رشت که به واسطه‌های بارش‌های ریز و درشت مداومش به شهر «باران‌های نقره‌ای» شهرت دارد، علتشده تعداد بسیاری از گردشگران و مسافران در کنار همه جاذبه‌های بی‌نظیر این شهر، به شوق قدم زدن زیر باران و گذراندن وقتی در کنار رودهای پرآب یا طبیعت زیبای سد سقالکسار به این شهر سفر کنند. اما امسال نه خبری از باران می بود و نه دیگر آبی در دریاچه سقالکسار باقی مانده است و این بی‌آبی و کم‌آبی دامن تعداد بسیاری از رودهای گیلان را از غرب تا شرق ابن استان گرفته است.

گیلان، به واسطه‌   برخورداری از یک طبیعت زیاد قشنگ، سرسبز و بکر و این چنین به‌علت داشتن آب و هوایی مرطوب، یکی از با اهمیت ترین و محبوب‌ترین مقاصد سفر در همه فصول است که جاذبه‌های طبیعی آن همچون رودهای روان و پرآب، دریاچه‌های زیاد قشنگ در وسط جنگل‌های بکر هر تماشاگر‌ای را مسحور خود می‌کند، اما با تداوم پنج ساله خشکسالی، دیگر نه خبری از طراوت و سرسبزی در این استان است و نه خبری از رودهای روان خنک و نه حتی دریاچه‌های پرآبی که بتوان از این گرمای طاقت فرسای تابستان به آن‌ها پناه برد.

در چند هفته تازه، خشک شدن سد خاکی سقالکسار که یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری رشت به‌شمار می‌رود، همه را در شوکی تازه در کنار شوک بحران آبی تهران، اصفهان و دیگر استان‌ها فرو برد. چون، خشک شدن منبع های آبی گیلان به‌گفتن پربارش‌ترین استان سرزمین، همزمان با دیگر استان‌های خشک سرزمین، چندان باورپذیر نیست. در فکر عمده افراد، وقتی از خشکسالی حرفی به بین می‌آید، مناطق کویری و خشک و شهرهایی که با افت باران و بحران آب روبه رو می باشند مجسم می‌شود، از این رو دچار شدن استان‌های شمالی به تنش‌های آبی و خشکسالی در کشاورزی و تامین آب شرب تقریبا دور از فکر است، اما اکنون به حقیقت تبدیل شده است. و این اتفاق می‌تواند زنگ هشداری برای وقوع مشکلاتهای جدی در سال‌های سپس باشد که حتی گیلان پرآب و پربارش نیز به استانی بی‌آب تبدیل شود.

مشکلاتهای آبی در گیلان

عمق کم‌آبی گیلان را می‌توان در سد سفیدرود یا همان سد منجیل که مهم‌ترین سد گیلان است مشاهده کرد که با معضل افت مقدار آب ورودی روبه رو شده است. سد سفید رود که آب خود را از رودخانه سفیدرود و قزل اوزن و شاهرود تامین می‌کند، به‌گفتن مهم‌ترین منبع آبی فراهم کننده آب شرب و کشاورزی استان به حساب می اید که   نزدیک به دو سوم کشاورزی استان به این آب وابسته است. امسال به واسطه افت بارندگی مقدار آب ورودی به سد در پایین‌ترین مقدار خود رسید. در مرداد امسال   برخی  منبع های از افت ۷۳درصدی آب ذخیره شده در پشت سد خبر دادند. این چنین، به حرف های مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان، ذخیره آب پشت سد در خرداد ماه به ۴۸۰ میلیون متر مکعب یعنی چیزی کمتر از نصف آن رسیده است. این در حالی است که حجم مخزن آب در سد منجیل در شرایط معمول باید یک میلیارد و ۵۰ میلیون متر مکعب باشد. این مقدار در سال قبل ۶۷۰ میلیون متر مکعب می بود که امسال به پایین‌ترین سطح ممکن خود رسید.

این بحران بی‌آبی تنها محدود به سد منجیل نیست، بلکه تعداد بسیاری از رودخانه‌های گیلان نیز با خشکی روبه رو شده‌اند. رودخانه سیاه‌درویشان در انزلی، رودخانه‌های گازگیشه، باقلاکش، شکرکش و تعداد بسیاری از رودهای دیگر در این استان مثالهای بارزی از بحران کم‌آبی و افت بارندگی در این استان پربارش است.

بر پایه داده‌های حاضر از سازمان هواشناسی سرزمین، مقدار بارندگی سالانه درسطح استان گیلان در نزدیک به ۱۱۰۰ میلی متر است که حتی از متوسط بارش سالانه جهان با رقم ۷۵۰ میلی متر نیز زیاد تر است. این چنین این رقم معادل ۴ برابر بارش متوسط سالانه کل سرزمین است. رشت نیز به‌گفتن یکی از پربارش‌ترین شهرهای ایران سالانه ناظر ۱۳۳۷.۵ میلی‌متر بارش در سال بوده است. اما در سال آبی جاری، مقدار بارندگی با افت بیشتر از ۳۰درصدی همراه بوده و تا خرداد مقدار بارش به ۸۰۰ میلی متر رسیده است که یقیناً با اغاز تابستان، گرما و افت باران در گیلان رکورد زد و اختلاف دما تا ۶ درجه بالاتر از میانگین و افت ۷۰درصدی باران، حالت کم‌سابقه‌ای را برای استان رقم زد. این سطح گرمایش و کم بارشی، تنها محدود به شهرها و جلگه‌ها نبوده، حتی ییلاقات گیلان نیز گرمای طاقت‌فرسایی را پشت سر گذاشته‌اند.

