بر پایه آمار انتشار شده از آخرین مطالعه کشوری در سال ۱۴۰۰، برآورد تعداد کل بیماران دیابتی در جمعیت بالای ۲۵ سال در ایران بیشتر از ۷ میلیون نفر و در همان سال شیوع دیابت نیز بیشتر از ۱۴ درصد (متوسط قند خون در جمعیت ذکر شده ۱۰۵.۵۱ میلیگرم در دسی لیتر بوده است) برآورد شد که سهم زنان ۱۴.۷۱ درصد و سهم مردان ۱۳.۴۴ درصد بوده است. این چنین شیوع پیش دیابت در همین جمعیت، ۲۴.۷۹ درصد بوده است که سهم زنان ۲۳.۵۴ درصد و سهم مردان ۲۶.۳۵ درصد بوده است.

دیابت و عوارض آن یکی از علل مهم مرگ سریع زمان در اکثر کشورها معارفه می‌شود و در این بین عوارض قلبی_عروقی یکی از علل مهم مرگ در مبتلایان به دیابت است و در برخی از کشورها مسئول بیشتر از نیمی از مرگ‌ها است.

دکتر سودا محرم‌زاده – متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با گفتن این که شیوع دیابت در جهان زیاد زیاد است، اظهار کرد: دیابت، یکی از علل مهم مرگ‌ومیر انسان‌ها در جهان است و تعداد بسیاری از انسان‌ها به علت ابتلا به این بیماری غیرواگیر، جان خود را از دست خواهند داد.

حالت ابتلا به دیابت در جهان

 وی درمورد حالت ابتلا به دیابت در جهان او گفت: بر پایه آخرین گزارش فدراسیون بین المللی دیابت (IDF) که در سال ۲۰۲۱ انتشار شده، بیشتر از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان به دیابت مبتلا می باشند. شدت شیوع دیابت زیاد زیاد است و برسی‌ها بیانگر این است که تعداد مبتلایان به این بیماری به ۷۰۰ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ می‌رسد.

دیابت در ایران بالاتر از میانگین جهانی

محرم‌زاده با گفتن این که نرخ رشد دیابت در ایران نیز زیاد زیاد است، تصریح‌ کرد: متاسفانه، مقدار رشد دیابت در سرزمین ما از میانگین جهانی زیاد تر است. بر پایه گزارش‌های وزارت بهداشت، مقدار شیوع دیابت زیاد تر از ۱۵ درصد است و نزدیک به ۲۵ درصد ایرانیان به «پیش‌دیابت» مبتلا می باشند.  

ربط تنگاتنگ دیابت نوع ۲ با سبک زندگی

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان توضیح‌ داد: هنگامی که از دیابت سخن به بین می‌آید، زیاد تر منظور «دیابت نوع ۲» است که ربط تنگاتنگی با سبک زندگی دارد. برخی عوامل ابراز دیابت از کنترل افراد خارج است، اما تعداد بسیاری از عواملی که منشاء ابتلا به دیابت می باشند به راحتی کنترل خواهد شد. تحول سبک زندگی خود می‌تواند تا حد قابل توجهی گمان ابتلا به دیابت را افت دهد.

دیابت چیست؟

محرم‌زاده درمورد دلایل ابتلا به دیابت او گفت: موادغذایی که به طور روزانه مصرف‌می‌کنیم، ۳ درشت‌مغذی، «چربی»، «کربوهیدرات» و «پروتئین» دارند. در افرادی که مبتلا به دیابت می باشند توانایی بدن برای «متابولیزه کردن» کربوهیدرات‌ها افت‌می‌یابد و در نتیجه کربوهیدرات ها که در فرآیند هضم و جذب به قند تبدیل شده‌اند، نمی توانند به درستی به سلول‌ها منتقل شوند. در این چنین شرایطی، قند، پشت سلول باقی‌می‌ماند و تجمع آن در خون جهت افزایش قند خون می‌شود که به این شرایط «دیابت» حرف های می‌شود.

