روال سالمندی در ایران در حال گسترش است؛ سهم جمعیت بالای ۶۵ سال که روزگاری تک‌رقمی می بود، اکنون به نزدیک به ۱۲ درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود در دهه‌های آینده افزایش یابد.

افزایش تعداد سالمندان نه‌تنها ساختار جمعیت را دگرگون می‌کند، بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی به همراه دارد که نیازمند فراهم آمدن زیرساخت‌های حمایتی است. با وجود اظهار آمار یک میلیونی که تحت حمایتبهزیستی می باشند، جمعیت سالمندان سرزمین نزدیک به ۹ تا ۱۰ میلیون نفر برآورد می‌شود؛ اگرچه تا این مدت شفافیت کافی در رابطه برنامه‌های حمایتی و افراد تحت پوشش آن وجود ندارد. اهمیت ماجرا وقتی پررنگ‌ می‌شود که به چالش‌های روزمره زندگی این سالمندان دقت شود و وقتی جامعه را تهدید می‌کند که آمارها مشخص می کند ایران در آینده، پیرتر از این خواهد شد!

شرایط برخی سالمندان با قوانین خانه‌های سالمندان دولتی همخوانی ندارد. خانواده‌هایی می باشند که نه توان مالی دارند تا والدینشان را به خانه سالمندان خصوصی بسپارند و نه قادرند خود از آنان نگهداری کنند. حمیرا، زن ۵۳ ساله و سرپرست خانواده، ماجرای روزی را تعریف کرد که بعد از کوششهای زیاد و عدم پذیرفتن مادرش توسط کهریزک، طرحی تازه ریخت. او و برادرش، مادرشان فخری را روی ویلچر گذاشتند و در نزدیکی کهریزک رها کردند تا ببینند آیا فردی او را به داخل موسسه خواهد برد یا نه. ساعت‌ها گذشت، اما خبری از حراست نشد و حمیرا با دیدن درد در چهره مادرش، او را به خانه بازگرداند. 

به گمان زیاد آن‌ها نشنیده بودند که صوفی نژاد، مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک حرف های است: «پذیرفتن مددجویان رها شده در خیابان از طریق دادگاه و بهزیستی انجام می شود و اگر مددجویی در اینجا رها شود پذیرفتن نمی شود.»

حمیرا به خبرنگار فرارو او گفت: «ما ۲ خواهر و ۲ برادریم؛ یکی از خواهرهایم ما را نادیده گرفته و یکی از برادرهایم بعد از مشکلات ارثیه از حال ما بی‌خبر است. مانده‌ایم من و حسن! حسن، برادر بزرگ‌ترم با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کند و من سرپرست خانواده‌ام. حسن خانه‌ای گرفت و از هنگامی مادرم دچار مشکلات عقلی شد او را پیش خود نگه داشته. هفته‌ای سه بار هم من می‌روم و کارهای خانه را انجام می‌دهم. خرج مادرم زیاد زیاد است؛ یک پوشک بزرگسالان ۵۰۰ هزار تومان است و هزینه‌ها را از فامیل می‌گیریم، اما این حالت تا کی ادامه خواهد داشت؟»

او درمورد تلاش برای انتقال مادرش به کهریزک او گفت: «به راه حلهای گوناگون عمل کردیم، آشنا اشکار کردیم و کلی به این در و آن در زدیم. آن روزها حال فخری خوب می بود، اما انها گفتند چون پسر بزرگ دارد، او را نمی‌پذیرند. هنگامی گفتم برادرم اعتیاد دارد، باز هم قبول نکردند. در حال اثبات این مساله بودیم که مشکل عقلی مادرم حاد شد. قرار می بود بازرس بهزیستی نوشته را بازدید کند، اکنون هم می‌گویند برای سالمندانی با این بیماری پذیرفتن نداریم.»

حسن نیز درمورد نگهداری از مادرش او گفت: «من زمان‌ها است ترک کرده‌ام اما اثرات اعتیاد تا این مدت روی اعصابم باقی است. بعضی اوقات تحت فشارم که بخواهم مجدد به مواد برگردم. عوض کردن پوشک مادرم سخت است؛ او حال عقلی مناسبی ندارد و هنگامی می‌خواهم پوشکش را عوض کنم مرا می‌زند. مساله دیگر پول است؛ شب‌ها زباله‌ها را می‌گردم تا چیزی اشکار کنم. با این حال همه دلم پیش مادرم است که نکند اتفاقی برای او بیافتد. با این همه کهریزک مادرم را قبول نکرد، یقیناً ما برای نگه داری آبرو زیاد چیزها را به آن‌ها نگفتیم.»

یکی از پرستاران کهریزک به خبرنگار فرارو او گفت: «درست است که یکی از با اهمیت ترین عوامل پذیرفتن افراد در کهریزک ناتوانی در حرکت است و احتمالا این مورد شما آن مشکل را داشته باشد، اما باید ظرفیت موسسه را نیز در نظر گرفت. تعداد خواست‌ها زیاد زیاد تر از ظرفیت ماست.»

مراکز خصوصی نگهداری از سالمندان، که این روزها قسمت بزرگی از نیاز جامعه را پوشش خواهند داد، تعرفه‌هایی طبقه‌بندی شده دارند

چیزی به نام افتخانه سالمندان

سید جواد حسینی، رئیس سازمان بهزیستی سرزمین، حرف های است بر پایه پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۴۳۰ نزدیک به ۳۱ درصد جمعیت ایران را سالمندان راه اندازی خواهند داد. این در حالی است که اکنون، جمعیت سالمندان سرزمین نزدیک به ۱۲ درصد است؛ رقمی نزدیک به ۹ تا ۱۰ میلیون نفر. با وجود این چنین سهم قابل توجهی، ساختارهای حمایتی شفاف برای این گروه وجود ندارد و اکنون تنها ۱۰۷ هزار سالمند ماهانه از سازمان بهزیستی مستمری دریافت می‌کنند.

