کارتل ماشین یکی از قطعات مهم و حیاتی در خودروهای احتراق داخلی است. فعالیت موتورهای احتراق داخلی بدون وجود کارتل امکان‌ناپذیر است. این قطعه با نام‌های متغیری همچون کارتر ماشین یا کارتل روغن نیز شناخته می‌شود.

در نوشته اینده از دیجیاتو به بازدید این نوشته خواهیم پرداخت و نکات تکمیلی حوالی این قطعه را با یکدیگر بازدید می کنیم. به این علت اگر می‌خواهید به سوال‌هایی از قبیل کارتل چیست؟ یا کارتل ماشین چیست؟ جواب دهید، در ادامه متن با همراه باشید. در این متن موضوعاتی از قبیل جوشکاری کارتل روغن یا شکستن کارتل روغن را نیز بازدید می کنیم.

کارتل ماشین چیست و چه ماموریت‌ای دارد؟

کارتل ماشین که در معنی صحیح با نام کارتر شناخته می‌شود، قطعه‌ای مهم و کلیدی در موتورهای درون‌سوز است که در پایین‌ترین قسمت موتور و چسبیده به بلوک سیلندر قرار دارد. این قطعه را در زبان انگلیسی Oil Pan یا تابه روغن می‌نامند. به نظر می‌رسد از نام این قطعه، اشکار است که ماموریت آن چیست.

کارتل ماشین ماموریت دارد تا روغن موتور را بعد از پایان چرخه روغن‌کاری جمع‌آوری کرده و ذخیره نماید. این قطعه در واقع مخزن مهم روغن موتور محسوب می‌شود. پمپ روغن با کارتل در تماس است و روغن مورد نیاز را برای گردش مجدد در سیستم، از طریق کارتل فراهم می‌کند. کارتل طبق معمول همانند یک سینی بزرگ و عمیق است که مقادیر بسیاری روغن درون آن جای می‌گیرند و به همین علت است که انگلیسی‌ها آن را تابه روغن می‌نامند.

کارتل در کجای ماشین قرار دارد؟

همان‌گونه که در تکه قبلی اشاره کردیم، کارتل ماشین زیر بلوک سیلندر و در پایین‌ترین نقطه موتور قرار می‌گیرد. قرارگیری کارتل در این محل علتمی‌شود تا این قطعه در معرض صدمه‌های جاده‌ای همانند برخورد با دست‌اندازها، سنگ‌ها و اجسام تیز قرار بگیرد. برای محافظت از این قطعه، یک سپر فلزی یا پلاستیکی به نام سینی زیر موتور در نظر گرفته شده است. این چنین باید به این نوشته اشاره کنیم که این قطعه توسط واشر کارتل به بلوک سیلندر متصل می‌شود تا از هرگونه نشت روغن جلوگیری به عمل آید.

نقش کارتل در سیستم روغن‌کاری

نقش کارتل ماشین در سیستم روان‌کاری موتور ماشین حیاتی محسوب می‌شود. این قطعه چند نقش را در موتورهای درون‌سوز ایفا می‌کند که به شرح زیر می باشند:

1. ذخیره‌سازی: کارتل مکانی برای نگهداری همه روغن موتور ماشین محسوب می‌شود.
2. خنک‌سازی: کارتل ابعاد بزرگی دارد و با هوای آزاد نیز در تماس است. به این علت زمان توقف یا حرکت ماشین، روغن ذخیره‌شده درون آن تا حدی خنک می‌شود.
3. فراهم روغن مورد نیاز پمپ: لوله مکش پمپ روغن در خودروهای درون‌سوز، درون کارتل قرار دارد. روغن از این قطعه به سمت اجزای داخلی موتور کشانده می‌شود.
4. تثبیت سطح روغن: در خودروهای گسترش یافتهتر، کارتل روغن به شکلی طراحی می‌شود که زمان شتاب‌گیری یا ترمزهای ناگهانی، حرکت و پاشش روغن درون مخزن را به حداقل رساند. در نتیجه این عمل،‌ پمپ روغن همیشه دسترسی کافی به مقدار کافی روغن موتور خواهد داشت.

اجزا، جنس و ساختار کارتل ماشین

کارتل ماشین از چند جز مهم راه اندازی شده است. این اجزا شامل واشر،‌ پیچ تخلیه، سینی و پلیت‌ها (صفحه آهنی داخل کارتل) می باشند. در ادامه به جزئیات این قسمت‌ها خواهیم پرداخت:

• سینی مهم یا بدنه کارتل: قسمت مهم و مخزن روغن است که طبق معمولً از جنس فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شود.
• واشر کارتل: این قطعه یک درزگیر مهم است که بین کارتل و بلوک موتور قرار می‌گیرد. واشر کارتل از نشتی روغن جلوگیری می‌کند.