وی با گفتن این که «ابتلا به دیابت» طیف‌های متغیری دارد، خاطرنشان کرد: این گمان وجود دارد که مبتلایان به دیابت، تا این مدت در مرحله های ابتدایی ابتلا بوده و اصطلاحا در مرحله «پیش دیابت» باشند و تا این مدت  قند خون آن‌ها افزایش‌ نیافته باشد.

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با اشاره به افراد مستعد ابتلا به دیابت او گفت: مبتلایان به چاقی، افراد دارای بافت عضلانی کم، افرادی که رژیم غذایی مناسبی ندارند و به قدر کافی سبزیجات و فیبر مصرف نمی‌کنند و مهم‌تر از همه افرادی که زندگی غیر فعالی دارند، در حال سپری‌ کردن پله‌های مقدماتی دیابت می باشند.

خطر فقر بافت عضلانی برای ابتلا به دیابت

وی با اشاره به باورهای جامعه در ربط با ابتلا به دیابت اصرار کرد: بنابر باور عمومی جامعه، فقط افراد زیاد چاق به دیابت مبتلا خواهد شد؛ این در حالی است که شیوع دیابت در افرادی که به چاقی مبتلا نیستند نیز در حال افزایش است. شیوع دیابت در بین افراد لاغر بیانگر این است که منشاء دیابت فقط به تجمع چربی در بدن محدود نمی‌شود بلکه «افتبافت عضلانی» نیز می‌تواند منشاء ابتلا به دیابت باشد.

محرم‌زاده با گفتن این که افتبافت عضلانی به «سبک زندگی افراد» مربوط می‌شود، افزود: سبک زندگی، نقش موثری در پیشگیری از ابتلا به دیابت‌ دارد. هنگامی که از سبک زندگی سخن می‌گوییم، دو مولفه «سبک تغذیه» و «مقدار فعالیت بدنی» را در کانون دقت قرار می‌دهیم.

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان گفتن‌ کرد: مجامع علمی بر مقدار بافت عضلانی و ظرفیت متابولیزه‌ کردن هر چه زیاد تر و مؤثرتر مواد غذایی برای پیشگیری از دیابت اصرار می‌کنند. فعالیت‌های ورزشی می‌توانند جهت افزایش بافت‌ عضلانی ‌شوند. ماهیت سیستم عضلانی بدن همانند دیگر سیستم‌های بدن است و اگر  مورد منفعت گیری قرار نگیرد، تحلیل می‌رود.

محرم‌زاده ادامه‌ داد: برخی افراد، الگوهای غذایی سالم دارند، اما با فعالیت‌های ورزشی بیگانه می باشند. عضلات بدن، در فقدان فعالیت ورزشی رفته‌رفته کوچک می‌شود و احتمالا به نازکی پوست برسد. بر همین مبنا هم برخی از مراجعان کلینیک دیابت رویان به هیچ‌وجه چاق نیستند اما هیچ‌گونه فعالیت ورزشی نداشته‌اند. عضلات بدن برخی مبتلایان به دیابت به قدری نازک شده که استخوان‌های زیر عضلات آنها به راحتی لمس می‌شود. فقدان بافت عضلانی، افراد را در مسیری قرار می‌دهد که نتوانند موادغذایی را به خوبی متابولیزه کنند و کلید ابتلا به دیابت آنها زده شود.

پیشگیری از دیابت با ورزش

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با گفتن این که فعالیت ورزشی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت زیاد الزامی است، اصرار کرد: فعالیت ورزشی مزایا متنوعی دارد که تحکیم بافت یکی از آن مزایا به حساب می‌آید. این چنین برای داشتن یک سبک زندگی سالم، «اعتدال بین دریافت موادغذایی و سوزاندن آن»، زیاد مهم است که باید مدام مورد دقت قرار گیرد. به طور معمول، مقدار موادغذایی دریافتی از مقدار نیاز پایه‌ای بدن زیاد تر است که این مقدار مازاد می‌بایست سوزانده شود؛ هنگامی که مقدار موادغذایی مازاد و انرژی حاصل از آن سوزانده نشود، در بدن تجمع‌ کرده و به بدن صدمه داخل می‌کند. بیماری‌های متابولیک همانند چاقی، سندروم متابولیک و دیابت نوع ۲ در تعداد بسیاری از موارد به علت تجمع کالری مازاد در بدن در طویل زمان تشکیل می‌شود.

