شناخت ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند نقش مهمی در افت استرس و ترقی سلامت روان ایفا کند؛ به‌اختصاصی وقتی که از مدل علمی و معتبر «پنج‌عاملی شخصیت» برای این مقصد منفعت گیری شود.

به نقل از اینک، مدل پنج‌عاملی شخصیت یا همان «OCEAN» ابزاری معتبر در روان‌شناسی مدرن به حساب می اید که می‌تواند به افراد پشتیبانی کند تا خود و نیازهای روانی‌شان را بهتر بشناسند. شناختی که در نهایت به افزایش خودآگاهی، تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تر و افت تنش‌های روزمره منجر می‌شود. اما چطور می‌توان با منفعت گیری از این مدل، خود را بهتر فهمیدن کرد و به مدیریت استرس پرداخت؟ برای جواب به این سوال، ابتدا باید به بازدید ابعاد مدل پنج‌عاملی شخصیت بپردازیم.

آشنایی با مدل پنج‌عاملی شخصیت

مدل «Big Five» که در بین روان‌شناسان و محققان علوم رفتاری به‌گفتن معتبرترین مدل برسی شخصیت شناخته می‌شود، شخصیت انسان را در پنج سپس مهم طبقه‌بندی می‌کند:

1. گشودگی نسبت به ازمایش ها تازه (Openness): مشخص می کند فرد تا چه حد مشتاق توانایی‌های تازه و ایده‌های نو است.

2. ماموریت‌شناسی (Conscientiousness): بیانگر مقدار نظم‌پذیری، ضمانت کاری و ساختارگرایی در فرد است.

سریعترین موتور جستجوگر خبر پارسی – اخبار لحظه به لحظه از معتبرترین خبرگزاری های پارسی زبان در آفتاب شرق

3. برون‌گرایی (Extraversion): مقدار تمایل فرد به تعامل های اجتماعی و کسب انرژی از وجود در جمع را مشخص می کند.

4. سازگاری (Agreeableness): انعکاسی از نحوه تعامل فرد با دیگران، از جمله میل به هماهنگی یا تمایل به ابراز نظر ناموافق.

1. روان‌رنجوری (Neuroticism): شاخصی برای سنجش شدت و بسامد هیجانات منفی همانند اضطراب، خشمگینی یا افسردگی.

هر یک از این ابعاد به‌صورت طیفی در افراد وجود دارند و هیچ فردی در نقطه‌ی مطلق یکی از صفات قرار ندارد. بلکه افراد در طول این طیف‌ها، درجات متغیری از هر ویژگی را ابراز خواهند داد.

چرا شناخت این ویژگی‌ها اهمیت دارد؟

شناخت موقعیت خود در این پنج بُعد به افراد پشتیبانی می‌کند تا نیازهای روانی و اضطراب خود را بهتر شناسایی کنند. وقتی که این نیازها برآورده شوند، فرد رفتاری طبیعی و متعادل از خود مشخص می کند. اما هنگامی این نیازها نادیده گرفته شوند، فرد به سمت رفتارهای تنش‌زا یا همان «رفتارهای استرسی» متمایل می‌شود. به حرف های گرگسون، متخصص شخصیت‌شناسی: «وقتی که نیازهای شخصیتی شما برآورده شوند، شما در حالت روانی نرمال هستید. اما اگر این نیازها نادیده گرفته شوند، فرد داخل مرحله‌ای از اضطراب و نارضایتی می‌شود که خود را در قالب رفتارهای منفی و مخرب مشخص می کند.»

مثال‌هایی برای فهمیدن بهتر

برای فهمیدن عملی این نوشته، بیایید نگاهی به ویژگی «ماموریت‌شناسی» بیندازیم. اگر فردی در این سپس امتیاز بالایی دارد، یعنی به ساختار، نظم و هدفمندی در کار نیاز مبرم دارد. در غیاب این عناصر، فرد دچار استرس می‌شود، تمرکز خود را از دست می‌دهد و امکان پذیر به شدت تحریک‌پذیر یا عصبی شود. در این چنین حالتی، بهترین راهکار این است که فرد با همکاران یا مدیران خود درمورد نیاز به نظم کاری شفاف او مباحثه کند، یا خودش فرآیندهایی را برای ساختاربخشی به کارها تشکیل کند. برعکس، اگر فردی در سپس ماموریت‌شناسی امتیاز پایینی داشته باشد، ساختار بیشتر از حد امکان پذیر برای او تشکیل سختی کند. در این‌صورت، آزادی در نحوه انجام ماموریت های و داشتن انعطاف‌پذیری در برنامه‌ریزی می‌تواند به افت استرس او پشتیبانی کند.

همین الگو در ابعاد دیگر نیز صدق می‌کند. برای مثال، فردی درون‌گرا که انرژی خود را از تنهایی می‌گیرد، اگر جلسات پی‌درپی یا تعامل های اجتماعی زیاد داشته باشد، دچار فرسودگی روانی می‌شود. این فرد باید وقتی را برای بازیابی انرژی خود تعلق دهد. در روبه رو، فرد برون‌گرا نیاز دارد در محیط‌های جمعی قرار گیرد تا حس انگیزه و منفعت‌وری داشته باشد؛ در غیر این‌صورت امکان پذیر دچار خستگی روانی و افت تمرکز شود.

پیوند شخصیت با مدیریت استرس

شناخت ویژگی‌های شخصیتی علتمی‌شود فرد بتواند علل مهم استرس خود را شناسایی کرده و به‌جای سرکوب یا نادیده گرفتن آن، راهکارهای مؤثری برای مقابله با آن بیابد. این فرآیند به شکل‌گیری «خودآگاهی» پشتیبانی می‌کند؛ یعنی توانایی فهمیدن موقعیت روانی خود در لحظه و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر شناخت فردی. برای مثال، وقتی که حس سختی یا اضطراب دارید، می‌توانید از خود سوال کنید:

• دقیقاً چه عاملی علتابراز این حس شده است؟
• آیا یکی از نیازهای شخصیتی من نادیده گرفته شده است؟
• چه کاری می‌توانم انجام دهم تا این نیاز را بهتر برآورده کنم؟

جواب به این سؤالات نه‌تنها جهت فهمیدن عمیق‌تری از خود می‌شود، بلکه راه را برای گسترش هوش اضطراب، تحکیم روابط بین‌فردی و افزایش اسایش ذهنی باز می‌کند. هرچند این مقاله تنها مقدمه‌ای برای ورود به دنیای شناخت شخصیت است، اما می‌تواند نقطه شروعی قوی برای افرادی باشد که تصمیم دارند از تکرار رفتارهای استرس‌زا جلوگیری کرده و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند. شناخت مدل پنج‌عاملی و تطبیق آن با شرایط فردی، ابزاری مؤثر برای افت تنش‌های روزمره و تبدیل شدن به نسخه‌ای بهتر از خود است.