کارت گرافیک یکی از مهم‌ترین قطعات سیستم‌های گیمینگ و ورک‌استیشن‌های حرفه‌ای است که در بارهای کاری بالا به شدت گرم می‌شود. این گرما اگر به درستی دفع نشود، نه تنها کارکرد سیستم را افت می‌دهد، بلکه امکان پذیر به مرور زمان علتصدمه دائمی به تراشه گرافیکی شود. در اینجا نقش خمیر سیلیکون، که به‌گفتن یک واسط حرارتی بین GPU و سیستم خنک‌کننده عمل می‌کند، زیاد حیاتی است. خمیری که بین سطح فلزی تراشه و سطح هیت‌سینک قرار می‌گیرد، می‌تواند تفاوت دمایی چشمگیری تشکیل کند. اما قضیه‌ای که زیاد تر نادیده گرفته می‌شود، این است که خمیر سیلیکون هم عمر سودمند دارد و در طول زمان خاصیت خود را از دست می‌دهد.

اکثر کاربران فکر می‌کنند تا وقتی که کارت گرافیک کار می‌کند، نیازی به معاوضه خمیر سیلیکون نیست. درحالی‌که تعداد بسیاری از مشکلات نهان سیستم، از کم شدن فریم‌های ناگهانی در بازی گرفته تا ریست شدن بی‌علت در بار کاری بالا، امکان پذیر به‌علت خشک شدن یا خراب شدن خمیر حرارتی باشد. اگر خمیر به مرور زمان سفت یا ترک‌خورده شود، دیگر نمی‌تواند به درستی گرما را منتقل کند و همین علتمی‌شود سیستم خنک‌کننده نتواند کارکرد خود را به درستی انجام دهد. این نوشته مخصوصاً برای کارت‌های گرافیک بین‌رده و قوی که تحت فشارهای گرافیکی سنگین قرار دارند، اهمیت بیشتری اشکار می‌کند.

چه وقتی باید خمیر سیلیکون کارت گرافیک را عوض کرد؟

یکی از پرتکرارترین سؤالاتی که کاربران نقل می‌کنند این است که زمان معاوضه خمیر سیلیکون کارت گرافیک چه زمان است؟ جواب این سوال به عوامل مختلفی بستگی دارد. اول از همه باید به مقدار منفعت گیری شما از کارت گرافیک دقت کرد.

زمان معاوضه خمیر سیلیکون در کاربری های گیمینگ

اگر از کارت گرافیک‌تان به‌صورت حرفه‌ای برای بازی، رندرینگ، تشکیل محتوا یا یادگیری ماشین منفعت گیری می‌کنید، به گمان زیادً سختی حرارتی بسیاری روی تراشه GPU داخل می‌شود. در این شرایط، پیشنهاد می‌شود که هر ۲ تا ۳ سال یک بار خمیر سیلیکون معاوضه شود.

زمان معاوضه خمیر سیلیکون در کاربری های سبک

در روبه رو، اگر منفعت گیری شما فقطً برای وب‌گردی، تماشای فیلم و کارهای سبک است، امکان پذیر بتوانید تا ۴ یا حتی ۵ سال بدون نیاز به معاوضه از همان خمیر اولیه منفعت گیری کنید. اما دقت داشته باشید که خمیرهای فابریک کارخانه‌ای طبق معمولً کیفیت متوسط یا پایینی دارند و در برخی موارد حتی در سال دوم نیز خاصیت خود را از دست خواهند داد. به این علت بهتر است که سپس از نزدیک به دو سال دمای کارت گرافیک خود را با نرم‌افزارهایی همانند MSI Afterburner یا HWMonitor بازدید کنید. اگر فهمید شدید دمای GPU شما در حالت idle یا لود نسبت به قبل به‌طور محسوسی زیاد تر شده (برای مثالً ۱۰ تا ۱۵ درجه)، گمان بسیاری وجود دارد که خمیر سیلیکون خشک شده یا خاصیتش را از دست داده باشد.

زمان معاوضه خمیر سیلیکون با در نظر گرفتن علائم

این چنین، بعضی اوقات افزایش صدای فن‌ها، کم شدن فریم ناگهانی، ری‌استارت شدن سیستم در میانه بازی یا حتی نمایش artifactهای تصویری، نشانه‌هایی می باشند که به‌طور غیرمستقیم نشان خواهند داد مشکل حرارتی وجود دارد. این‌گونه نشانه‌ها باید جدی گرفته شوند و یکی از اولین اقداماتی که می‌توان انجام داد، بازدید و درصورت نیاز معاوضه خمیر سیلیکون کارت گرافیک است.

فاکتورهایی که می‌گویند زمان معاوضه خمیر سیلیکون است

در ادامه به معارفه مواردی می‌پردازیم که به شما هشدار خواهند داد احتمالا زمان معاوضه خمیر حرارتی فرارسیده است.