۳ ضلع مثلث درمان دیابت

وی با گفتن این که «تغذیه»، «دارو درمانی» و «فعالیت ورزشی» سه اضلاع مثلث درمان دیابت نوع ۲ را راه اندازی خواهند داد، او گفت: اهمیت اضلاع مثلث درمانی دیابت نوع ۲ به یک اندازه است. اگر مبتلایان به دیابت نوع ۲ فقط داروهای تجویزی را مصرف‌ کنند اما نسبت به مراعات الگوی غذایی و فعالیت ورزشی بی‌دقت باشند، ‌نه تنها بیماری آنها بهبود نمی‌یابد بلکه نیاز به مصرف دارو نیز افزایش می‌یابد.

محرم‌زاده درمورد الگوهای غذایی مبتلایان به دیابت نوع ۲ گفت: افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌بایست مصرف قند ساده و کالری دریافتی خود را بر مطابق برنامه غذایی مناسب خود افت دهند و از پرخوری اجتناب کنند و فیبر بیشتری مصرف‌ کنند.

اهمیت ورزش و توقف عضله‌سوزی در دیابتی‌ها

این متخصص با گفتن این که درمورد فعالیت‌های ورزشی بیماران مبتلا به دیابت چندان سخن حرف های نمی‌شود، افزود: پیاده‌روی، راحت‌ترین و در دسترس‌ترین کار امکان پذیر؛ به نحوی که همه افراد جامعه با پیاده‌روی می‌توانند پشتیبانی قابل توجهی به کنترل قند خون خود کنند. اگرچه پیاده‌روی به کنترل قندخون زیاد پشتیبانی می‌کند اما ضعف بزرگ بیماران دیابتی یعنی افتبافت عضلانی را جبران نمی‌کند. بیمارانی که به علت ضعف و افتبافت عضلانی به دیابت مبتلا شده‌اند با پیاده‌روی نمی توانند این افترا جبران کنند.

او همین طور گفت: ساخت بافت عضلانی مبتلایان دیابت به علت سخت‌بودن جذب کربوهیدرات‌ها با شدت مقداری انجام می‌شود. نه تنها عضله‌سازی به سختی انجام می‌شود، بلکه مقدار عضله‌سوزی این بیماران زیاد تر از افراد دیگر است. برنامه ورزشی مبتلایان به دیابت نوع ۲ باید به نحوی باشد که آمادگی جسمانی آنها برای توقف روال عضله‌سوزی افزایش دهد.

چرایی افت عضله‌سازی در مبتلایان دیابت

این متخصص درمورد چرایی افزایش عضله‌سوزی و افت عضله‌سازی مبتلایان به دیابت او گفت: مقاومت به انسولین، مهم ترین ویژگی دیابت نوع ۲ است. انسولین همانند کلید عمل‌می‌کند؛ یعنی درب سلول را به روی قند باز می‌کند. هنگامی که انسولین افت می‌یابد یا سلول به آن جواب نمی‌دهد، مقاومت به انسولین تشکیل می‌شود. سیستم بدنی زیاد تر بیماران دیابتی به انسولین به طور مؤثری جواب نمی‌دهد. انسولین علاوه بر این که برای دریافت قند توسط سلول، الزامی است، از با اهمیت ترین موادی است که فعالیت «آنابولیک»  دارد؛ یعنی جهت ترمیم و رشد عضلات می‌شود.

او همین طور گفت: انسولین، یکی از چهار هورمون موثر در ساخت عضله است؛ به علت این که سلول‌های عضلانی در بدن بیماران دیابتی به خوبی به انسولین عکس العمل نمی‌هد، در نتیجه عضله‌سازی به درستی انجام نمی‌شود. به طور معمول بعد از ۳۰ سالگی، یک تا ۲ درصد بافت عضلانی بدن به طور سالانه از دست‌ می‌رود و این اتفاق برای مبتلایان به دیابت به چهار تا پنج درصد می‌رسد.  

