این روز فراتر از یک گرامیداشت، بستری برای تأمل بر چالش‌های حرفه معلمی و تبیین راهکارهای ترقی جایگاه و منزلت این قشر حیاتی است. این روز، فریاد رهایی‌بخشی از نادیده انگاشته شدن‌ها است؛ هنگامه نگریستن به دستان پرمهر افرادی که با قلم و کلام، نقشه‌های فردای جهان را ترسیم می‌کنند و شمع محفل دانش‌اندوزی می باشند. 

تاریخچه و اهداف روز جهانی معلم- نام‌گذاری پنجم اکتبر به گفتن روز جهانی معلم در سال ۱۹۹۴ توسط یونسکو، کاری در جهت ترقی جایگاه معلمان در سطح بین‌المللی می بود. مقصد مهم این روز، نه تنها تقدیر از معلمان به گفتن معماران آینده و مربیان نسل‌های نوآور، بلکه اصرار بر اهمیت روزافزون آموزش و پرورش و مطرح و پیگیری مسائل و مشکلات معلمان در سراسر جهان است.

این تاریخ نمادی است از ضمانت جهانی به پاسداشت زحمات بی‌شائبه معلمانی که میراث‌دار حکمتند و بنیانگذار تمدن‌های فردا در کلاس‌های درس خویش. 

مبانی قانونی و بین‌المللی- پیشنهاد‌نامه مشترک سازمان جهانی کار و یونسکو در سال ۱۹۶۶، سندی بنیادین در تعریف حقوق، مسوولیت‌ها، استانداردهای آموزشی و شرایط کاری معلمان محسوب می‌شود. این پیشنهاد‌نامه، چارچوبی جهانی برای تدوین سیاست‌های حمایتی از حرفه معلمی ارایه می‌دهد. این سند جهانی، همچون میثاقی مقدس، ضمانت جامعه بین‌المللی را به ضمانت کرامت انسانی و حرفه‌ای معلمانی که ماموریت انتقال میراث دانش بشری را بر دوش دارند، به صراحت گفتن می‌دارد و خواستار مراعات عدل در همه ابعاد این رسالت است. 

نقش‌آفرینی معلمان در مشکلاتها و چشم‌انداز آینده

بیانیه مشترک مدیران ارشد سازمان‌های بین‌المللی در سال ۲۰۲۰، نقش کلیدی معلمان را در تداوم فرآیند آموزش، حتی در شرایط بحرانی، برجسته ساخت. خلاقیت و رهبری معلمان در پشت‌سر گذاشتن مانع ها آموزشی، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری و اهمیت حیاتی این حرفه است. شعار یونسکو برای روز جهانی معلم ۲۰۲۵، با گفتن «باز طراحی تدریس به گفتن حرفه‌ای مشارکتی» بر الزام نوآوری در راه حلهای تدریس و اهمیت رویکردهای جمع‌گرایانه در آموزش اصرار دارد. 

این شعار، نویدبخش دقت به گسترش حرفه‌ای و همکاری‌های موثر در بین معلمان است و می‌طلبد تا دولت‌ها برای تحقق این شعار به حالت حرفه‌ای «معلم» به گفتن عامل موثر پیشران گسترش سرزمین اهتمام جدی داشته باشند و در ابعاد گوناگون مسائل و مشکلات آن‌ها را مرتفع کنند. 

حقوق و دستمزد؛ موتور محرکه گسترش اقتصادی

پژوهش‌های جهانی موید این نوشته است که آموزش نیروی کار، نقشی حیاتی در شدت بخشیدن به رشد و گسترش اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. با این حال، در تعداد بسیاری از نقاط جهان، اهمیت شغل و حرفه معلمی، برخلاف پرورش‌کنندگان نیروی انسانی جامعه، نادیده گرفته شده و دستمزد معلمان به نسبت دیگر مشاغل پایین است. قیمت‌گذاری مادی اندک به این شغل شریف، همچون تیغی دولبه، هم توان رشد اقتصادی را کند می‌کند و هم قلب متعهد معلم را می‌آزارد؛ چراکه قناعت در آموزش، هیچ زمان نمی‌تواند جانشین عدل در معیشت شود. 

