کنکور سال ۱۴۰۴ در حالی به آخر رسید که آمارها نشان دادند مدارس دولتی کمترین نقش و تاثییر عمر خودشان را در کنکور امسال به ثبت رسانده‌اند. از آن روز این سخن بگویید در بین خانواده‌ها ترویج بیشتری اشکار کرد که «اگر پول داشتیم تا کلاس‌کنکور ثبت‌نام کنیم، حتما رتبه بهتری می‌گرفتیم.» از سویی دیگر برخی با نگاه به حالت معیشتی‌شان خود را از رقابت در کنکور کنار کشیدند و میدان را برای افراد دهک بالا خالی گذاشتند.

اما، همه این‌ها عکس العمل‌های پراگماتیستی بدنه جامعه می بود، در حالی که دست‌های پشت‌پرده‌ی مافیا هم چنان غیرقابل‌کنترل به فعالیت‌های خود ادامه داده و نظام علمی ایران را برای سال‌های سپس تحت‌الشعاع قرار خواهند داد. از طرفی تا چندی پیش فردی جرات سخن بگویید در رابطه مافیای کنکور را نداشت.

این مساله‌ای ساری در رگ و پی نظام آموزشی ایران می بود که همه آن را فهمیدن می‌کردند، اما کمتر فردی به آن می‌پرداخت. تا این که کارشناسی در یک مصاحبه به تبعات فعالیت‌های مافیایی پرداخت و رفته رفته مسائلی افشا شد که قابل بازدید است. جدای از آن باید این مساله که ادامه این روال چه پیامدهایی برای جامعه ایران خواهد داشت را واکاوی نمود تا اهمیت این مساله شفاف‌سازی شود.

ماجرای مافیای کنکور چیست؟

او گفت و گو مافیای کنکور سال‌ها است که داغ شده؛ اما نتیجه ملموس آن وقتی اشکار شد که قسمت بزرگی از مردم جامعه در حالی که دچار مشکلات معیشتی بودند، توان ثبت‌نام در کلاس‌های کنکور را نداشتند و عملا آن‌هایی رتبه‌های برتر در کنکور ۱۴۰۴ را کسب کردند، که یا در مدارس تیزهوشان تحصیل می‌کردند یا غیرانتفاعی. سایرین هم حتما در یکی دو کلاس کنکور شرکت کرده بودند یا با وجود در کلاس‌های آنلاین و آفلاین ضبط شده، با هزینه کمتر، تلاش داشتند از قافله عقب نمانند.

اکنون بعد از گذشت ۲ الی ۳ ماه از اغاز سال تحصیلی تازه، کارشناسان و مسئولان در لفافه یا به وضوح از مافیایی سخن بگویید می‌کنند که نظام کنکوری ایران را در مشت خود نگه داشتنه‌اند.

آخرین بار به گمان زیاد خرداد ماه سال ۱۴۰۱ می بود که او گفت و گو مافیای کنکور در مجلس داغ شد. در آن روزها قرار می بود کنکور برای دو یا سه سال سپس حذف شود؛ که اگر تصویب شده  می بود، برای سال جاری بساط کنکور جمع شده می بود. همان موقع علیرضا سلیمی، عضو هیئت رئیسه مجلس، او گفت: « مافیای کنکور علتشده است برخی افراد هزاران میلیارد تومان به جیب بزنند به همین علت در مجلس یک بازه وقتی اشکار شده است تا زیرساخت‌ها و مقدمات برای حذف کنکور پیگیری و فراهم شود.» اما انگار از بعد این مافیا برنیامدند و ماجرای کنکور هم چنان محکم پای برجا ماند.

فشارها و تهدیدهای مافیایی

بعدتر هنگامی قرار می بود، معدل جای پای خود را در رتبه کنکور باز کند و آن از انحصار کامل آزمون بیرون بیاید فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرد تا به تصویب برسد؛ تا جایی که عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی چندی اکنون در این مورد می‌گوید: «با وجود فشارها، تهدیدها و ارسال میلیون‌ها پیامک رباتی (خودکار) از سوی مافیای کنکور، هیچ‌یک از اعضا تسلیم نشدند و مصوبه اجرا شد.»

او در سخن بگویید‌هایش اشاره می‌کند که شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس ۱۲ سال برای تصویب این مطرح دست و پا زده اما در ۳ سال تازه، علی‌رغم تهدیدها و فشارهای متعدد، این مصوبه با پیروزی اجرا شده است. یقیناً مافیای کنکور بعد از تصویب این مطرح هم راه جدیدی برای خود باز کردند و این بار سر از مدارس درآوردند.