محرم‌زاده او گفت: حرکات قدرتی جهت تحکیم عضلات می‌شود؛ به این علت برای داشتن عضلات خوب باید تمریناتی فراتر از کارهای روتین روزانه داشته‌ باشیم. تمرین‌های ورزشی با کش، وزنه‌زدن با دمبل، تمرین با دستگاه‌های بدنسازی یا با وزن بدن به افزایش بافت عضلانی پشتیبانی می‌کند. افزایش بافت عضلانی به معنی منبع های زیاد تر سوزاندن قند خون است.

و اما ورزش‌های مناسب دیابتی‌ها

این متخصص فیزیولوژی ورزش در ادامه گفت: همه راهنماهای کنترل و درمان دیابت  (diabetes guidelines) در سطح دنیا پافشاری می‌کنند که برنامه ورزشی بیماران دیابتی باید حداقل شامل ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی هوازی همانند پیاده‌روی و شناکردن باشد و این چنین به منظور افزایش قوت و حجم بافت عضلانی خود می‌یایست دو جلسه غیرمتوالی در هفته تمرینات مقاومتی انجام بدهند.

وی با گفتن این که همه فعالیت‌های ورزشی تبدیل افزایش عضله نمی‌شوند، اصرار کرد: هر فعالیتی که جهت افزایش سوخت‌وساز بدن شود برای دیابتی‌ها حداکثر منفعت را به همراه نخواهد داشت. برای مثال این گمان وجود دارد که طبقات یک ساختمان چهار طبقه را هر روز طی کنیم؛ اگرچه تعداد ضربان قلب افزایش می‌یابد اما این نوشته به معنی ورزش‌کردن نیست و نمی‌تواند همه مزایا ورزش‌کردن را برای بدن تامین‌ کند. اگرچه پیاده‌روی از مزایای بسیاری برخوردار است اما نمی‌تواند جانشین یک برنامه خوب ورزشی شود. چون پیاده‌روی به افزایش بافت عضلانی منجر نمی‌شود. با این حال، اگر با شدت و زمان مناسب انجام شود، می تواند نقش موثری در کنترل بافت‌های چربی اطرف قلب و احشای شکمی و کنترل وزن داشته باشد.  

چطور بافت‌های تحلیل رفته دیابتی‌ها را به تنظیمات کارخانه بازگردانیم؟

محرم‌زاده با اشاره به نتایج پژوهش‌های ورزشی گفت: نتایج مطالعات ورزشی زیاد دلنشین است. بازهم تکرار می‌کنم مثلث درمانی دیابت نوع۲ از ۳ ضلع «دارودرمانی»، «ورزش‌کردن» و «مراعات الگوی غذایی» راه اندازی‌ شده است. مقصد «مراعات الگوی غذایی» و «دارو درمانی»، کنترل دیابت است، اما ضلع سوم درمان دیابت یعنی «ورزش‌کردن»، می تواند به شکل معجزه آسایی علاوه بر کنترل، به  درمان دیابت نیز پشتیبانی کند. اگر برنامه ورزشی منطبق با ویژگی‌های بدنی فرد مبتلا به دیابت باشد، می‌تواند بافت‌های تحلیل‌رفته و کارکرد فیزیولوژیک تحول یافته در زیاد تر بافت های بدن و نه تنها عضلات را به تنظیمات کارخانه بازگرداند.

این متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان ادامه‌ داد: ورزش کردن، آثار منحصر به فردی برای بدن به ارمغان می‌آورد و می‌تواند بافت‌هایی که بر تاثییر دیابت تحلیل‌رفته و یا دچار تحول ساختار یا کارکرد شده اند را تا حد قابل توجهی بازیابی‌کند. ورزش‌ کردن بر خلاف دارودرمانی که امکان پذیر عوارضی هم داشته باشند، بیشترین منفعت را به همراه دارد. بافت‌های گوناگون بدن در تاثییر فعالیت ورزشی شبه هورمون‌هایی را ترشح می‌کنند که برای سلامت قلب، استخوان، کبد، مغز و … بدن مناسب است. اگرچه علم تا این مدت درمورد چرایی تاثییر ترشح این شبه هورمون‌ها توسط بافت‌ها به نتیجه قطعی نرسیده است و زیاد تر این مطالعات در مرحله تحقیقات حیوانی قرار دارد اما تاثییر ورزش‌کردن بر بافت‌ها و از جمله عضلات بدن غیرقابل کتمان است.  

گمان ابتلا به دیگر بیماری‌ها با حرکات ورزشی نادرست

وی با گفتن این که سلامت عمومی دیابتی‌ها می‌بایست زمان ورزش‌کردن در نظر گرفته شود، او گفت: افراد مبتلا به دیابت با چالش‌های بسیاری در ربط با سلامتی خود روبه رو می باشند و طبق معمولً به بیماری‌های مختلفی همانند آرتروز و التهاب مبتلا خواهد شد. پیش از اغاز فعالیت ورزشی، حالت جسمانی مبتلایان به دیابت باید برسی شود.

محرم‌زاده درمورد برنامه‌ورزشی مناسب بیماران مبتلا به دیابت خاطرنشان کرد: یک برنامه ورزشی مناسب و اصولی باید در وهله نخست در جهت از بین بردن مسائل و مشکلات بیماران همانند زانو درد، کمردرد یا ضعف عضلانی باشد و سپس جستوجو اهداف دیگر، همانند افت وزن باشد. برنامه ورزشی بیماران دیابتی می‌بایست پله به پله برسی شود و بیماران باید به برنامه ورزشی پایبند باشند.  

تاخیر در بهبود زخم‌ها در مبتلایان دیابت

این متخصص فیزیولوژی ورزش او گفت: مقدار صدمه‌دیدگی بیماران مبتلا به دیابت نسبت به دیگر افراد زیاد تر است و زخم‌های این بیماران با تاخیر خوب می‌شود. زخم می‌تواند بیرونی باشد و روی پوست تشکیل شود یا درونی و برای مثال زخم تاندون باشد.  با دقت به گمان بالای صدمه بیماران دیابتی، این گروه از بیماران باید به نحوی ورزش کنند تا از مزایای ورزش‌کردن برخوردار شوند و صدمه‌ نبینند.

او همین طور گفت: بیماران مبتلا به دیابت نبایددر زمان ورزش‌کردن، درد داشته باشند. اگر یک بیماری دیابتی به زمان ورزش‌کردن درد را حس کند، باید بداند که در حال صدمه‌ دیدن است. ورزش‌ کردن نباید با درد همراه باشد. افرادی که برای بیماران دیابتی برنامه ورزشی تنظیم‌می‌کنند، می‌بایست درمورد مکانیسم بیماری دیابت و مشکلات بسیاری که بیماران دیابتی مستعد آن ها می باشند، این چنین داروهای مصرفی بیماران، اطلاعات کافی داشته‌ باشند. پیش از اغاز یک برنامه تمرین ورزشی، بیماران دیابتی با یک فرد متخصص مشورت‌ کنند. خوشبختانه، گروهی از متخصصان فیزیولوژی ورزش نسبت به حالت بیماران دیابتی دارای دانش کافی می باشند و در این عرصه فعالیت می‌کنند.

از ورزش فرار نکنید

محرم‌زاده تاکیدکرد: به همه افراد جامعه پیشنهاد می‌کنم که از ورزش‌ کردن فراری نباشند. این چنین دیابتی‌ها باید بدانند که ورزش می‌تواند معجزه‌های بسیاری برای آنها به ارمغان بیاورد. بعنوان فردی که سال‌ها است در عرصه تجویز تمرین ورزشی برای بیماران فعالیت می‌کند، باید بگویم ورزش‌کردن برای دیابت حقیقتا یک معجزه می‌کند.