دکتر علی‌حسن رحمانی، متخصص مسمومیت‌ها و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز اظهار کرد: وجود گرمای شدید هوا در زیاد تر ماه‌های سال، عرصه‌ساز فعالیت بالای حیوانات زهرآگین همانند مار و عقرب است.

وی در این‌باره گفت: اغاز فصل گزش‌ها طبق معمولً از هفته دوم فروردین‌ماه است و اوج آن در اردیبهشت‌ماه و خردادماه دیده می‌شود. موارد گزش در تیرماه افت اشکار می‌کند و با دقت به شرایط اقلیمی، امکان پذیر در مردادماه مجددا افزایش یابد. یقیناً در شهریورماه و مهرماه نیز مواردی از گزش گزارش می‌شود، ولی شدت آن کمتر است. بین ۸۰ تا ۹۰ درصد گزش‌های مار و عقرب سرزمین در خوزستان اتفاق می‌افتد. به طوری‌که حتی در فصل‌های سرد همانند پاییز و زمستان نیز بیمارانی را به علت مار یا عقرب گزیدگی در بیمارستان بستری می‌کنیم.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز او گفت: طبق معمول در کل سرزمین ۲۰ تا ۳۰ هزار مورد گزش در سال ثبت می‌شود که از این تعداد، نزدیک به ۵ هزار مورد به خوزستان تعلق دارد. بیمارستان رازی اهواز، مرکز ارجاع گزش بزرگسالان در استان است و به‌طور متوسط روزانه ۱۰ تا ۱۵ مورد بستری ناشی از مار یا عقرب گزیدگی دارد. استان خوزستان یکی از استان‌های ارجاع سرزمین در این عرصه است .

این متخصص مسمومیت‌ها این چنین گفت: فعالیت‌های عشایری، فصل ییلاق، کشاورزی و انجام مشاغلی در فضای باز همانند فعالیت‌های ساختمانی و بنایی، علتافزایش تماس مستقیم مردم با این جانوران می‌شود و وجود در محیط‌های طبیعی، خطر روبه رو با مار، عقرب، عنکبوت و زنبور را زیاد تر می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز درمورد گونه‌های مهم و خطرناک عقرب‌ها در خوزستان، گفت: همه عقرب‌ها زهر دارند، اما از بین آن‌ها، سه گونه از نظر شدت سمّیت مهم‌ترند که دو موردشان زیاد خطرناک می باشند؛ خطرناک‌ترین گونه، عقرب گادیم (Hottentotta) می‌باشد که زرد رنگ است و چنگال‌های سیاه دارد. این گونه کشنده‌ترین عقرب در ایران و حتی در جهان محسوب می‌شود و بیشتر از ۹۵ درصد مرگ‌ومیرهای ناشی از عقرب‌گزیدگی در سرزمین، مربوط به این نوع است.

او همین طور گفت: شایع‌ترین گزش‌ها توسط عقرب توسن اتفاق می‌افتد که زرد رنگ است، اما خطر مرگ ندارد و زیاد تر جهت علائم موضعی همانند درد و التهاب می‌شود.

دکتر رحمانی گفت: عقرب سیاه گونه فرد دیگر از انواع عقرب‌ها است که گزش آن زیاد تر در کودکان، خطرناک است و با سم عصبی، امکان پذیر علتتشنج و مرگ در اطفال شود. این عقرب در بزرگسالان، علتایجاد اسپاسم عضلانی شدید می‌شود، اما تا به امروز در استان، مرگ‌ومیر ناشی از آن نداشته‌ایم.

این متخصص مسمومیت‌ها اظهار کرد: برخلاف فکر عمومی، رنگ یا اندازه عقرب تعیین‌کننده شدت زهر نیست؛ یک عقرب زرد کوچک امکان پذیر کشنده باشد، در حالی که عقرب سیاه بزرگ بعضی اوقات تنها جهت درد موضعی می‌شود.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در ادامه به ویژگی‌های زهر و علائم حیاتی گزش اشاره کرد و او گفت: زهر عقرب گادیم علتتخریب گلبول‌های قرمز خون می‌شود، به طوری که ادرار بیمار کاملاً خونی می‌شود و تفاوتی با کیسه‌ خون ندارد و در ادامه، اختلال انعقادی، نارسایی کلیه، نارسایی تنفسی و مرگ اتفاق می‌افتد.