• پیچ تخلیه: این پیچ در پایین‌ترین نقطه کارتل قرار دارد و برای خروج روغن قدیمی زمان معاوضه روغن مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد. این پیچ به یک واشر فلزی یا لاستیکی تجهیزاست تا کاملاً آب‌بندی شود و از خروج روغن جلوگیری به عمل آید.
• بافل‌ها، پلیت‌ها یا صفحات آهنی: صفحات داخلی کارتل می باشند که برای کنترل حرکت روغن در زمان رانندگی پرشتاب و جلوگیری از کف کردن آن درون کارتل جاسازی شده‌اند.

جنس بدنه و مقاومت مکانیکی

آن‌طور که در تکه‌های قبل اشاره کردیم، کارتل ماشین در معرض ضربات خارجی و این چنین تغییرات دما قرار دارد. به این علت کارتل باید مقاومت مناسبی داشته باشد. به‌طور معمول کارتل‌ها از جنس فولاد یا آلومینیوم ساخته خواهد شد.

ورق فولادی فشرده رایج‌ترین و ارزان‌ترین ماده‌ای است که برای ساخت کارتل منفعت گیری می‌شود. این قطعه مقاومت خوبی در برابر ضربه دارد اما وزن آن بالاتر از کارتل آلومینیومی است.

ماده فرد دیگر که برای ساخت کارتل مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد، آلومینیوم است. منفعت گیری از آلومینیوم برای ساخت کارتل به تکنیک ریخته‌گری نیاز دارد. کارتل‌های آلومینیومی طبق معمولً سبک‌تر می باشند و درون آن‌ها از پره‌های خنک‌کننده منفعت گیری شده است تا حرارت را به بیرون انتقال دهند. کارتل‌های آلومینیومی برای خودروهای اسپرت یا گران‌قیمت منفعت گیری خواهد شد.

تفاوت کارتل‌های فلزی و آلومینیومی

ویژگی	کارتل فولادی (فلزی)	کارتل آلومینیومی
وزن	سنگین‌تر	سبک‌تر
هزینه	ارزان‌تر	گران‌تر
خنک‌کاری	ضعیف‌تر	بهتر (به‌علت رسانایی بهتر آلومینیوم)
مقاومت در برابر ضربه	طبق معمولً انعطاف‌پذیرتر (مقداری خم می‌شود)	شکننده‌تر (با ضربه شدیدتر گمان ترک خوردن وجود دارد)
کاربرد	خودروهای اقتصادی و معمولی	خودروهای اسپرت و مدرن

انواع کارتل ماشین

به‌طور کلی دو نوع کارتل در خودروها وجود دارد. نحوه تقسیم‌بندی کارتل‌ها بر پایه نوع مدیریت روغن است. این دو نوع، کارتل تر و کارتل خشک می باشند.

کارتل تر چیست؟

کارتل تر (Wet Sump) نوع رایج سیستم روغن‌کاری است که در اکثر خودروهای معمول بازار مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد. در این سیستم، کارتل زیر موتور قرار دارد و همه روغن موتور هنگامی که فرآیند روغن‌کاری همه می‌شود، در همین مخزن ذخیره می‌شود. پمپ روغن نیز روغن موتور را به‌صورت مستقیم از همین کارتل به درون موتور پمپاژ می‌کند. کارتل‌های تر ساده می باشند، قابلیت مطمعن بالایی دارند و هزینه تشکیل آن‌ها نیز پایین است.

کارتل خشک چیست؟

کارتل خشک (Dry Sump) برای خودروهای اسپرت و مسابقه‌ای مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد. در این سیستم،‌ کارتل زیر موتور قرار دارد اما زیاد کم‌عمق است. در کارتل‌های خشک، روغن به شدت جمع‌آوری می‌شود و در وقتی مختصر توسط پمپ‌های مکش به یک مخزن جداگانه روغن که در جای فرد دیگر از ماشین قرار دارد، منتقل می‌شود.

تفاوت‌های کاربردی و ساختاری کارتل خشک و تر:

ویژگی	کارتل تر (Wet Sump)	کارتل خشک (Dry Sump)
محل ذخیره روغن	مستقیماً در کارتل زیر موتور	مخزن روغن خارجی (Separate Reservoir)
تعداد پمپ	یک پمپ مهم	یک پمپ سختی و چند پمپ مکش
ارتفاع موتور	موتور بلندتر (کارتل زیر آن است)	موتور مختصر‌تر (قابلیت نصب پایین‌تر)
کنترل روغن در پیچ‌ها	محدود (گمان افتروغن‌رسانی)	عالی (روغن همیشه در مخزن خارجی است)
کاربرد	خودروهای شهری و خانوادگی	خودروهای مسابقه‌ای و سوپر اسپرت

