دکه‌های مطبوعاتی که روزگاری با فروش روزنامه و مجله سرپا بودند و مشتریان پر و پا قرصی داشتند، اکنون به دکه‌های سیگارفروشی تبدیل شده‌اند و فروش نخی هم دارند. موضوعی که راه را برای مصرف نوجوانان هموار کرده است. چراکه با پول توجیبی ناچیز هم می‌توانند هر روز لذت یکی دو نخ سیگار را توانایی کنند.

افزایش ۱۳۰ درصدی مصرف سیگار در دخترهای نوجوان

مطابق آخرین آمارهای رسمی، در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال، مصرف سیگار در بین دختران طی یک دهه قبل – از سال ۱۳۹۵ تا امروز – بیشتر از ۱۳۰ درصد افزایش داشته است. کارشناسان می‌گویند در کشورهای گسترش‌یافته و آزادی همانند آمریکا و کانادا، دسترسی به سیگار به ‌طور متوسط ۴۵ دقیقه زمان می‌برد. در حالی که در ایران تهیه سیگار در مختصر‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود.

بر پایه آخرین آمار وزارت بهداشت که در سال ۱۳۹۵ انتشار شد، مقدار مصرف سیگار و قلیان در بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله هم به ترتیب ۳.۴ و ۵.۸ درصد است. اگرچه مطالعه‌ای در ربط با بازدید مقدار مصرف در گروه‌های کمتر از ۱۳ سال انجام نشده اما سن اغاز مصرف محصولات دخانی می‌تواند از ۱۳ سال نیز کمتر باشد. بیشتر از ۶۰ درصد آنها نیز در معرض دود دست دوم سیگار قرار دارند.

اما افزایش مصرف سیگار و قلیان بین دختران و زنان نشانه چیست؟ کارشناسان و مسئولان حوزه سلامت، آن را بازتابی از تغییرات فرهنگی در جامعه می‌دانند اما اعتقاد دارند که رشد صدمه‌های اجتماعی و حتی اختلالات روانی همانند اضطراب و افسردگی هم در افزایش این آمار بی‌تاثییر نیست.

دکتر سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه اعتیاد و مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در این عرصه   می‌گوید: افزایش مصرف دخانیات در بین زنان کشورمان قابل تکذیب نیست. هر نوع شواهدی را که بازدید کنیم ــ چه در محیط‌های اجتماعی و چه در فضاهای بسته ــ این نوشته را مشخص می کند. حتی اگر فروشنده‌ای که سال قبل تنها به چند خانم سیگار می‌فروخته است، امسال گزارش بدهد که تعداد مشتریان زن او به طور اشکار زیاد تر شده‌اند، این حقیقت را قبول می‌کند.

دکتر صفاتیان درمورد علت افزایش این آمار توضیح می‌دهد: این که ما با یک «خرده‌فرهنگ» روبه رو‌ایم، یا این نوشته بخشی از شرایط ناشی از گسترش هر جامعه است، یا فقطً یک صدمه اجتماعی محسوب می‌شود، نیازمند تحقیقات زیاد تر و عمیق‌تر است. اما از نظر من به گفتن یک فرضیه، همه این عوامل در کنار یکدیگر نقش دارند؛ یعنی در عین حال که افزایش آمار مصرف سیگار بین زنان یک صدمه اجتماعی است، یک خرده‌فرهنگ هم به شمار می‌آید و می‌تواند بخشی از روال گسترش جامعه هم باشد.

به حرف های این پژوهشگر حوزه اعتیاد، ما این الگو را در تعداد بسیاری از کشورهای اروپای غربی هم دیده‌ایم. در دهه ۱۹۳۰ به سپس، وقتی که اولین بار مصرف سیگار رایج شد، در ابتدا زیاد تر در بین افراد خاص و مرفه ترویج داشت، اما به مرور مصرف از طبقات مرفه به طبقات کارگری هم رسید و سپس در بین زنان هم گسترش اشکار کرد. در اروپا نزدیک به سال ۱۹۵۰ – یعنی نزدیک به ۷۵ سال پیش – سیگار کشیدن زنان زیاد حساسیت‌برانگیز می بود، اما کم‌کم عادی شد و الان آن تابو شکسته شده است. در ایران هم همین است؛ یعنی در سرزمین ما هم همین مجموعه عوامل می‌تواند علت افزایش مصرف سیگار در بین زنان باشد.

کافی است سری به پارک‌ها بزنید

مطابق اظهار وزارت بهداشت، ۱۴ درصد افراد بالای ۱۸ سال و نزدیک به ۵ درصد افراد زیر ۱۸ سال مصرف‌کننده دخانیات می باشند. این چنین شیوع مصرف در مردان نزدیک به ۲۶ درصد و در زنان نزدیک به ۵ درصد است. دکتر صفاتیان در این باره هشدار می‌دهد: متأسفانه سن مصرف دخانیات در سرزمین پایین آمده است. یک وقتی مصرف سیگار در زنان عمدتاً در محیط‌های دانشگاهی، محافل خاص و در سنین بالای ۲۲ سال دیده می‌شد. اما الان اگر در ساعات عصر سری به پارک‌های تهران بزنید، می‌بینید که از هر ۱۰ دختر در سن مدرسه، ۲ – ۳ نفر دارند سیگار می‌کشند. به‌ خصوص در جمع‌های دوستانه یا گروه‌های مختلط. این مشخص می کند که هم سن اغاز مصرف پایین آمده و هم آمار آن در حال افزایش است

مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر درمورد دلایل افزایش آمار مصرف دخانیات بین نوجوانان هم توضیح می دهد: به نظرم ۳ عامل لذت‌طلبی، کنجکاوی و تأثیر الگوهای محیطی از دلایل مهم گرایش نوجوانان به مصرف سیگار می باشند. نوجوانی که می‌بیند برای مثالً مادرش در خانه به علت عصبی بودن سیگار می‌کشد، یا پدرش در اوقات نشاط و حتی موقع تماشای فوتبال و سپس از زدن گل سیگار روشن می‌کند، حس کنجکاوی‌اش برانگیخته می‌شود. از طرفی این کار برایش لذت هم دارد. این مجموعه عوامل، نوجوان را در سنین پایین به سمت مصرف دخانیات سوق می‌دهد.

تعداد بسیاری از این والدین دهه پنجاه و شصت خودشان با محدودیت‌های زیاد بزرگ شده‌اند و اکنون می‌گویند «می‌خواهیم فرزندانمان همه چیز را توانایی کنند». دکتر صفاتیان در این باره می‌گوید: این نگرش هم بخشی از همان گسترش فرهنگی جامعه است که گفتم. اما مشکل آنجاست که در کنار این گسترش، آموزش توانایی‌های زندگی به نوجوانان وجود ندارد. در کشورهای اروپایی، گسترش فرهنگی همراه و همزمان با آموزش توانایی‌های زندگی پیش رفت. مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، وزارت بهداشت، سازمان‌های اجتماعی و نهادهای گوناگون فرهنگی‌شان همه انها در این عرصه نقش ایفا کردند. اما در ایران این چنین چیزی وجود نداشته و ندارد. در ایران فقط یک طرف دارد جلو می‌رود. آن هم ناقص. فضا، فضای گسترش است، اما هیچ‌گونه آموزش توانایی‌های زندگی، فرزندپروری و … وجود ندارد. این نقص‌هایی که در سیستم وجود دارد، در سطح کلان جامعه علتمی‌شود که نوجوانان ۱۳ – ۱۴ ساله از جمله دخترها به سمت مصرف سیگار بروند.

به جای محصولات کشاورزی توتون می‌کارند!

مطالعات جهانی مشخص می کند که بیشتر از ۹۰ درصد افراد معتاد، مصرف خود را با سیگار یا قلیان اغاز کرده‌اند و اگر حلقه ابتدایی مصرف کنترل شود یا به تأخیر بیفتد، گمان ورود به مصرف مواد مخدر به‌ طور قابل‌توجهی افت می‌یابد. این در حالی است که صنایع دخانی فعال در سرزمین به این نوشته هیچ اهمیتی نمی‌دهند و تنها به فکر جذب جوانان و نوجوانان با مقصد سودآوری خود می باشند.

این شرکت‌ها ادعا می‌کنند که به جستوجو سلامت مردم می باشند و به همین علت کالاهایی همانند سیگار الکترونیک تشکیل می‌کنند. در حالی که به حرف های کارشناسان، اگر عوارض سیگارهای الکترونیک زیاد تر از سیگارهای سنتی نباشد، از آنها کمتر هم نیست.

از نظر دیگر، «حتی زمین‌های کشاورزی که باید برای کاشت محصولات استراتژیک به کار گرفته شوند، متأسفانه به زیر کشت توتون می‌روال.» این نوشته تکان‌دهنده‌ای می بود که محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات چند ماه پیش خبرداد.

سالانه ۷۰ میلیارد نخ سیگار در سال در سرزمین تشکیل می‌شود و ۸ تا ۸.۵ میلیارد تومان نیز هر سال صرف خرید سیگار در سرزمین می‌شود. موضوعی که می‌تواند بار اقتصادی سنگینی را در آینده نزدیک به نظام سلامت سرزمین داخل کند. چراکه سیگار عامل سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و عروقی، سختی خون بالا و عامل مرگ سالانه ۵۰ هزار نفر (۱۴ درصد کل مرگ‌ها) در سرزمین در سنین گوناگون است که نزدیک به ۵۵ درصد آنها زودرس رخ می‌دهد. بر پایه گزارش‌های تازه، شیوع مصرف روزانه سیگار در زنان گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال نزدیک به ۱۹۰ درصد افزایش یافته که این مساله، نگرانی‌های جدی برای سلامت مادران آینده به وجود اورده است. این چنین، مصرف کلی محصولات دخانی در زنان این گروه سنی ۹۰ درصد رشد داشته، در حالی که برای مردان هم‌سن، این رقم ۳۴ درصد است.

افزایش مصرف دخانیات در بین دختران و پایین آمدن سن اغاز مصرف، زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی و آینده جامعه است. کارشناسان چندین دفعه هشدار داده‌اند که نهادهای مسئول باید با آموزش توانایی‌های زندگی، وضع قوانین سخت‌گیرانه و مقابله با تبلیغات صنایع دخانی، این روال دلواپس‌کننده را مهار کنند. وگرنه فردا با نسلی مواجه خواهیم می بود که دود را قبل از مشق و مداد توانایی کرده است.