در حالت خوب، متوسط و بد از نظر شاخص RTT می باشند تحول محسوسی نداشته‌اند. در این شش ماه، نزدیک به ۲۳درصد سایت‌های پرکاربرد ایرانی در حالت کیفیت بد، ۷۰ درصد در حالت متوسط و نزدیک به ۴ درصدشان در حالت خوب قرار داشتند. در حالی که در سرزمین ترکیه، فقط ۵درصد سایت‌های پرکاربرد در حالت کیفیت زیاد بد، نزدیک به ۷۰درصد در حالت متوسط و نزدیک به ۲۲درصدشان در حالت خوب قرار دارند.

متن کامل پنجمین گزارش کیفیت اینترنت را می‌توانید اینجا بخوانید.