این بار رد پای آنان در راه اندازی کلاس‌هایی دیده می‌شد که قرار می بود هندل کردن درس‌های امتحان نهایی و همزمان تست‌های کنکور را آموزش دهند. همین مساله هم جهت شده می بود دانش‌آموزان دچار سردرگمی عجیبی شوند. یاسمین، دانشجوی دانشگاه شریف که امسال به دانشگاه داخل شده در این مورد به خبرنگار فرارو می‌گوید: «دنیای تست‌ها و راه‌حل‌های آن برای آزمون کنکور با دنیای جواب تشریحی برای آزمون نهایی کاملا جداست؛ انگار درس‌ها دو برابر می‌شد.»

در این چنین شرایطی دانش‌آموزان برای اشکار کردن راهکار ناچار بودند در کلاس‌های کنکور ثبت‌نام کنند. در این مورد همین امسال نماینده انجمن اسلامی دانشگاه پرورش دبیر شهید رجایی در مراسم روز دانشجو او گفت: «قرار می بود مافیای کنکور حذف شود، مافیای امتحان نهایی هم اضافه شد.» مادر یاسمین هم در این مورد اشاره می‌کند: «فکر نکنید نمی‌فهمیم، ما مردم مجبوریم گول مافیای کنکور را بخوریم!»

اکنون اما، علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، در حالی که مافیای کنکور به شکلی اعجاب‌انگیز توانسته‌اند تاثییر خود را بر نظام علمی ایران بگذارند، از این نوع فعالیت‌ها پرده برداشته و می‌گوید: « این ساختارهای اقتصادی و غیرعلمی جهت شده برنامه درسی سرزمین به سمت حافظه‌محوری و توانایی‌زدایی حرکت کند. مقابله با این جریان نیازمند یک تصمیم‌گیری کلان در سطح ملی است.» این مساله در حالی نقل می‌شود که موج گسترده مهاجرت‌ها اینبار نه از سوی دانشجویان، بلکه از سوی دانش‌آموزان دیده می‌شود.

تا جایی که برخی بر این باورند، مافیای فرد دیگر رو در روی مافیای کنکور ایستاده و دانش آموزان را به مهاجرت سوق می‌دهد. محمد محمدی مسعودی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدیرکل اسبق بورس و اعزام دانشجویان در این مورد می‌گوید: «بزرگترین کانال، مؤسسات اعزام دانشجو به خارج از سرزمین می باشند که عمده تمرکز آن‌ها بر رشته‌های پردرآمد همانند پزشکی است. آمارهای حاضر مشخص می کند که ۵۳۰ مؤسسه اعزام دانشجوی غیرمجاز در روبه رو تنها ۱۵۰ مؤسسه مجاز در حال فعالیت می باشند.» در این بین آماری که مشخص می کند تنها در سرزمین ترکیه ۳۰ هزار دانشجوی ایرانی مشغول به تحصیل می باشند، زنگ خطر هشدار برای جامعه جوان و تحصیل‌کرده ایران را به صدا در آورده.

اگر قوت مافیای کنکور بماند چه می‌شود؟

پیامدهای قوت گرفتن مافیای کنکور را می‌توان از نقطه‌ای اغاز کرد که وزیر آموزش و پرورش اخیرا به آن اشاره کرده است: «برنامه درسی سرزمین به سمت حافظه‌محوری و توانایی‌زدایی حرکت می‌کند.» این مساله دقیقا از شیوه و نوع آزمون کنکور تشکیل شده است که مافیا به آن دامن می‌زنند. هنگامی تعیین‌کننده‌ترین قسمت پیروزی آموزشی به تست‌زنی سریع و تکنیک‌های کلاس‌های تجاری وابسته می‌شود، نه‌تنها مدرسه و آموزش رسمی تضعیف خواهد شد، بلکه قسمت بزرگی از دانش‌آموزان که توان مالی رقابت ندارند از همان ابتدا حذف خواهد شد. این تحول جهت، نخستین و سریع‌ترین نتیجه قوت مافیاست که نظام یادگیری را سطحی و کم‌بازده می‌کند.