او گفت: آنچه که اهمیت دارد این است که در تعداد بسیاری از موارد، محل گزش قابل مشاهده نیست و علائم اولیه همانند درد یا تاول هم دیده نمی‌شود و عوارض سمّی تا ۴۸ ساعت سپس ظاهر می‌شود. به این علت، در این شرایط اصرار می‌شود بیمار حتی اگر علائم خفیف داشته باشد، حتما باید در مرکز درمانی بستری شود.

دکتر رحمانی این چنین درمورد مارهای زهردار رایج، گفت: در ایران، ۹۵ درصد مارها زهردار نیستند. اما مار جعفری (Echis carinatus) شایع‌ترین مار زهردار ایران است. این مار کوچک، ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر طول دارد، زیاد تهاجمی است و با مالیدن فلس‌ها به هم، صدای هشدار تشکیل می‌کند.

وی اظهار کرد: دیگر گونه‌ها شامل گرزمار، افعی زنجانی، افعی دماوندی، مار شاخ‌دار، افعی دم‌عنکبوتی و کبرای سیستان و بلوچستان می باشند. مار جعفری با این که اندازه کوچکی دارد، عامل بیشتر از ۸۰ درصد گزش‌های خطرناک در سرزمین به حساب می اید.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز درمورد عمل های اولیه در روبه رو با گزش فرمود: اگر امکان دارد، عکس یا نمونه حیوان را (با مراعات ایمنی) برای شناسایی به مراکز درمانی اراعه دهید. حیوان را از بدن جدا کنید؛ چون امکان پذیر چند بار نیش بزند. در این شرایط فرد صدمه‌دیده به خصوص کودکان را آرام کنید و اندام گزیده شده را بی‌حرکت و پایین‌تر از سطح قلب نگه دارید. زیورآلات یا لباس‌های تنگ را از عضو صدمه‌دیده خارج کنید.

دکتر رحمانی این چنین پیشنهاد کرد: هیچ زمان محل نیش را تیغ نزنید و یا مک نکنید، چون زهر به شدت انتشار می‌شود و این کار هیچ کمکی نمی‌کند. از کمپرس، سختی دادن، یا بستن محکم عضو گزش‌خورده بپرهیزید؛ این عمل های می‌توانند صدمه را زیاد تر کنند.

این متخصص مسمومیت‌ها او گفت: هر علامت غیرعادی همانند درد شدید، تورم، خارش، کبودی، تحول رنگ ادرار یا مشکلات تنفسی باید به گفتن زنگ خطر برداشت شود و چنانچه فرد مار یا عقرب را نشناسد، باید فوراً به مرکز درمانی مراجعه کند؛ تاخیر در مراجعه، با اهمیت ترین عامل مرگ‌ومیر است.

وی گفت: در همه مراکز درمانی پادزهر حاضر است، اما مراکز ارجاع مهم در استانی همانند خوزستان، بیمارستان رازی برای بزرگسالان و فوق‌تخصصی ابوذر برای کودکان است.

 دکتر رحمانی در خصوص راه‌های پیشگیری از گزش، به مردم پیشنهاد کرد: زمان فعالیت در فضای باز همانند زمین‌های کشاورزی یا دامداری باید از پوشش محافظ، دستکش، چکمه و لباس مناسب منفعت گیری کنید و پیش از پوشیدن کفش یا لباس، آن را به خوبی بازدید کنید. یقیناً در مناطق آپارتمانی نگرانی بسیاری وجود ندارد، اما در خانه‌های ویلایی و روستایی باید هوشیارتر باشید. این چنین اصرار می‌شود از خوددرمانی زمان گزش توسط مار یا عقرب به شدت اجتناب کنید؛ چون عمل نادرست می‌تواند صدمه را شدیدتر و درمان را سخت‌تر کند.