علائم خرابی و ترکیدن کارتل ماشین

خرابی کارتل که در شکل‌های ترکیدگی یا نشتی ظهور می‌کند، یکی از مشکلات جدی این قطعه است. این مشکل می‌تواند تبدیل صدمه‌های فاجعه‌باری شود که سلامت موتور را به خطر می‌اندازند. خرابی کارتل چند نشانه دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت:

نشتی روغن در زیر ماشین

شایع‌ترین علامت خرابی کارتل، نشتی روغن و مشاهده لکه‌های روغن موتور زیر ماشین است. این علامت هنگامی که ماشین را برای زمان طویل پارک کرده‌اید، ابراز اشکار می‌کند. نشتی کارتل ماشین می‌تواند بر تاثییر ضربه مستقیم به بدنه کارتل یا فرسودگی و خرابی واشر کارتل باشد. این چنین در صورت ابراز مشکل برای پیچ تخلیه نظیر سفت شدن بیش‌ازحد یا خرابی واشر پیچ، روغن موتور از کارتل به بیرون نشت خواهد کرد.

روشن شدن چراغ چک روغن

اگر کارتل سوراخ شود یا نشتی شدید در آن به وجود آید، سطح روغن موتور افت خواهد یافت. هنگامی که سطح روغن موتور به کمتر از حد ایمن برسد، سنسور سختی روغن فعال می‌شود و چراغ هشدار روغن نیز روشن خواهد شد. در این شرایط باید بلافاصله موتور را خاموش کنید و سطح روغن را چک نمایید. ادامه حرکت در وضعیتی که چراغ روغن ماشین روشن است، به موتور صدمه جدی داخل می‌کند. این چنین اگر سطح روغن به‌‌صورت غیرطبیعی پایین می‌آید، امکان پذیر ماشین دچار روغن‌سوزی شده باشد.

نظر مطالعه: روغن سوزی موتور چیست و چه علایمی دارد؟

صداهای غیرعادی موتور

افتشدید روغن در تاثییر نشتی کارتل، علتمی‌شود تا اجزای متحرک موتور به خوبی روغن‌کاری نشوند و در کلمه خشک کار کنند. به این علت اگر کارتل نشتی داشته باشد، صداهای ناهنجاری از میل‌لنگ، یاتاقان‌ها و سوپاپ‌ها به گوش خواهد رسید. شنیده شدن صدای ساییدگی فلز روی فلز، نشان‌دهنده اصطکاک و صدمه داخلی به موتور است.

دلایل خرابی یا ترک کارتل ماشین

عوامل مختلفی امکان پذیر علتخرابی کارتل ماشین شوند. این عوامل امکان پذیر به‌صورت فیزیکی یا شیمیایی، بر سلامت کارتل تأثیر منفی بگذارند. در ادامه دلایل خرابی این قطعه را بازدید می کنیم.

ضربه مستقیم به کارتل

شایع‌ترین دلیلی که علتترک خوردن یا سوراخ شدن کارتل می‌شود، برخورد مستقیم بدنه آن با اجسام خارجی است. این اتفاق هنگامی رخ می‌دهد که با شدت بالا از روی دست‌اندازهای بزرگ عبور کنید، سنگ‌ها و قطعات فلزی سطح جاده به کارتل برخورد کنند، ماشین از ناحیه کارتل دچار سانحه شود یا با ماشین سواری به آفرود بروید.

دمای بالا و شوک حرارتی

یکی دیگر از دلایل نشتی کارتل، شوک حرارتی است. اگر موتور برای زمان طویل بدون روغن‌کاری مناسب کار کند، دچار افزایش دما می‌شود. در این زمان اگر آب سرد روی کارتل بپاشد، این قطعه دچار شوک حرارتی خواهد شد. شوک حرارتی علتمی‌شود تا ترک‌هایی روی بدنه کارتل تشکیل شود.

نقص در طراحی یا تشکیل

بعضی اوقات اوقات راننده در خرابی کارتل تقصیری ندارد و این قطعه به‌علت ساخت نامناسب دچار مشکل شده است. منفعت گیری از آلیاژ نامرغوب در تشکیل کارتل، نصب نامناسب واشر و رزوه‌های خراب پیچ تخلیه، علتصدمه‌پذیری کارتل خواهد شد که در نتیجه آن نشتی اتفاق خواهد افتاد.

راه‌های جلوگیری از خرابی کارتل ماشین

حتماً تابه‌حال فهمید شده‌اید که کارتل ماشین یک قطعه حساس است و اهمیت بالایی دارد. به این علت باید از آن محافظت کرد تا صدمه نبیند. در ادامه راهکارهایی برای محافظت از کارتل ماشین اراعه شده‌اند.