سد سقالکسار در سال‌های قبل به واسطه دریاچه زیاد قشنگ و پرآبش مطرح‌های حفاظتی اختصاصی‌ای را برای آن در نظر گرفته بوده بودند، به‌ گفتن مثال  برای آموزش به گردشگران برای  حفاظت از محیط زیست در زمان ورود، ضمن دریافت ورودی ۵هزار تومانی  به همه خودروها یک کیسه زباله برای جمع‌آوری زباله‌ها اراعه می‌شد و هر خودرویی که زمان برگشت زباله‌های خود را تحویل می‌داد، مبلغ ۴۵۰۰ تومان از پول ورودی به آنها عودت داده می‌شد. به مرور جمع‌آوری زباله توسط گردشگران به یک روتین و فرهنگ تبدیل شده می بود و تقریبا تا سال ۹۸، تا پیش از همه‌گیری کرونا، اراعه کیسه زباله در ورودی این مقصد گردشگری وجود داشت، اما بعد از آن که دیگر خبری از کیسه زباله نبوده است، و گرما و کم بارشی هم به آن افزوده شد،  هر سال ناظر کمتر شدن آب دریاچه و رها کردن زباله‌ها در طبیعت بودیم. یقیناً  ورود زیاد گردشگران  نیز در این تحول اقلیمی و خشک شدن آب بی‌تأثیر نبوده است. اگرچه به حرف های مدیریت بحران گیلان، خشک شدن سد سقالکسار به واسطه مصرف آب دریاچه برای مصارف کشاورزی رخ داده و با بارش‌های پاییز جبران می‌شود، اما پیش‌بینی‌ها از بارندگی در سال جاری حاکی از در پیش داشتن زمستانی گرم و کم بارش است که به مراتب کمتر از سال بارندگی جاری خواهد می بود. در نتیجه در تابستان سال سپس، به گمان زیاد ناظر خشک شدن دریاچه‌های فرد دیگر از استان و از دست رفتن مقاصد تفریحی فرد دیگر خواهیم می بود.

دلایل ۴گانه تغییرات اقلیمی گیلان

تغییرات اقلیمی در گیلان را نمی‌توان تنها به افت بارندگی و گرمایش زمین نسبت داد و از آن با گفتن تنها علت خشکسالی پنج ساله درگیلان یاد کرد؛  بلکه سه عامل مهم دیگر نیز در این تغییرات اقلیمی دخیل می باشند که نمی‌توان اثرگذاری آن‌ها را نادیده گرفت.

یکی از با اهمیت ترین دلایل تغییرات اقلیمی را باید در ساخت و ساز بی‌رویه و گسترش ویلاسازی دانست که ویلاها یکی بعد از فرد دیگر به شکل قارچ‌گونه جانشین درختان و مزارع کشاورزی خواهد شد. قفل تحول کاربری    امسال شکسته شد و به افراد بومی و در کل صاحبان زمین در گیلان اجازه تحول کاربری و ساخت خانه و ویلا داده شد،   که علتشده بیشتر از قبل ناظر خرد شدن زمین‌های کشاورزی و   باغ‌ها و شالیزارها باشیم و صف‌های طویل برای دریافت مجوز تحول کاربری و در نتیجه افزایش بی‌رویه ساخت و ساز و افزایش جمعیت در گیلان شکل بگیرد که این خود به‌گفتن یک عامل مخرب برای منبع های آبی و طبیعی استان خواهد می بود. ساخت و ساز تا آن‌جا پیش رفته که حتی در نوک کوه‌ها هم ویلاهایی لوکس سربرآورده‌اند و هیچ محدودیت و نظارتی برای جلوگیری از آن وجود ندارد.

سومین علت اثرگذار و مهم‌تر، عدم مدیریت در حفط و نگهداشت منبع های آبی است. و اما یکی از بزرگترین مشکلاتهای گیلان نبوده است مدیریت دپوی زباله است  که پساب‌ها و شیرابه‌های آن تا سطح آب‌های سطحی و حتی آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند و تبدیل آلودگی آب‌ها و به خطر افتادن منبع های آبی استان شده است. از طرف دیگر با وجود  برخورداری از بیشترین بارش در سطح سرزمین، اما کاری جدی در جهت نگه داری باران‌ها و هدایت آنها به آب‌های زیرزمینی وجود ندارد.

چهارمین علت مهم را باید در حرکت افراد دانست؛ چه مردمان بومی استان و چه زیاد گردشگران که به استان داخل خواهد شد. رهاسازی زباله‌ها در طبیعت، قطع درختان، روشن کردن آتش، و ورود بیشتر از ظرفیت منطقه در مقاصد گردشگری، خود به عامل مهمی برای تغییرات اقلیمی و صدمه به منبع های طبیعی و آبی استان تبدیل شده است. هدر رفت و مصرف آب به واسطه ورود گردشگران طی یک دهه تازه افزایش یافته است و فعالان گردشگری استان از هتل‌ها و بومگردی‌ها تا مراکز تفریحی کاری در جهت افت مصرف آب و آموزش به مسافران انجام نداده‌اند و این رفتارهای مخرب اکنون بلای جان یکی از زیباترین استان‌های سرزمین شده است.