در دنیایی که وسایل دیجیتال همه جا وجود دارند، این سوال پیش می‌آید که آیا نوشتن با دست تا این مدت اهمیت دارد؟ تعداد بسیاری بر این باورند که منفعت گیری از صفحه‌کلید و نمایشگرها، این توانایی بنیادی را بی‌منفعت کرده است.  اما پژوهش‌های علمی پی‌درپی چیزی را قبول می‌کنند که آموزگاران سال‌ها است می‌دانند: نوشتن با دست تنها نوشته خوش‌خطی نیست، بلکه قسمت مهمی از فرایند تفکر و رشد سواد کودک است، به‌اختصاصی در سال‌های حساس پیش‌دبستانی تا پایه پنجم. 

پژوهشی تازه با نام «نوشتن با دست به کودکان پشتیبانی می‌کند حروف را بهتر یاد بگیرند» این نوشته را قبول می‌کند و مشخص می کند عملِ فیزیکیِِ شکل دادن به حروف، حافظه را تحکیم کرده و روال یادگیری را شدت می‌بخشد.  نوشتن با دست، ابزار نیرومندی است که کودکان را برای خواندن آماده می‌کند، توانمندیهای ذهنی آنان را بهبود می‌بخشد و بنیان ملزوم برای تبدیل شدن به نویسندگانی بااطمینان و توانمند را فراهم می‌کند. 

اهمیت نوشتن با دست از این حقیقت سرچشمه می‌گیرد که چندین حس را همزمان فعال می‌کند. برخلاف تایپ کردن که بر یک حرکت تکراری تکیه دارد، نوشتن با دست چند قسمت از مغز را به پشتیبانی ترکیب ورودی‌های دیداری، شنیداری و حرکتی فعال می‌کند.

هنگامی کودکان یک سخن را می‌نویسند، دچار فرایندی پویا خواهد شد که جهت می‌شود شکل آن سخن در ذهن‌شان تثبیت شود. این حرکت حرکتی-نوشتاری (هماهنگی چشم و دست برای تشکیل حروف) کلیدِ برای سپردن آن‌ها است. آموزش مستقیم و صریح شکل‌دادن حروف با دست، حتی از راه راه حلهای ساده‌ای همانند رونویسی از کلمات یا جمله‌های درست‌نوشته‌شده، به کودکان پشتیبانی می‌کند ساختار حروف و واژگان را بهتر بیاموزند و نگه داری کنند. 

هنگامی شکل‌دادن حروف به شکل خودکار درمی‌آید، ذهن کودک آزاد می‌شود تا بر تفکر سطح بالاتر تمرکز کند. دیگر ملزوم نیست انرژی ذهنی برای یادآوری شکل یک سخن صرف شود؛ در عوض، کودک می‌تواند بر ساخت جمله‌ها، گفتن اندیشه‌ها و تشکیل روایت‌های منسجم تمرکز کند.  به این ترتیب نوشتن روان و سلیس شکل می‌گیرد. 

دلنشین آن‌که مزایا نوشتن با دست محدود به دوران کودکی نیست. پژوهشی نشان داده که دانشجویانی که یادداشت‌ها را با دست می‌نوشتند، مطالب را بهتر از افرادی که تایپ می‌کردند برای می‌آوردند، چون نوشتن با دست مغز را ناچار می‌کند داده‌ها را پردازش و خلاصه کند، نه فقط کپی‌برداری کند. 

کلید پیروزی در آموزش نوشتن با دست، منفعت گیری از آموزش ساختاریافته، مدل‌سازی روشن، تمرینِ هدایت‌شده و بازخورد آنی است.  نوشتن با دست باید همچون بخشی طبیعی از برنامه‌ی روزانه‌ی کلاس باشد و در همه‌ی دروس به کار گرفته شود، نه این که فعالیتی جداگانه و محدود باشد. دانش‌آموزان می‌توانند در درس ریاضی عدد بنویسند، در علوم نمودارها را برچسب بزنند یا در مطالعات اجتماعی واژگان تازه را تمرین کنند. هنگامی نوشتن در قالب مهارتی همگانی و بین‌رشته‌ای آموزش داده شود، اهمیت آن تحکیم شده و به بخشی طبیعی از زندگی تحصیلی دانش‌آموز تبدیل می‌شود. این رویکرد در همه دروس، خوانندگان نیرومندتر و نویسندگان بااعتمادبه‌نفس‌تری می‌پرورد. 