منفعت گیری از سینی زیر موتور

نصب سینی زیر موتور بهترین راه پیشگیری از خرابی کارتل است. این سینی‌ها از جنس فولاد، آلومینیوم یا پلاستیک ساخته خواهد شد. ماموریت این سینی‌ها، جذب ضربات احتمالی است. این چنین نصب سینی زیر موتور از برخورد سنگ و فلزات با کارتل خودداری می‌کند.

چک کردن سطح روغن به‌صورت منظم

چک کردن هفتگی سطح روغن در موتورهای درون‌سوز، موضوعی حیاتی است. با انجام این کار می‌توانید فهمید شوید که آیا نشتی در موتور اتفاق افتاده است یا خیر. درصورت ابراز نشتی، می‌توانید آن را شناسایی و از بین بردن کنید.

نظر مطالعه: روش صحیح چک‌کردن روغن موتور ماشین

انجام سرویس‌های دوره‌ای در موعد مقرر

انجام سرویس‌های دوره‌ای یکی دیگر از راه‌های نگه داری سلامت کارتل و سیستم روغن‌کاری است. در این سرویس‌ها، روغن موتور و فیلتر روغن معاوضه خواهد شد. این چنین حالت واشر کارتل و پیچ تخلیه نیز بازدید می‌شود تا یقین شوید که هیچ‌گونه نشتی از این ناحیه وجود ندارد.

راه حلهای تعمیر و از بین بردن نشتی روغن از پیچ کارتل

برای تعمیر کارتل صدمه‌دیده، نخست باید به مقدار صدمه وارده دقت کنید. در صدمه‌های کوچک، امکان تعمیر کارتل وجود دارد تا برای مدتی هم چنان بتوانید از این قطعه منفعت گیری کنید. بااین‌حال در صدمه‌های بزرگ، راهی به جز معاوضه کارتل وجود ندارد.

تعمیر موقت با چسب یا جوشکاری

در زمان ابراز نشتی‌های جزئی، ترک‌های محدود یا سوراخ‌های کوچک، می‌توانید از چسب زدن یا جوشکاری برای تعمیر کارتل منفعت گیری کنید. این روش، یک راه‌حل اضطراری است که علتمی‌شود تا ماشین بتواند هم چنان به فعالیت خود برای مدتی محدود ادامه دهد. این چنین باید دقت داشته باشید که جوشکاری کارتل باید توسط جوشکار ماهر و بعد از تخلیه کامل روغن انجام شود.

معاوضه کامل کارتل

هنگامی که کارتل دچار صدمه ساختاری جدی شده باشد، ترک‌های بزرگ و متعدد روی آن مشاهده شود یا رزوه پیچ تخلیه خراب شده باشد، بایستی نسبت به معاوضه کارتل عمل کنید. در این حالت باید روغن به‌طور کامل تخلیه شود، پیچ‌های نگهدارنده باز شوند، کارتل قدیمی جدا شود، سطح بلوک موتور تمیز شود و سپس کارتل تازه به همراه واشر نصب شود.

هزینه‌های تقریبی تعمیر یا معاوضه کارتل چه مقدار است؟

هزینه‌های تعمیر یا معاوضه کارتل بسته به کاری که شما می‌خواهید انجام دهید، متغیر است. ترمیم رزوه پیچ تخلیه با منفعت گیری از چسب، کمترین هزینه را به همراه دارد. جوشکاری ترک‌های کوچک هزینه بالاتری را روی دست شما می‌گذارد و به توانایی جوشکار بستگی دارد.

در نهایت معاوضه کامل کارتل بیشترین هزینه را برای شما به جستوجو خواهد داشت. در این حالت بایستی کارتل و قطعات آن خریداری و نصب شوند. این چنین باید روغن موتور و فیلتر روغن نیز معاوضه شوند. هزینه معاوضه کامل کارتل یک ماشین ایرانی مرسوم در سال ۱۴۰۴ به همراه بازدید‌های بعد از آن، نزدیک به ۱۶ تا ۲۰ میلیون تومان است.

جمع بندی

در نگاه اول، کارتل ماشین قطعه‌ای کم‌اهمیت به نظر می‌رسد که تنها ماموریت آن جمع‌آوری روغن موتور است. بااین‌حال اگر عمیق‌تر نگاه کنید، فهمید خواهید شد که این قطعه حمایتکننده و ضمانت‌کننده کارکرد روان سیستم روغن‌کاری موتور است. موقعیت این قطعه که زیر موتور قرار دارد، علتمی‌شود تا کارتل در معرض صدمه‌های جدی فیزیکی قرار بگیرد و بایستی از آن محافظت به عمل آید. نصب یک سینی محافظ، انجام سرویس‌های دوره‌ای و چک کردن مداوم سطح روغن موتور، سلامت این قطعه را برای مدتی طویل ضمانت خواهد کرد.

سوالات متداول