با وجود تلاش برای افت مصرف پلاستیک، ریزپلاستیک‌ها تقریباً در همه جنبه‌های زندگی روزمره انسان‌ها نفوذ کرده‌اند. پژوهشگران اکنون به جستوجو راه‌هایی برای افت اثرات زیان‌بار این ذرات در بدن می باشند.

به گزارش هلث، با افزایش نگرانی‌ها درمورد تأثیرات زیان‌بار پلاستیک‌های میکروسکوپی بر سلامت انسان، پرسشی مهم ذهن تعداد بسیاری را به خود مشغول کرده است: آیا می‌توان بدن را از میکروپلاستیک‌ها پاکسازی کرد؟ جواب علمی تا بحال پیچیده و در حال شکل‌گیری است، اما تحقیقات تازه برخی راهکارهای تغذیه‌ای و سبک زندگی را به‌گفتن راه حلهایی برای افت صدمه‌های احتمالی این ذرات نظر خواهند داد.

بر پایه مطالعات تازه، انسان‌ها به‌طور میانگین سالانه معادل ۵۰ کیسه پلاستیکی، ذرات میکروسکوپی پلاستیک را از طریق خوردن، آشامیدن یا تنفس داخل بدن خود می‌کنند. با وجود تلاش برای افت تماس با این ذرات، در عمل اجتناب کامل از آن‌ها تقریباً غیرممکن است. در نتیجه، پژوهشگران بر آن شده‌اند تا راه‌هایی برای مقابله با اثرات بالقوه زیان اور این ذرات بیابند.

میکروپلاستیک‌ها چطور بر سلامت انسان تاثییر می‌گذارند؟

دکتر متیو کمپن، استاد داروسازی در دانشگاه نیومکزیکو و مدیر مرکز فلزات در زیست‌شناسی و پزشکی، پافشاری می‌کند که همانند دیگر موضوعات مرتبط با سلامت محیطی، در این عرصه نیز به‌سختی می‌توان شواهد قطعی و بی‌چون‌وچرا یافت. او با اشاره به قیاس میکروپلاستیک‌ها با موادی همانند آزبست و دود سیگار، می‌گوید دستیابی به جواب‌های قطعی امکان پذیر سال‌ها به طول بینجامد. با این حال، بازدید‌های انسانی و حیوانی ربط‌هایی بین وجود میکروپلاستیک‌ها و برخی عوارض جسمی یافته‌اند. این ذرات ریز در بافت‌های گوناگون بدن انسان شناسایی شده‌اند و نگرانی‌هایی را از نظر قابلیت نفوذ به سلول‌ها و این چنین حمل مواد شیمیایی خطرناک تشکیل کرده‌اند.

بر پایه گزارشی که در سال قبل انتشار شد، از بین ۱۶ هزار ماده شیمیایی منفعت گیری‌شده در تشکیل پلاستیک، حداقل ۴۲۰۰ ماده برای سلامت انسان و محیط زیست دلواپس‌کننده برسی شده‌اند. موادی همانند «فتالات‌ها» و «بی‌پی‌ای» از جمله مواد شیمیایی رایجی می باشند که چندین دفعه در بدن انسان اندازه‌گیری شده‌اند. تأثیرات این مواد وابسته به عواملی چون حالت سلامتی فرد، نوع و اندازه ذرات پلاستیکی و مقدار تجمع آن‌ها در بدن است. دکتر کمپن در این رابطه یادآور می‌شود که «مقدار مواد سمی، خطرناک بودن آنها را تعیین می‌کند؛ هر ماده‌ای اگر در مقدار زیاد داخل بدن شود، می‌تواند سمی باشد.»

التهاب، صدمه به میکروبیوم روده و اختلالات هورمونی

التهاب یکی از جواب‌های طبیعی بدن در برابر عوامل صدمه‌زا همانند عفونت‌ها یا جراحات است. اما اگر این جواب بیش‌از‌حد فعال شود، می‌تواند عامل ابراز بیشتر از ۱۰۰ بیماری گوناگون از جمله آلزایمر و سرطان باشد. به حرف های دکتر ایمان زارعی، پژوهشگر پسادکتری در مؤسسه سلامت عمومی دانشگاه فنلاند شرقی، مطالعاتی وجود دارد که گمان می‌دهد میکروپلاستیک‌ها نیز قادر به تحریک جواب‌های التهابی در بدن باشند. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۴ انجام شد، اشکار گردید افرادی که در پلاک شریان گردنشان مقدار بالاتری از میکرو یا نانوپلاستیک داشتند، تا پنج برابر زیاد تر در معرض خطر سکته قلبی یا مغزی قرار داشتند. گرچه مکانیزم دقیق این نوشته تا این مدت روشن نیست، اما گمان نقش التهاب مزمن در این فرآیند وجود دارد.

افزون بر این، تحقیقات سال ۲۰۲۲ نشان داد که قرار گرفتن باکتری‌های سودمند روده در معرض نوعی از پلاستیک رایج در بسته‌بندی مواد غذایی، امکان پذیر به رشد باکتری‌های التهابی و اختلال در هضم پشتیبانی کند. این چنین، برخی از ترکیبات شیمیایی حاضر روی سطح ذرات میکروپلاستیک به گمان زیادً علتاختلال در کارکرد هورمون‌ها و تنظیم خواب، اشتها و مطلب‌رسانی در بدن خواهد شد.