یکی از چالش‌های رایج در آموزشِ دست‌نویسی، ناچار کردن دانش‌آموزان به نوشتن پیش از آن است که از دید رشدی آماده باشند.  برای خردسالان، رویکرد مشابه با رشد شامل فعالیت‌های حرکتی درشت برای تحکیم شانه و مرکز بدن می‌شود، سپس تمرین‌های حرکتی ظریف با ابزارهای چندحسی همانند خمیر، شن یا گچ. این فعالیت‌ها پیش از ورود مداد به دست، مغز و بدن را برای نوشتن آماده می‌کنند. 

با تسلط بر این حرکات پایه، معلمان می‌توانند از شکل‌گیری عادات نادرست جلوگیری کرده و اعتمادبه‌نفس ملزوم برای گذار موفق به نوشتن روی کاغذ را در دانش‌آموزان تشکیل کنند، مهارتی که به نوشتنی روان و خوانا منجر می‌شود. 

برای دانش‌آموزانی با تفاوت‌های یادگیری همانند دیسلکسی (اختلال خواندن) یا دیسگرافی (اختلال نوشتن)، نوشتن با دست می‌تواند به‌اختصاصی سودمند باشد. نوشتار مدام، به‌علت حرکات روان و متصل خود، به افت وارونگی حروف پشتیبانی می‌کند و با تشکیل ریتم نوشتاری، جهت می‌شود کودکان واژه‌ها را به شکل واحدی کامل (نه مجموعه‌ای از حروف جداگانه) پردازش کنند. برای افراد دارای اختلال نوشتن، حرکتِ مداوم در نوشتارِ مدام، سختی حرکتی ظریف ناشی از برداشتن و گذاشتن مکرر مداد را افت می‌دهد و نوشتن را ساده‌تر و منسجم‌تر می‌کند. این حرکت مدام این چنین قسمت‌های خواندن مغز را فعال کرده و حافظه و روان‌خوانی را بهبود می‌بخشد. حس موفقیتی که از تسلط بر این توانایی به دست می‌آید می‌تواند تغییری عمیق در اعتمادبه‌نفس کودک تشکیل کند. 

نتیجه‌گیری

نوشتن با دست مهارتی قدیمی و منسوخ نیست؛ بلکه در مرکز رشد خواندن، نوشتن و توانمندیهای شناختی قرار دارد. دقت اختصاصی به آموزشِ نوشتنِ با دستِ مبتنی بر شواهد در مقاطع پیش‌دبستانی تا پایه پنجم، زیربنای املا، جمله‌سازی و ربط نوشتاری روشن را فراهم می‌کند. توانایی قوی در دست‌نویسی نه‌تنها پشتیبان سواد است، بلکه یادگیری در دیگر دروس را از راه تحکیم تمرکز، اعتمادبه‌نفس و ارتباطات ذهنی ارتقا می‌دهد. 

مدیران و آموزگاران می‌توانند با برتری دادن به آموزش ساختاریافته و موثر دست‌نویسی در سال‌های ابتدایی تحصیل، اثری ماندگار بر رشد دانش‌آموزان بگذارند. با فراهم کردن دانش، ابزار و زمان کافی برای معلمان، مدارس می‌توانند مطمعن حاصل کنند هر کودک زمان یادگیری این توانایی حیاتی را دارد، اندوخته‌ای کوچک با بازدهی مادام‌العمر که جهت تشکیل حس توانمندی و پیروزی در یادگیری می‌شود.