تشدید مهاجرت تحصیلی

از سویی دیگر ساختار مافیایی کنکور فقط آینده تحصیلی نوجوانان را تحت تاثییر قرار نمی‌دهد، بلکه مهاجرت تحصیلی را هم تشدید می‌کند. در واقع مافیای کنکور به شکلی پیچیده بر روان دانش آموزان تاثییر می‌گذارد؛ هنگامی آنان خود را خارج از میدان رقابت می‌بینند ضمن پذیرفتن آن تلاش به کاری تدافعی دارند و در این لحظه امکان پذیر در دام مافیایی دیگر با نام مافیای مهاجرت بیافتند. یقیناً آنان تنها از کنکور فرار نمی‌کنند، اعزام دیرتر به خدمت ماموریت سربازی، نبوده است آینده شغلی، نبوده است امکانات پژوهشی، دریافت گرین‌کارت و اقامت در برخی کشورها که در سنین پایین آسان‌تر است از جمله دیگر دلایلی است که تصمیم آن‌ها را جدی‌تر می‌کند. از این روست که مسعودی می‌گوید: «ما با یک مهاجرت قطعی روبه رو هستیم. درصد برگشت این دانشجویان بعد از پایان دوره ارشد (که زیاد تر به دکترا و سپس ورود به بازار کار خارج منجر می‌شود) زیاد پایین است و زیرساخت‌ها در داخل سرزمین نتوانسته‌اند آن‌ها را نگه داری کنند.»

حذف دانش‌آموزان کم‌درآمد

اما ضربه بزرگ‌تر، به آن گروهی داخل می‌شود که نه توان پرداخت هزینه‌های چند ده میلیونی کلاس‌ها را دارند و نه شانس رقابت با دانش‌آموزان مدارس غیرانتفاعی و تیزهوشان را. این گروه که سهمشان در کنکور ۱۴۰۴ تقریبا به پایین‌ترین سطح رسیده عملا از میدان خارج شده‌اند، چون نه با مدرسه دولتی توان رقابت دارد و نه سیستم کنکور اجازه رشد عادلانه استعدادها را می‌دهد. نتیجه این روال، بازتولید طبقاتی آموزش است و در نهایت رتبه توان علمی او را نشان نمی‌دهد بلکه توان مالی او را می‌سنجد. از طرفی هنگامی میدان رقابت کوچک و کوچک‌تر می‌شود گمان قبول برای فردی که به گمان زیاد توان علمی بیشتری از او داشته اما در این میدان نیست را بالا می‌برد.

نفوذ مافیا در سیاست‌های آموزشی

در کنار این‌ها، کارشناسان درمورد پیامدهای نهان و خطرناک فرد دیگر هم هشدار خواهند داد: ازجمله خط‌دهی پشت‌پرده مافیا به سیاست‌های آموزشی؛ سال ۱۳۹۹ می بود که  محمدمهدی زاهدی، نماینده مجلس از نفوذ مافیای کنکور در سیستم آموزش و پرورش سخن حرف های می بود: «باندهای مافیایی با درآمد بالای ۱۰ هزار میلیارد در سال درون آموزش و پرورش نفوذ می‌کنند.» برخی دیگر هم بر این باور می باشند که حتی دست صداو سیما با مافیای کنکور در یک کاسه است و الا برای شفاف‌سازی آن فعالیت بیشتری می‌کرد. مصطفی اسدی، کارشناس آموزشی در این مورد می‌گوید: « یک سیستم غیرمنظم و غیرمتعارف با یک مقصد واحد، شبکه‌ای مافیایی به نام مافیای کنکور را راه اندازی داده‌اند.  رسانه هایی همانند صداوسیما در شکل دهی مافیای نانوشته کنکور تقصیر کار می باشند.»

رشد صنعتی و پیامدهای اجتماعی

به جز خط‌دهی پشت‌پرده مافیا به سیاست‌های آموزشی باید به، رشد بی‌وقفه صنعت چند هزار میلیاردی کنکور اشاره کرد. رضا مراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش زمان، حرف های می بود: «۷۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی مافیای کنکور است.» این حرف های برای سال ۱۴۰۲ است؛ باید محاسبه کرد که افزایش ۵۰ درصدی قیمت کلاس‌های کنکور در سال تحصیلی تازه این گردش مالی را به کجا رسانده؛ با دقت به این مسئله که اکنون خانواده‌ها یقین اشکار کرده‌اند که کلاس کنکور محکم‌ترین راه برای کسب رتبه مناسب است. یقیناً اشکار نیست آیا میلیون‌ها حاشیه نشین ایران هم می‌توانند از این امکانات برخوردار باشند؟

به این علت اگر قوت مافیای کنکور مهار نشود، آموزش در ایران بیش‌ازپیش به کالایی تجاری بدل خواهد شد که فقط طیفی خاص توان خرید آن را خواهند داشت. این چنین آینده‌ای نه‌تنها نظام علمی سرزمین را از درون تهی می‌کند، بلکه شکاف طبقاتی، مهاجرت تحصیلی، نابرابری و بی‌اعتمادی عمومی را تشدید خواهد کرد.