حالت ایران؛ از چالش معیشت تا افق اجتماعی

در ایران نیز، مساله دستمزد معلمان مدام یکی از دغدغه‌های مهم بوده است. قیاس حقوق معلمان ایرانی با دیگر کشورهای در حال گسترش، نشان‌دهنده سطح نسبتا پایین دریافتی آن‌ها است. کارشناسان، مشکلات مالی وعدم تامین هزینه‌های معیشتی را ریشه مهم تعداد بسیاری از مسائل معلمان در ایران می‌دانند که این کار مستقیما با افت قوت خرید و کم شدن جایگاه اجتماعی این حرفه در ربط است. این شکاف طبقاتی بین مقام آموزش و مقدار دریافتی، با لیاقت جایگاه رفیع معلم در فرهنگ ایرانی نیست و نیازمند ترمیمی اساسی است تا شأن این جایگاه احیا شود. 

عدل اجتماعی طبقاتی شدن معلمان و مدارس

وجود تنوع و تکثر در انواع مدارس از دولتی، نمونه دولتی، هیات امنایی، ناظر، سمپاد، غیردولتی و مدارس خاص که تعدد آن را به نزدیک به ۱۷ نوع می‌رساند و جهت شده تا نظام آموزش و پرورش به شدت طبقاتی شده است در این بین رییس دولت چهاردهم هم از این تنوع مدارس و طبقاتی شدن گله های داشته باشد و در اظهارنظری در جمع مدیران ارشد آموزش و پرورش این تنوع را در تقابل با شعار عدل اجتماعی برسی کند.

حقیقت این است که وجود انواع و اقسام مدارس دسترسی به آموزش باکیفیت را به حالت اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها پیوند داده است و در این چنین فضایی، معلم به جای تدریس با کیفیت در مدارس دولتی به خدمت‌رسانی اختصاصی در مدارس خاص به طبقات متمول می‌پردازد. 

نقش کلیدی مسوولان و جامعه

مسوولان و آحاد جامعه باید به این باور اساسی دست یابند که موتور محرکه گسترش و پیشرفت جامعه، از مسیر آموزش و پرورش می‌گذرد و کلید این پیروزی، در دستان معلمان، قیمت‌گذاری بر کار آن‌ها و فراهم آوردن شرایط مناسب برای ایفای نقش‌شان قرار دارد. جامعه‌ای که به معلم احترام نگذارد، در واقع آینده خود را به دست فراموشی سپرده است. ماموریت ماست که با تکریم از خادمان علم، بستری فراهم آوریم تا آنان بتوانند با فراغ بال و امید به فردا، رسالت خطیر هدایت نفوس مستعد را به سرانجام رسانند. 

روز جهانی معلم در تقابل با روز ملی معلم؟ 

اگرچه روز معلم در ایران و تعداد بسیاری از کشورهای عضو یونسکو در تاریخ‌های متغیری گرامی داشته می‌شود، اما گرامیداشت روز جهانی معلم نه تنها منافاتی با روز ملی معلم ندارد، بلکه فرصتی برای اصرار بر چالش‌های جهانی و مشترک معلمان است. سکوت مقامات در روبه رو این روز، کمکی به حل مشکلات و کاستی‌های حاضر نخواهد کرد. این دو روز، چونان دو روی یک سکه، هر دو بر اهمیت معلم اصرار دارند؛ یکی به ریشه‌های ملی و فرد دیگر به مسوولیت‌های جهانی‌مان نسبت به این شمع‌فروزان جهانی. 

الزام تحول در آموزش و پرورش با ترقی جایگاه معلم

نگاهی دقیق به ابعاد و الزام‌های حرفه معلمی، تلاش مدیران و مسوولان را برای ترقی شرایط کار و زندگی معلمان دوچندان می‌کند. افزایش کیفیت آموزش، الزام ترقی جایگاه و منزلت معلمان است. در سال‌های تازه، غفلت‌ها و بی‌تدبیری در برنامه‌ریزی‌های کلان، تبدیل افت سطح زندگی، رفاه و جایگاه اجتماعی معلمان شده است.

برای جبران این کاستی‌ها و بهبود حالت معیشت و حقوق معلمان، برداشتن قدم‌های اساسی و تحولی در نظام آموزش و پرورش الزامی است. این تحول باید با ترقی کیفیت کار و زندگی معلمان و کسب جایگاه اجتماعی مناسب‌تر برای آنان همراه باشد.

عدم دقت به این کار، خطری جدی برای نظام آموزش و پرورش محسوب شده و انگیزه‌های معلمان را در طویل مدت تضعیف خواهد کرد. آموزش و پرورش، به گفتن تنها عامل گسترش اجتماعی، نیازمند توجهی اختصاصی و اقداماتی سازنده برای تحقق کیفیتی مطلوب است.