انگار که این معضل هیچ‌زمان قرار نیست درمان شود و احتمالا هم آنقدر به دست فراموشی سپرده شده و هیچ متولی‌ای در این عرصه گریبان متهمان آلودگی هوا را نمی‌گیرد که مردم در این عرصه بی‌حس شده‌اند. اما حقیقت این است که ما در این عرصه قانون داریم؛ قانون هوای پاک که هیچ زمان فردی جدی به آن نپرداخت و مسوولی بابت اجرا نکردنش مواخذه نشد.

معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تحول اقلیم دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی با اشاره به نتایج آخرین مطالعه صورت گرفته در ایران (سال ۱۴۰۳) در عرصه بازدید اثرات بهداشتی و خسارات اقتصادی آلودگی هوا در سرزمین، به ایسنا حرف های است: «مطالعه‌ای درمورد بازدید آثار بهداشتی و اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در سال قبل انجام شده و در قالب آن ۸۳ شهر سرزمین با جمعیتی بیشتر از ۵۷ میلیون نفر مورد بازدید قرار گرفته‌اند. آمار و رقم های مطالعه انجام شده بیانگر این است که تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال ۱۴۰۳ به‌طور میانگین ۳۵ هزار و ۵۴۰ نفر است.

بر پایه نتایج این مطالعه، کمترین تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در این ۸۳ شهر برابر با ۲۳ هزار و ۷۶۶ نفر و بیشترین تعداد ۴۶ هزار نفر برآورده شده است.» به حرف های شاهسونی، از آنجا که مقدار غلظت آلودگی هوا در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ افزایش یافته و از سویی مطالعه بازدید آثار آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲ در ۵۷ شهر به ۸۳ شهر در سال ۱۴۰۳ افزایش یافت، نوشته بیانگر این است که عمل های در راستای اجرای قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های آن به اختصاصی آیین‌نامه فنی ماده ۲ این قانون موثر نبوده و افت ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون را توانایی نکرده‌ایم. در بین ذرات آلاینده، ذرات معلق کمتر از ۲ و نیم میکرون، متهم مهم ماجرا به شمار می‌روال. بر پایه نتایج مطالعه مذکور، ۱۲.۷ درصد از مرگ‌های طبیعی در ۸۳ شهری که مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، منتسب به روبه رو طویل‌زمان با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است. 

رشد سالانه مرگ‌های آلودگی هوا

هنگامی به آمار مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در سال‌های قبل نگاه می‌کنیم، فهمید رشد قابل دقت این عدد می‌شویم؛ رشدی که نشان از زیاد شدن مرگ آدم‌ها دارد، آدم‌هایی که شهرنشینی را انتخاب کرده‌اند تا کیفیت زندگی‌شان تحول کند، نه این که بمیرند. 

وزارت بهداشت، مطابق قانون هوای پاک، هرسال بیماری‌ها و مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را اظهار می‌کند. آنچه در سال ۱۴۰۲ در ۵۷ شهر سرزمین، جامعه آماری بالغ بر ۴۸ میلیون نفر را مورد بازدید قرار داد، مقدار مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در آن سال را بالغ بر ۳۰هزار و ۶۹۲ نفر خبرداد؛ سهم ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون از مقدار مرگ‌ومیر سرزمین نیز ۱۲.۶ درصد اظهار شد.

بر پایه حرف های‌های رییس گروه سلامت هوا و تحول اقلیم وزارت بهداشت، مقدار مرگ‌های منتسب به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در سال ۱۴۰۲ شهرهای «ماهشهر»، «ریگان»، «تهران»، «مشهد»، «اصفهان» و «اراک» از میانگین کشوری زیاد تر است. تعداد روزهایی که مقدار ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون آن کمتر از رهنمودهای سازمان جهانی بهداشت باشد برای شهروندان تهرانی ۱۲ روز است که معادل ۳ درصد روزهای سال قبل می‌شود. این عدد در سال ۱۴۰۱ توسط وزارت بهداشت با مطالعه‌ای که در ۳۳ شهر سرزمین انجام شد، ۲۶ هزار نفر اظهار شد.

بر پایه اظهار این وزارتخانه، تعداد کل موارد مرگ منتسب به روبه رو طویل‌زمان با ذرات معلق PM۲.۵ در افراد بالای ۳۰ سال در سال ۱۴۰۱ به‌طور میانگین ۲۶ هزار و ۳۰۷ نفر گزارش شده است که بیشتر از ۲۶ درصد نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. این چنین قابل ذکر است در سال ۱۴۰۰ نیز تعداد همه مرگ‌های منتسب به روبه رو طویل‌زمان با ذرات معلق PM۲.۵ بیشتر از ۸۷ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته می بود که علت این نوشته نیز افت رهنمود غلظت ذرات معلق توسط سازمان بهداشت جهانی می بود؛ در واقع حد رهنمود غلظت ذرات معلق PM۲.۵ از ۱۰ میکروگرم به ۵ میکروگرم افت یافت. 

