برخی از نکات ارث به قدری شگفت و پیچیده است که گاه به دعوای وارثان بر سر ارث می‌انجامد. در این نوشته به قانون تقسیم ارث و ۶ مسئله شگفت در ارث می‌پردازیم.

قواعد کلی قانون تقسیم ارث

ارث در حقوق ایران بر دو پایه مهم «نسب» و «جهت» محکم است و ماده ۸۶۱ این دو ربط را معارفه می‌کند. ربط نسبی یعنی افرادی که از طریق خونی به یکدیگر مرتبط می باشند (همانند پدر و مادر و فرزندان). ربط سببی یعنی افراد به وسیله ازدواج به یکدیگر مرتبط می باشند همانند زن و شوهر و والدین همسر.

طبقات و درجات وراث در قانون مدنی

قانون مدنی در مواد ۸۶۲ و ۸۶۳ وراث نسبی را در سه طبقه قرار داده است. طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان و نوه‌ها است؛ طبقه دوم اجداد، خواهر، برادر و اولاد آن‌ها را دربرمی‌گیرد؛ و طبقه سوم شامل عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آنان است. مسئله مهم آن است که تا وقتی که حتی یک نفر از طبقه بالاتر زنده باشد، نوبت به طبقه پایین‌تر نمی‌رسد.

سهم‌الارث همسر

مطابق ماده ۹۱۳ قانون مدنی اگر متوفی فرزند نداشته باشد، شوهر نصف اموال و زن یک چهارم اموال را به ارث می‌برد. اما اگر متوفی دارای فرزند یا نوه باشد، سهم شوهر به یک‌چهارم و سهم زن به یک‌هشتم افت می‌یابد.

این چنین اگر زنی تنها وارث شوهرش باشد، یک‌چهارم را به گفتن «فکر» (سهم تعیین شده) و سه چهارم باقی‌مانده را به گفتن «رد» (برگشت اموال) دریافت می‌کند.

سهم‌الارث پدر و مادر

بر پایه ماده ۹۰۶ تقسیم ارث، اگر متوفی هیچ فرزندی نداشته باشد و هر دو والدین زنده باشند، مادر یک‌سوم و پدر دو‌سوم سهم می‌برد. اما اگر مادر «حاجب» (وارثی که سهم ارث را کم می‌کند) داشته باشد، سهم مادر از یک‌سوم به یک‌ششم افت می‌یابد و باقی ترکه به پد

سهم‌الارث فرزندان و نوه‌ها

ماده ۹۰۷ قانون مدنی سهم فرزندان را بر پایه جنسیت و تعداد آنان تعیین کرده است. اگر تنها یک فرزند وجود داشته باشد، همه ارث به او می‌رسد. اگر فرزندان چند نفر باشند و همه انها دختر یا همه انها پسر باشند، ارث به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.

اما اگر ترکیبی از پسر و دختر باشند، سهم پسر دو برابر سهم دختر است. در رابطه نوه‌ها، قانون اصل «قائم‌مقامی» را اعمال می‌کند. یعنی اگر پدر یا مادر نوه فوت کرده باشند، نوه به‌جای والد فوت‌شده خود قرار می‌گیرد و سهم او را دریافت می‌کند. اما اگر پدر یا مادر نوه در قید حیات باشند، نوه هیچ سهمی نمی‌برد، چون وجود نسل بالاتر مانع ارث‌بری نسل پایین‌تر است.

۶ مسئله درمورد تقسیم ارث

نکات ارث گاه جهت دعوا و اختلاف بین وارثان می‌شود. به همین علت برای جلوگیری از اختلافات ارثی، هر شخص می‌تواند در وصیت‌نامه‌ای تکلیف وارثان را روشن کند و طی صلح عمری ضمن این که حق فسخ وصیت‌نامه را برای خود محفوظ دارد، تا زمان حیات خود بتواند از مزایای مال خود منفعت ببرد.

عجایب ارث عبارت هستند از:

۱.سهم الارث زنان در اکثر موارد نصف سهم مردان است. مگر در یک مورد اختصاصی: اگر شخصی فوت کند و تنها وارثان او یک برادر و یک خواهر باشند که فقط از سمت مادر با او یکی می باشند (یعنی مادرشان یکی بوده ولی پدرشان فرق دارد)، قانون می‌گوید هنگامی پیوند از طرف «مادر» باشد، جنسیت مهم نیست و ارث مساوی تقسیم می‌شود.

۲.زن از عین اموال غیرمنقول ارث نمی‌برد، بلکه از قیمت آن ارث می‌برد. این یعنی زن بعد از مرگ شوهر صاحب بخشی از خانه یا زمین او نیست و مطابق قانون باید سهم او به طور ریالی پرداخت شود. اما اگر دیگر وراث از پرداخت قیمت ملک خودداری کنند، زن می‌تواند حق خود را از عین ملک (خود زمین یا خانه) استیفاء کند.

۳.نوه‌ها بعضی اوقات ارث می‌برند و بعضی اوقات نمی‌برند. اگر یکی از والدین نوه در قید حیات باشند، نوه به علت وجود وارث طبقه بالاتر ارث نمی‌برد. اما اگر آن‌ها فوت کرده باشند، نوه ارث می‌برد.

۴.پدر و مادرهمیشه سهم دارند. برخلاف نوه‌ها که از جد خود امکان پذیر ارث نبرند، حتی اگر نوه‌ها حاضر باشند، پدر و مادر متوفی هم چنان ارث می‌برد.

۵.تفاوت مهم بین سهم فکر و قرابت یکی دیگر از عجایب است. یعنی وراثی همانند همسر یا مادر همیشه سهم ثابتی از ترکه دارند، در حالی که دیگر وراث بر پایه نزدیکی نسبی‌شان سهم می‌برند.

۶.قانون ارث عقد موقت را به رسمیت نمی‌شناسد. ماده ۹۴۰ پافشاری می‌کند که تنها زوجین دارای عقد دائم از یکدیگر ارث می‌برند. این چنین ماده ۹۴۲ گفتن می‌کند اگر مرد چند همسر دائم داشته باشد، سهم همسر در هر حالت به طور مساوی بین همه زنان تقسیم می‌شود.