آیا می‌توان میکروپلاستیک‌ها را از بدن دفع کرد؟

خبر خوب این است که همه ذرات پلاستیکی برای همیشه در بدن باقی نمی‌همانند. به‌حرف های دکتر کمپن، تعداد بسیاری از میکروپلاستیک‌ها به‌اختصاصی ذرات بزرگ‌تر همانند تکه‌های جداشده از تخته‌های پلاستیکی آشپزی، مستقیماً از طریق روده بزرگ دفع خواهد شد. او می‌گوید: «شواهدی وجود دارد که قسمت عمده‌ای از این ذرات از طریق مدفوع از بدن خارج خواهد شد.» این چنین مواد شیمیایی حاضر در میکروپلاستیک‌ها نیز، در صورتی که تماس با منبع آن‌ها متوقف شود، از بدن دفع خواهد شد.

به حرف های دکتر وودراف، استاد دانشگاه کالیفرنیا، افت روبه رو با این مواد می‌تواند سطح آن‌ها را در بدن افت دهد، اگرچه او نیز خاطرنشان می‌کند که به‌علت همه‌گیری منفعت گیری از پلاستیک، جایگزینی این مواد در خون به‌شدت رخ می‌دهد. در روبه رو، ذرات ریزتر یا نانوپلاستیک‌ها امکان پذیر به‌راحتی از بدن خارج نشوند. این ذرات بعضی اوقات داخل سلول‌ها خواهد شد و با راه اندازی لایه‌ای از پروتئین دور خود، قادر به حرکت در بدن و حتی عبور از سدهای زیستی گوناگون خواهند می بود.

راه‌هایی برای افت آثار منفی میکروپلاستیک‌ها

با دقت به این که حذف کامل میکروپلاستیک‌ها از زندگی روزمره دشوار است، پژوهشگران بر افت اثرات آن‌ها بر بدن تمرکز کرده‌اند. اکنون، درمان قطعی برای اثرات میکروپلاستیک‌ها وجود ندارد، اما برخی اصلاحات در رژیم غذایی امکان پذیر پشتیبانی‌کننده باشند.

آنتی‌اکسیدان‌ها، دشمن التهاب: مطالعه‌ای که در فوریه ۲۰۲۴ توسط زارعی و همکارانش انتشار شد، نشان داد آنتی‌اکسیدان‌ها امکان پذیر از طریق افت التهاب، اثرات زیان اور میکروپلاستیک‌ها را افت دهند. به‌طور خاص، ترکیبی گیاهی به نام «آنتوسیانین» که به‌طور طبیعی در میوه‌های بنفش و آبی همانند انگور و انواع توت‌ها یافت می‌شود، می‌تواند در برابر افت سطح هورمون‌های تستوسترون و استروژن، افت کیفیت اسپرم و دیگر اختلالات مرتبط با باروری ناشی از میکروپلاستیک‌ها، تاثییر محافظتی داشته باشد. علاوه بر این، تحقیقات قبل آنتوسیانین را با تنظیم بهتر قند خون، تحکیم سلامت قلب و افت خطر آلزایمر مرتبط دانسته‌اند.

تغذیه سالم، سپر دفاعی بدن: هرچند تغذیه سالم راه‌حلی قطعی برای مقابله با میکروپلاستیک‌ها نیست، اما پژوهشگران بر این باورند که بدنی سالم بهتر می‌تواند در برابر اثرات منفی این ذرات مقاومت کند. نگه داری وزن سالم، پرهیز از چاقی و افت التهاب عمومی بدن از جمله اقداماتی است که پیشنهاد می‌شود. به حرف های وودراف، تغذیه مناسب به بدن پشتیبانی می‌کند تا در برابر انواع تهدیدات از جمله میکروپلاستیک‌ها مقاومت نشان دهد. او پیشنهاد می‌کند که رژیم غذایی افراد باید شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه، گوشت‌های فرآوری‌نشده، حبوبات و ماهی باشد. رژیم‌هایی که بر سبزیجات، آجیل، غلات کامل و فیبر بالا تمرکز دارند، به بهبود حالت میکروبیوم روده نیز پشتیبانی می‌کنند. این چنین، رژیم غذایی مدیترانه‌ای با افت خطر دیابت نوع ۲، بهبود سطح هورمون‌ها و افت التهاب مرتبط است. وودراف در آخر می‌افزاید: «در مطالعات مربوط به آلاینده‌هایی همانند سرب نیز دیده‌ایم که رژیم غذایی متعادل می‌تواند برخی صدمه‌ها را افت دهد.»

با آن‌که پاکسازی کامل بدن از میکروپلاستیک‌ها ممکن نیست، اما شواهد علمی نشان خواهند داد که اصلاح تغذیه، پرهیز از چاقی، مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها و افت تماس با منبع های پلاستیکی می‌تواند در افت آثار زیان‌بار این ذرات مؤثر باشد. در حالی که تحقیقات در این عرصه تا این مدت در حال پیشرفت است، پیروی از سبک زندگی سالم می‌تواند نخستین قدم مهم برای افت صدمه‌های ناشی از آلودگی‌های نوظهور قرن بیست‌و‌یکم باشد.