یکی از مشکلات مهم در این بین افتمراکز نگهداری از سالمندان است. این مراکز به طور کلی در ایران به دو دسته تقسیم خواهد شد؛ مراکزی که با حمایتدولت یا خیرین اداره خواهد شد و مراکز خصوصی که فقطً در روبه رو دریافت هزینه‌های ماهانه خدمات اراعه خواهند داد. موسسه کهریزک یکی از با اهمیت ترین مثالها است که بخشی از ظرفیت خود را به سالمندان تعلق داده و با پشتیبانی‌های مردمی شکل گرفته است. محمدرضا صوفی‌نژاد، مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک، در رابطه پذیرفتن در این موسسه حرف های می بود: «شاخص پذیرفتن ما بی‌فردی و فقر است و مددجوی برخوردار پذیرفتن نمی‌شود. یقیناً امکان پذیر بعضی اوقات اوقات افرادی که از لحاظ مالی برخوردار می باشند نیز پذیرفتن شوند، اما این افراد بی‌کس می باشند.»

پیچیدگی در پذیرفتن سالمندان

سازوکار بهزیستی نیز شباهت بسیاری به کهریزک دارد. محمد نصیری، مدیرکل بهزیستی استان تهران، در این باره توضیح داده است: «متأسفانه بعضی اوقات برخی افراد، سالمندانی را می‌آورند که می‌خواهند به طور رایگان در مراکز نگهداری مراقبت شوند، در حالی که سالمند بازنشسته است یا مستمری می‌گیرد. اما حتی مستمری خود فرد بازنشسته را هم نمی‌خواهند برای او هزینه کنند.» این چنین رویکردهایی، پیچیدگی و سختی‌های بسیاری را در فرآیند پذیرفتن سالمندان به وجود اورده است.

دکتر رضا فدای‌وطن، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و متخصص سالمندشناسی، هشدار داده است: «ما در سرزمین خانه سالمندان به تعداد سالمندان یکی دو دهه آینده نداریم و اگر هم داشته باشیم، این خانه‌ها تحت پوشش بیمه نیستند. تعداد بسیاری از خانواده‌ها همین امروز هم نیاز دارند سالمند خود را به خانه سالمندان بسپارند اما نمی توانند، چون هزینه‌های آن زیاد بالاست.»

هزینه‌های سرسام‌آور مراکز خصوصی

مراکز خصوصی نگهداری از سالمندان، که این روزها قسمت بزرگی از نیاز جامعه را پوشش خواهند داد، تعرفه‌هایی طبقه‌بندی شده دارند. خدمات پایه شامل مراقبت روزانه، تغذیه و فعالیت‌های اجتماعی محدود، ماهیانه نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان هزینه دارد. خدمات متوسط، که دربرگیرنده مراقبت‌های اختصاصی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، تغذیه بهتر و فعالیت‌های اجتماعی گسترده‌تر است، بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون تومان برآورد می‌شود. در نهایت خدمات لوکس این مراکز، شامل اتاق‌های خصوصی، خدمات پزشکی و پرستاری ۲۴ساعته و حتی تورهای تفریحی و گردشگری، از ۲۵ میلیون تا ۷۵ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است.

این رقم های با سطح درآمد قسمت بزرگی از بازنشستگان همخوانی ندارد. به حرف های محمدحسن زدا، سرپرست اسبق فراهم اجتماعی، نزدیک به ۷۰ درصد مستمری‌بگیران حداقل‌بگیر می باشند و اگر فردی همسر یا فرزند نداشته باشد، حقوق پایه او تنها نزدیک به ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است. این بدان معناست که قشر بزرگی از سالمندان و خانواده‌هایشان توان پرداخت هزینه‌های مراکز خصوصی را ندارند.

پرستاران خانگی؛ راهکار گران قیمت

در کنار خانه‌های سالمندان، روال فرد دیگر نیز در سال‌های تازه ترویج یافته است؛ استخدام پرستار مواظب برای سالمندان در منزل. در این شیوه، پرستاران از طریق مراکز خصوصی به خانه اعزام خواهد شد و هزینه وجود ۲۴ساعته آن‌ها (با یک روز تعطیلی در هفته) بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان یا زیاد تر است. این دریافتی‌ها باید مطابق با مصوبات وزارت کار پرداخت شود.

اعظم، زن ۷۳ساله بازنشسته فراهم اجتماعی که ماهانه ۱۸ میلیون تومان حقوق می‌گیرد، در او مباحثه با خبرنگار ما روایت می‌کند: «در سال تازه فهمید شدم به همان اندازه که حقوق می‌گیرم باید به پرستارم حقوق بدهم. این در حالی است که هزینه‌های خانه، خرید اقلام خوراکی و دیگر خرج‌ها را هم باید خودم حساب کنم. تنها راه چاره این می بود که مقداری از طلاهایم را بفروشم و پولش را در بانک بگذارم تا بتوانم هزینه‌ها را فراهم کنم.»

او در ادامه می‌گوید شوهرش ناصر نزدیک به دو سال پیش بیمار شد و برای نگهداری از او ناچار شدند او را به یک خانه سالمندان خصوصی منتقل کنند؛ مرکزی که هزینه آن ماهانه بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون تومان است. پرداخت این چنین هزینه‌ای تنها با پشتیبانی فرزندان و حقوق اعظم ممکن شده است.