خسارت هزار همتی آلودگی هوا در سال قبل

آلودگی هوا غیر از همه شدن زندگی آدم‌ها و از بین رفتن آن‌ها، خسارت مالی و اقتصادی هم به همراه دارد. شاهسونی درمورد هزینه‌های اقتصادی ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا او گفت: «بر پایه نتایج حاصل از مطالعه آثار بهداشتی و اقتصادی آلودگی هوا، مقدار هزینه‌های ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا (بر پایه هزینه جهانی مرگ هر فرد) نزدیک به ۱۴ میلیارد دلار است.

اگر قیمت هر دلار را بر پایه نرخ دلار در مرکز مبادله ایران ۷۲ هزار تومان در نظر بگیریم، هزینه‌های مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۱۰۰۰همت برآورد می‌شود. یقیناً در آخرین گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۱ هزینه آلودگی هوا با لحاظ نمودن هزینه‌های بیماری‌ها در کنار مرگ‌و میر، خسارات سلامتی در سرزمین ایران ناشی از آلودگی هوا را بیشتر از ۲۳ میلیارد دلار معادل ۵ ٪ تشکیل ناخالص داخلی برآورد کرده است که پایین‌تر از میانگین جهانی (۱/۶ ٪) است.» 

هزینه‌های مرگ‌های منتسب به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در ۵۷ شهر مورد بازدید در سال ۱۴۰۲ نیز ۱۲میلیارد دلار می بود که حدودا معادل ۶۰۰ هزار میلیارد تومان (همت) می‌شد که نشان از رشد ۴۰ درصدی در سال ۱۴۰۳ دارد. 

در سال ۱۴۰۱ در کل خسارات مرتبط با کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق برابر با ۱۰.۳ میلیارد دلار معادل با ۴۲۱ هزار میلیارد تومان برآورد شده است که آن هم نشان از رشد ۲۹ درصدی در سال ۱۴۰۲ دارد. 

شاهرود، پاک‌ترین و زابل، آلوده‌ترین شهرها

شاهسونی درمورد پاک‌ترین و آلوده‌ترین شهرهای سرزمین در سال ۱۴۰۳ و با استناد به مطالعه مذکور، او گفت: «نتایج مطالعه آثار ناشی از آلودگی هوا بیانگر این است که شاهرود، پاک‌ترین شهر سال ۱۴۰۳ در سرزمین است. سنندج، نیز جزو پاک‌ترین شهرهای سرزمین است و به عبارت دیگر می‌توان او گفت که شهرهای شاهرود و سنندج، کمترین غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون را در سال ۱۴۰۳ داشته‌اند.

از طرف دیگر متاسفانه، شهرهای زابل، ایرانشهر و ریگان بیشترین ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون را در سال قبل داشته‌اند و به ترتیب آلوده‌ترین شهرهای سرزمین در ۱۴۰۳ محسوب خواهد شد. طی سال ۱۴۰۳ به‌طور میانگین ۱۰ درصد از روزهای سال در ۸۳ شهر سرزمین مورد مطالعه هوای خوب (پاک) و ۶۹ درصد دارای هوای قابل قبول بوده‌اند. بقیه روزهای سال هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و همه گروه‌ها بوده است.» 

مرگ در تاثییر چهار بیماری به آلودگی هوا مرتبط است

شاهسونی درمورد جزییات مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا طی سال قبل گفت: «یافته‌های مطالعه مذکور بیانگر این است که به‌طور میانگین ۱۴.۶۶ درصد از مرگ‌ها به علت بیماری‌های «ایسکمیک قلبی (IHD) منتسب به روبه رو طویل‌زمان با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است.

نتایج مطالعه مشخص می کند که ۱۵ درصد از مرگ‌ها به علت سکته مغزی و ۱۴.۴ درصد از مرگ‌های به علت «سرطان ریه» و بیشتر از ۱۱ درصد از مرگ‌های به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی نیز منتسب به روبه رو طویل‌زمان با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون می باشند. یقیناً جزو مرگ‌های طبیعی منتسب در شهرهایی همانند زابل، ایرانشهر و شهرهایی که در روبه رو با توفان‌های گرد و غباری می باشند از میانگین سرزمین زیاد بالاتر است. »

روبه رو با آلودگی هوا به گفتن با اهمیت ترین عامل خطر زیست‌محیطی در دنیا بوده و به گفتن دومین عامل خطر در مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در جهان شناخته می‌شود. بر پایه گزارش موسسه بار بیماری‌ها در سال ۲۰۲۴، سالانه به ازای هر ۸ مرگ، یک مرگ به علت آلودگی هوا رخ می‌هد. آلودگی هوا بعد از سختی خون بالا به گفتن دومین ریسک فاکتور مرگ است و حتی تعداد مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا، از استعمال دخانیات نیز بالاتر است.