• افزایش قابل‌دقت دمای GPU در تست نرم‌افزاری یا میانه کارکرد سنگین همانند بازی 
• صدای مداوم و بلند فن به‌علت تلاش سیستم برای خنک‌سازی زیاد تر 
• کم شدن کارکرد یا کند شدن ناگهانی در اجرای بازی‌ها یا برنامه‌های گرافیکی سنگین (Thermal Throttling) 
• خاموش شدن یا ری‌استارت ناگهانی سیستم در بار سنگین که نشان‌دهنده حفاظت از سخت‌افزار است 
• ظاهر خشک یا ترک‌خورده خمیر که بعضی اوقات قابل‌مشاهده است، گرچه معیار قابل‌اعتمادی نیست مگر با بازدید دمایی 

آموزش مرحله‌به‌مرحله معاوضه خمیر سیلیکون کارت گرافیک

معاوضه خمیر حرارتی کارت گرافیک احتمالا در نگاه اول ترسناک به نظر برسد، مخصوصاً اگر برای اولین بار این کار را انجام می‌دهید. اما با مقداری دقت، حوصله و مراعات اصول ایمنی، می‌توانید این کار را در خانه هم انجام دهید و به‌طور محسوسی کارکرد سیستم را بهبود ببخشید. در ادامه به زبان ساده و مرحله به مرحله توضیح می‌دهم که چطور این کار را انجام دهید:

۱. خاموش کردن و آماده‌سازی سیستم

در قدم اول، سیستم خود را به‌طور کامل خاموش کنید و کابل برق را جدا کنید. صبر کنید تا کارت گرافیک کاملاً خنک شود، سپس کیس را باز کرده و کارت گرافیک را با دقت از اسلات PCIe جدا کنید. بهتر است قبل از این کار از محیط خود عکس بگیرید تا در بستن مجدد، دچار سردرگمی نشوید.

۲. باز کردن کارت گرافیک

در این مرحله باید پیچ‌های هیت‌سینک را باز کنید. طبق معمولً پیچ‌ها در پشت کارت گرافیک قرار دارند. دقت داشته باشید که برخی مدل‌ها پیچ‌های نهان هم دارند. حتماً کابل فن را با دقت جدا کنید تا آسیبی به آن نرسد. اکنون می‌توانید هیت‌سینک را از کارت گرافیک جدا کنید و به تراشه GPU دسترسی داشته باشید.

۳. تمیز کردن خمیر قدیمی

خمیر سیلیکون خشک‌شده یا باقی‌مانده را با منفعت گیری از یک پارچه نرم آغشته به الکل ایزوپروپیل (۹۰ درصد یا بالاتر) تمیز کنید. این مرحله زیاد مهم است، چون اگر سطح GPU یا هیت‌سینک کاملاً تمیز نباشد، خمیر تازه به‌خوبی عمل نمی‌کند. بعد از پاک کردن، اجازه دهید الکل خشک شود.

۴. اعمال خمیر تازه

مقدار مقداری خمیر تازه روی تراشه GPU بریزید. نیازی به پخش دستی آن نیست، چون وقتی که هیت‌سینک مجدداً نصب می‌شود، خمیر به‌طور یکنواخت پخش خواهد شد. اما اگر اصرار به پخش دارید، می‌توانید از کاردک مخصوص منفعت گیری کنید. دقت کنید که خمیر به اطراف مدارها نریزد.

۵. بستن کارت گرافیک و تست

اکنون مجدد همه چیز را سر جای خود قرار دهید، پیچ‌ها را ببندید و کارت گرافیک را در جای خودش نصب کنید. سیستم را روشن کنید و با منفعت گیری از نرم‌افزارهای نظارتی، دمای کارت گرافیک را در حالت بیکار و تحت سختی بازدید کنید. اگر معاوضه به درستی انجام شده باشد، باید افت دمای محسوس (بعضی اوقات تا ۱۵ درجه) را توانایی کنید.

توانایی شخصی من از معاوضه خمیر سیلیکون کارت گرافیک

چندین دفعه برای سیستم‌های شخصی یا سیستم‌های مشتریانم خمیر سیلیکون کارت گرافیک را معاوضه کرده‌ام و تقریباً در همه موارد، نتیجه دیدنی بوده است. یکی از این موارد یک RTX 2070 Super می بود که در بازی Cyberpunk به دمای ۸۶ درجه می‌رسید و فن‌ها با نهایت توان کار می‌کردند. بعد از معاوضه خمیر، همان کارت گرافیک در همان شرایط، به دمای حداکثری ۷۱ درجه رسید. این ۱۵ درجه افت، تأثیر بسیار‌ای در افت نویز، بهبود کارکرد فن و حتی پایداری کلی سیستم داشت.

از نظر من، معاوضه خمیر سیلیکون، ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه برای افزایش طول عمر کارت گرافیک است. نیازی نیست هر سال این کار را انجام دهید، اما اگر از کارت‌تان زیاد کار می‌کشید یا چند سالی از آخرین معاوضه می‌گذرد، واقعاً ارزشش را دارد.

سؤالات متداول درمورد معاوضه خمیر سیلیکون کارت گرافیک